Obchody 77. rocznicy wyzwolenia Auschwitz. "Tak wiele myśli, uczuć i wspomnień ciśnie się do serca i na usta"

Na czwartek przypada 77. rocznica wyzwolenia byłego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau. Tego dnia obchodzony jest również Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu.

OGLĄDAJ OBCHODY 77. ROCZNICY WYZWOLENIA AUSCHWITZ W TVN24 GO >>>

Oficjalne obchody rozpoczęły się tego dnia po godzinie 16 w Oświęcimiu w Muzeum Auschwitz. Poprowadził je Marek Zając, przewodniczący Rady Fundacji Auschwitz-Birkenau. - Motywem przewodnim tegorocznych obchodów jest początek masowej zagłady Żydów w komorach gazowych Auschwitz - poinformował.

Przypomniał pierwszy transport Żydów do Auschwitz. Było to 999 Żydówek deportowanych ze Słowacji, które dotarły do obozu 26 marca 1942 roku. To było preludium masowej zagłady w Auschwitz - mówił Zając.

O tych wydarzeniach opowiadały na wyemitowanym nagraniu trzy słowackie Żydówki ocalałe z Zagłady. - Było nas 50 czy 60, siedziałyśmy w środku i czekałyśmy, żeby gdzieś dojechać. Nawet nie zdawałyśmy sobie sprawy, co się z nami dzieje. Siedziałam w kącie i patrzyłam na to, co się dzieje. Niektórzy krzyczeli, płakali, ale nikt nie był w stanie przewidzieć, co miało nadejść - opowiadała Elisabeth Silberstein Bence.

Judith Spielberg Mittelman z kolei wspomniała swoje rozstanie z matką. - Nie dostawałyśmy nic do jedzenia i wtedy pojawiła się moja siostra, przyniosła mi coś do jedzenia... a potem już nigdy więcej nie zobaczyłam mojej matki - mówiła.

O ostatnim widzeniu z bliską osobą mówiła również Edith Friedman Grosman. - Były krzyki i płacz, słyszałam matkę i słyszę ją teraz, jak mówi: "nie martwię się tak bardzo o twoją siostrę, bo ona jest silna, ale ty jesteś słaba". Potem przyszli do nas i tam było takie małe okienko. Widziałam przez nie tatę, który stojąc u bramy, machał do mnie. Nie zdawałam sobie sprawy, że już nigdy więcej się nie zobaczymy - wspominała.

Nagrania wypowiedzi więźniarek zostały udostępnione przez fundację Rena's Promise, która pracuje nad filmem dokumentalnym "999" na temat młodych kobiet przybyłych w pierwszym transporcie Żydów do Auschwitz - Birkenau.

Przewodniczący Rady Fundacji Auschwitz-Birkenau Marek Zając poinformował, że z trzech bohaterek nagrania żyje dzisiaj tylko Judith Spielberg Mittelman.

Halina Birenbaum, była więźniarka, a obecnie pisarka mieszkająca w Izraelu, mówiła na wyemitowanym nagraniu: "tak wiele myśli, uczuć i wspomnień ciśnie się do serca i na usta dziś, w kolejną rocznicę wyzwolenia obozu śmierci Auschwitz-Birkenau". - Tyle jest wciąż jeszcze do przekazania światu, zbadania, przypominania. Niezliczone doświadczenia cierpień nadludzkich znad krawędzi śmierci, które są już dla nowych pokoleń daleką, niewyobrażalną historią - kontynuowała.

- W obecnym świecie pełnym aktualnych, palących problemów, ciężkich konfliktów, nowych, śmiertelnych chorób, pandemii, coraz mniej absorbuje ludzkość Holokaust. Ten ogrom straconych istnień, życia, cierpień daremnych, zadawanych mąk, śmierci niewinnych. Czas i niewiedza mogą zatrzeć ślady o nich - oceniła.

Birenbaum przypomniała, że "odchodzą Ci, którzy te męki przeżyli, zapamiętali na zawsze i wszystkimi siłami starali się udokumentować światu, by utrwalić w pamięci ludzkiej, przestrzec przed ich powtórzeniem". - Przychodzą na świat i wzrastają nowe pokolenia, dla których te dzieje są dalekie, stare, jakby niedotyczące ich. Zwłaszcza że są one tak koszmarne, a od smutków i tragedii chciałoby się raczej uciekać, niż się w nie zagłębiać. Chce się zapomnieć, umniejszać, zaprzeczać ich istnieniu, fałszować historię. A zapomnienie zbrodniczych faktów tej wojny i zagłady jest po prostu zagrożeniem - zaznaczyła.

Przyznała, że patrzy "z narastającym przerażeniem i bólem na krzykliwe, bezkarne marsze nienawiści do innego, do Żydów, do ludzi uciekających dla ratunku przed szalejącym terrorem w krajach ich pochodzenia". - Znany aż nazbyt dobrze jest jeszcze sprzed Auschwitz wrzask żądnych krwi, ogłupiałych, zatrutych nienawiścią młodziaków i nie tylko młodziaków - "Śmierć Żydom" - znów rozbrzmiewający chwacko w dozwolonych marszach ulicznych - kontynuowała.

