UE ma być neutralna klimatycznie do 2050 roku. Wyjaśniamy czym jest pakiet Fit for 55

Porozumienie o tym, że w UE emisje gazów cieplarnianych zostaną ograniczone o 55 proc. do 2030 roku, zapadło na unijnym szczycie w Brukseli jeszcze pod koniec 2020 roku. W związku z tym w lipcu 2021 roku Komisja Europejska przedstawiła pakiet legislacyjny Fit for 55. Pod koniec kwietnia tego roku Rada Unii Europejskiej przyjęła pięć należących do niego kluczowych aktów prawnych.

ZOBACZ TEŻ: Zielone światło dla Fit for 55. Co trzeba wiedzieć?

Fit for 55 to pakiet ustaw dotyczących klimatu i energii, które mają zmienić lub uaktualnić unijne przepisy. Stanowi on element Europejskiego Zielonego Ładu, zaprezentowanego pod koniec 2019 roku, który ma za zadanie "przekształcić UE w nowoczesną, zasobooszczędną i konkurencyjną gospodarkę", jak czytamy na stronie Komisji Europejskiej. Jednym z założeń Zielonego Ładu jest właśnie zerowa emisyjność, do której ma się przyczynić Fit for 55.

Celem Fit for 55 jest zmniejszenie w UE do 2030 roku emisji gazów cieplarnianych o 55 proc. względem 1990 roku oraz osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku. Nazwa pakietu nawiązuje do wyznaczonego celu redukcji emisji o 55 proc., a na język polski tłumaczona jest jako "Gotowi (przystosowani) na 55".

ZOBACZ TEŻ: W tych państwach jest najwięcej samochodów elektrycznych. Na którym miejscu Polska?

Pakiet Fit for 55 obejmuje 13 propozycji legislacyjnych. Należą do nich:

Rewizja unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS). System ten jest najważniejszym unijnym narzędziem służącym redukowaniu emisji i funkcjonuje od 2005 roku. Określa on bezwzględny limit lub "pułap" całkowitej ilości niektórych gazów cieplarnianych, które mogą być emitowane każdego roku przez podmioty objęte systemem. Zgodnie z nowymi przepisami, pula dostępnych pozwoleń na emisje CO2 ma być dalej ograniczana, co w założeniu ma motywować do wybierania rozwiązań nieemisyjnych. Sektory objęte systemem mają do 2030 roku obniżyć poziom emisji gazów cieplarnianych o 62 proc. w porównaniu z poziomem z roku 2005. Po raz pierwszy do systemu ma być włączony też transport morski. Rozporządzenie w tej sprawie zostało przyjęte przez Radę UE w kwietniu tego roku.

ZOBACZ TEŻ: Ile Polska zarobiła na sprzedaży uprawnień do emisji CO2? Wiceminister wyjaśnia

Reforma rozporządzenia w sprawie użytkowania gruntów, leśnictwa i rolnictwa (LULUCF). Propozycja zakłada zwiększenie unijnego celu pochłaniania przez gleby i lasy CO2 emitowanego do atmosfery do 310 mln ton emisji do 2030 roku. Aby zrealizować ten cel państwa członkowskie będą musiały zwiększać swoje własne cele pochłaniania dwutlenku węgla. Rozporządzenie w tej sprawie zostało przyjęte przez Radę UE w marcu tego roku.

Reforma rozporządzenia w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego (ESR). Zgodnie z przepisami, każde państwo członkowskie będzie miało podwyższone cele (wyznaczone w zależności od ich PKB na mieszkańca) w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych w przypadku budynków, transportu drogowego, krajowego transportu morskiego, rolnictwa, odpadów i małych sektorów przemysłu. Rozporządzenie w tej sprawie zostało przyjęte przez Radę UE w marcu tego roku.

Nowa strategia leśna UE. Jej celem jest poprawa jakości, ilości i odporności lasów w Europie, wspieranie leśników i biogospodarki leśnej oraz zapewnienie zrównoważonego pozyskiwania i wykorzystywania biomasy i ochrona bioróżnorodności. Oprócz tego zaplanowano zasadzenie trzech miliardów drzew w UE do 2030 roku.

Nowelizacja dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii (RED). Jako że produkcja i zużycie energii odpowiadają za 75 proc. emisji w UE, Komisja zaproponowała, aby zwiększyć udział energii odnawialnej w systemie energetycznym do 40 proc. do 2030 roku.

Nowelizacja dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej (EED). Ma ona określić bardziej ambitny cel ograniczania zużycia energii w UE. Cel ten zwiększy się prawie dwukrotnie w państwach członkowskich, a sektor publiczny będzie zobowiązany do corocznej renowacji 3 proc. swoich budynków, aby zmniejszać zużycie energii.

Nowelizacja rozporządzenia określającego normy emisji CO2 dla samochodów osobowych i dostawczych. Średnie emisje z nowych samochodów osobowych mają być mniejsze o 55 proc. (o 50 proc. z samochodów dostawczych) od 2030 roku i o 100 proc. mniejsze od 2035 roku w przypadku samochodów zarówno osobowych, jak i dostawczych. Ma to sprawić, że wszystkie nowe samochody rejestrowane od 2035 roku będą bezemisyjne. 28 marca tego roku Rada UE przyjęła rozporządzenie w tej sprawie. Oznacza ono, że od 2035 roku w UE nie będzie można zarejestrować nowego samochodu z silnikiem spalinowym. W ramach wyjątku możliwe będzie jednak rejestrowanie pojazdów zasilanych syntetycznymi odpowiednikami benzyny.

ZOBACZ TEŻ: Zakaz aut spalinowych. "One nie znikną nagle z naszego rynku"

Zmiana rozporządzenia w sprawie infrastruktury paliw alternatywnych (AFIR). Ma ono zagwarantować kierowcom m.in. możliwość ładowania pojazdów. Państwa członkowskie będą musiały zwiększyć zdolności ładowania proporcjonalnie do sprzedaży samochodów bezemisyjnych oraz utworzyć punkty ładowania i tankowania na głównych autostradach w regularnych odstępach.

Inicjatywy ReFuelEU Aviation oraz FuelEU Maritime. W przypadku tych dwóch propozycji chodzi o zapewnienie czystej energii elektrycznej na lotniskach i w portach. Celem jest zobowiązanie dostawców paliw do włączania coraz większych ilości zrównoważonych paliw lotniczych w portach lotniczych w UE oraz wprowadzanie zrównoważonych paliw okrętowych i technologii bezemisyjnych.

Przegląd dyrektywy w sprawie opodatkowania energii. W ramach pakietu zaproponowano dostosowanie opodatkowania produktów energetycznych do unijnej polityki klimatycznej. Chodzi o to, aby system podatkowy tych produktów wspierał transformację energetyczną. Opodatkowanie energii ma pomóc w zachęcaniu do przechodzenia na czystszą energię i bardziej ekologiczny przemysł. Dzięki nowelizacji dyrektywy, "najbardziej zanieczyszczające paliwa będą najwyżej opodatkowane", co "ma skłonić do bardziej zrównoważonych działań".

Mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM). Wprowadzenie granicznej opłaty węglowej ma zapobiec sytuacji, w której firmy przenoszą wysokoemisyjną produkcję poza UE do państw, gdzie standardy klimatyczne są niższe. Importowanie takich produktów odbywa się bowiem z kosztem dla środowiska. CBAM ma stanowić cenę za emisję dwutlenku węgla w przypadku importu produktów w branżach wysokoemisyjnych. Importerzy z UE będą płacić za emisję CO2 w takiej kwocie, jaką by płacili, gdyby towary te były produkowane w UE zgodnie z unijnymi przepisami. Będzie to więc opłata nakładana na import produktów spoza UE z państw o mniej rygorystycznych politykach klimatycznych.

Według KE obniżanie emisji w Unii, zamiast do przenoszenia produkcji wysokoemisyjnej poza granice Europy przyczyni się więc również do globalnego spadku emisji. CBAM będzie wprowadzany stopniowo w latach 2026–2034, w miarę jak będą wycofywane bezpłatne uprawnienia do emisji w ETS, z którym ma być ściśle powiązany. Rada UE przyjęła ten wniosek pod koniec kwietnia.

Społeczny Fundusz Klimatyczny. W założeniu ma powstać z dochodów państw członkowskich z handlu uprawnieniami do emisji oraz z zasobów krajowych. Fundusze mają być przeznaczane na inwestycje związane z klimatem i energią. Jego celem będzie wspieranie gospodarstw domowych, mikroprzedsiębiorstw i użytkowników transportu, którzy są szczególnie dotknięci ubóstwem energetycznym i transportowym. Wniosek został przyjęty przez Radę UE pod koniec kwietnia.

ZOBACZ TEŻ: Kempa: "UE odbiera możliwość posiadania własnych samochodów". Jak Solidarna Polska straszy kierowców

Każdy z wniosków przechodzi oddzielnie całą procedurę głosowania w Radzie Unii Europejskiej i Parlamencie Europejskim i przyjmowane są większością głosów. Akceptowane są więc przez większość państw UE, często jednak z wyjątkiem Polski, choć nie ma to wpływu na ich zatwierdzenie. Nie ma bowiem możliwości wetowania takich przepisów, nie można ich zablokować samodzielnie.

Rządzący w Polsce są krytycznie nastawieni do pakietu, choć premier Mateusz Morawiecki w 2020 roku zgodził się na porozumienie. Szczególnie przeciwni są politycy Suwerennej Polski, którzy uważają, że pakiet obciąży polską gospodarkę. - Decyzja, jaka zapadła w Brukseli, to nie tyle kula u nogi polskiej gospodarki. To cały łańcuch połączonych kul, które pociągną polską gospodarkę na dno - mówił minister sprawiedliwości i prokurator generalny Zbigniew Ziobro w odniesieniu do przyjęcia przez Radę kluczowych przepisów z pakietu pod koniec kwietnia.

Partia głośno wyrażała swój sprzeciw m.in. w odniesieniu do zakazu rejestracji w UE nowych samochodów spalinowych od 2035 r. i złożyła w Sejmie projekt uchwały, który miałby sprawić, aby "instytucje unijne wycofały się z tego chorego ideologicznego pomysłu". Projekt według posłów ugrupowania skutkowałby "drożyzną i wykluczeniem komunikacyjnym".

ZOBACZ TEŻ: Solidarna Polska chce specjalnej uchwały Sejmu. Nie zgadza się na nowe regulacje

Polska jako jedyna opowiedziała się przeciwko tym przepisom. Od głosu w tej sprawie wstrzymały się wtedy Bułgaria, Rumunia i Włochy. Minister klimatu Anna Moskwa zapowiedziała zresztą w kwietniu, że Polska "nie poprze w Radzie UE żadnego z aktów prawnych, które zostały we wtorek przyjęte przez PE ws. Fit for 55". Chodziło wówczas m.in. o system ETS, fundusz klimatyczny i opłatę CBAM.

Ostatecznie oprócz Polski przeciwko ETS głosowały także Węgry, a wstrzymała się Belgia i Bułgaria. W głosowaniu nad funduszem klimatycznym Polska wraz z Belgią wstrzymały się od głosu, przeciw była Finlandia. Polska jako jedyna była przeciw w głosowaniu ws. opłaty CBAM, wstrzymała się Belgia i Bułgaria.