- Miałam 10 lat, kiedy Niemcy napadli, zajęli Polskę. (...) 13 lat, gdy zostałam zawleczona do Auschwitz-Birkenau - wspominała.

- W ciągu ponad pięciu lat oddychałam zbrodniami nazistowskich Niemiec, śmiercią. Wzrastałam pod ich zbrodniczym panowaniem absolutnym, które nie omijało nikogo, Żydów, Polaków - podkreśliła. Dodała, że "po pięciu latach tego mordu okropnego" widziała wycofujących się z Auschwitz Niemców. - Rannych, kalekich, w brudnych okrwawionych bandażach, upadłych doszczętnie, powracających do swych rozbitych domów, rodzin w ojczyźnie - mówiła dalej.

Wskazała, że "warto wiedzieć przed wyruszeniem na tego rodzaju rasistowskie demonstracje, marsze nienawiści, czym one się kończą, jaką przyjdzie zapłacić za nie cenę".

- W ciągu tych wszystkich długich lat od wyzwolenia z tych piekieł na ziemi nie przestaję opowiadać, czego doświadczyłam wtedy, czego byłam ofiarą i naocznym świadkiem. W ciągu całego mojego życia noszę w sobie obraz mojej utraconej rodziny, matki, ojca, brata, bratowej oraz towarzyszy losu w getcie, na Majdanku, Auschwitz, w obozach w Niemczech. Widok ich cierpień nadludzkich i masowych śmierci wyryty jest w mojej duszy, jak ten numer wytatuowany w Auschwitz na ramieniu - mówiła Birenbaum.

Inny były więzień obozu, Bogdan Bartnikowski wspominał: - Kiedy 12 sierpnia 1944 roku znalazłem się na rampie w Birkenau, byłem jednym z ponad 500 polskich dzieci wywiezionych z powstańczej Warszawy od razu w pierwszym transporcie ludności cywilnej.

- Z miejsca zostaliśmy przez SS-manów i obozowych strażników, kapo, nazwani (...) "mali, polscy bandyci z Warszawy" - mówił.

W swoim wystąpieniu Bogdan Bartnikowski wspominał niedawne spotkanie z uczniami jednej ze szkół. Zadano mu wówczas pytanie, czy w Birkenau była szkoła.

- Była to szkoła przetrwania. Chciano z nas zrobić niewolników i pozbawić nadziei na jakiekolwiek życie, tak abyśmy karnie pomaszerowali do komory gazowej. Birkenau było przecież nie obozem koncentracyjnym, ale zagłady - Vernichtungslager - powiedział.

- Nie daliśmy się złamać naszym nauczycielom, czyli esesmanom i kapo, którzy w szkole Birkenau przygotowywali nas do potulnej śmierci lub pracy dla III Rzeszy. W tych tragicznych warunkach zachowaliśmy ludzkie odruchy i marzenia o wolności. One pozwoliły nam dotrwać do końca - dodał ocalały.

Dyrektor Miejsca Pamięci Auschwitz doktor Piotr Cywiński nawiązał do słów Martina Luthera Kinga. "Koniec końców, nie będziemy pamiętać słów naszych wrogów, ale ciszę naszych przyjaciół" - zacytował.

Jak ocenił, to zdanie w dużej mierze odzwierciedla "złożoność powojennych relacji europejskich Żydów i ich europejskiej ojczyzny". - 80 lat temu w Auschwitz, obozie koncentracyjnym istniejącym już dwa lata, do którego wówczas trafiali głównie Polacy, rozpoczęła się masowa zagłada europejskich Żydów. Szoah (zagłada Żydów - przyp. red.) zapukała do bramy Auschwitz, aby w tym miejscu pochłonąć największą liczbę ofiar - wspomniał.

Dodał, że "słowa Kinga charakteryzują, niestety, naszą dzisiejszą, zachodnią postawę". - Jesteśmy tak dumni z naszych wypracowanych przez wieki wartości, z naszych fundamentów filozoficznych i religijnych, z naszego humanizmu i z naszych definicji praw człowieka. To nam wystarcza - powiedział dyrektor Miejsca Pamięci Auschwitz.

Jego zdaniem "w dzisiejszymi świecie widzimy powolny koniec dawnych ideologicznych podziałów w polityce". - Lewica i prawica coraz mniej się różnią. Dziś coraz mocniej widać nowy podział. Na tych, którzy w duchu ogólnoludzkich wartości i humanizmu szukają świata humanitarnego oraz tych, którzy idą ścieżką dehumanizacji. A i tym mało się przejmujemy, zapatrzeni w piękne brzmienie naszych fundamentalnych wartości, więc zapadamy w ciszę, w obojętność - mówił Cywiński.

Tymczasem w tym miejscu i w tej chwili - jak ocenił - trzeba przypomnieć, że "hasło 'Nigdy więcej' nie powstało po wojnie". - Było je już słychać w obozie. I nie był to krzyk o wieczną pamięć, ale o opamiętanie, swoiste motto dla czasów przyszłych. A czasy są takie, jakie chcieliśmy i zdołaliśmy stworzyć. Nadal w naszej pamięci zbyt mało rodzi się owego moralnego niepokoju, który każe nam podważać naszą zbyt częstą obojętność - kontynuował.

Według dyrektora Muzeum Auschwitz, "nie o taką pamięć chodziło ofiarom, byłym więźniom, ocalałym". - Dziękując zatem obecnym tu ocalałym z Auschwitz i dziękując tym wszystkim ludziom, którzy nie mogąc być obecni, śledzą te obchody poprzez media i internet, proszę każdego po prostu o chwilę ciszy, o własną refleksję nad swoją własną odpowiedzialnością, własną obojętnością i własnym zaangażowaniem. To jesteśmy winni ofiarom i temu przede wszystkim ma dziś służyć pamięć - podsumował.

Ronald S. Lauder, przewodniczący Światowego Kongresu Żydów i przewodniczący nowojorskiej Auschwitz-Birkenau Memorial Foundation, mówił, że "upłynęło 77 lat i trzy pokolenia od chwili wyzwolenia obozu Auschwitz, a są wśród nas młodzi ludzie, którzy nic o nim nie wiedzą".

W jego opinii "gdy ludzie nic nie wiedzą o nazistach, komorach gazowych, tych okrucieństwach, właśnie wtedy takie zbrodnie mogą się powtórzyć, dlatego ludzie - zwłaszcza młodzi - muszą przybyć i zobaczyć to na własne oczy".

Lauder podkreślił, że w czasach pandemii COVID-19 trudniej jest podróżować i dlatego powstała nowa koncepcja edukacji - zdalne zwiedzanie na żywo z przewodnikiem Muzeum Auschwitz. - W ten sposób nie tylko czcimy pamięć ofiar nazizmu, ale również chronimy przyszłe pokolenia przed powrotem tych zbrodni na naszą małą, kruchą planetę - podkreślił.

- Z reguły z upływem lat łatwiej jest przeżywać rocznice smutnych wydarzeń, ale z Auschwitz-Birkenau i z żadnym z obozów tak nie jest - mówił dalej. - Wiele lat temu, gdy odwiedziłem Auschwitz-Birkenau, wiedziałem, że odtworzenie go było niezbędne, by ludzie mogli na własne oczy zobaczyć te góry butów, walizek, ludzkich włosów - powiedział Lauder.

Ocalona Halina Birenbaum zaznaczyła, że pragnęła i pragnie, aby pamięć Holokauście "została w pamięci pokoleń, by pamięć i wiedza o zagładzie chroniły nas przed kolejnymi tragediami". - Nadzieją napawa mnie fakt, że dzięki najnowszej technice internetowej już w bliskiej przyszłości wiedza i pamięć zagłady będą mogły poprzez żywy przekaz internetowy być obecne w szkołach na całym świecie - mówiła.

Ocalony Bogdan Bartnikowski, wojskowy i dziennikarz, zwrócił uwagę, że młodzi ludzie, którzy się z nim rozmawiają na terenie byłego obozu, są zainteresowani historią. Jego zdaniem to ważne, że można wirtualnie zwiedzić Auschwitz. - Nie każdy może, nie każdy ma siłę i środki, by przyjechać tu z końca Europy, z innych kontynentów - mówił.

Inny więzień obozu, Marian Turski, historyk, publicysta i działacz społeczny, zwrócił się do zainteresowanych historią Auschwitz. - Kiedy będziecie z przewodnikiem online wędrowali tą drogą, którą ja w innych warunkach kroczyłem, drogą moich cierpień, nie myślcie o tym, ale przede wszystkim o sobie - co ja mogę zrobić, co ja powinienem zrobić, żeby coś takiego mnie, czyli wam, się nie przydarzyło. Jak w innych warunkach człowiek człowiekowi zgotował los, ale można go uniknąć. Trzeba, musi się go uniknąć. To rzecz dla was - powiedział.

Izraelska firma AppsFlyer - jak podało w środę muzeum - tworzy innowacyjne narzędzia, dzięki którym miliony ludzi będą mieć możliwość zwiedzenia Miejsca Pamięci z edukatorem za pośrednictwem internetu. Za kreatywną część projektu odpowiedzialna jest izraelska firma Diskin. Polska firma Real Invented Studio - w ścisłej współpracy z historykami i edukatorami Muzeum - jest autorem precyzyjnego odtworzenia terenu obozu Birkenau w cyfrowej technologii 3D. Powstałe narzędzie pozwoli na zapoznanie się z przestrzenią obozu z maja-czerwca 1944 r. zarówno na ekranie, jak i przy pomocy okularów VR.

W czasie obchodów odmówione zostały również modlitwy. Poprowadzili je naczelny rabin Polski Michael Schudrich, biskup pomocniczy diecezji bielsko-żywieckiej Piotr Greger, ksiądz hieromnich Aleksander Mokriszczew, biskup ewangelicko-augsburski Adrian Korczago.