Gwiazdozbiory - nazwy konstelacji, mapy gwiazd, gwiazdozbiory widoczne w Polsce

● Gwiazdozbiory (inaczej: konstelacje) to nazwane grupy gwiazd tworzące spójną całość na określonym obszarze nieba. ● Współcześnie istnieje 88 gwiazdozbiorów, których współrzędne określiła Międzynarodowa Unia Astronomiczna (IAU).  ● 48 konstelacjom nazwy nadali starożytni Grecy, czerpiąc inspirację ze swojej mitologii. ● Widoczność gwiazdozbiorów na nocnym niebie zależna jest od położenia geograficznego i pory roku. ● Gwiazdozbiory widoczne w Polsce przez cały rok to Wielka Niedźwiedzica, Mała Niedźwiedzica, Smok i Żyrafa.

Gwiazdozbiory (inaczej: konstelacje) to określone grupy gwiazd tworzące spójną całość i noszące nazwy własne. Obecnie istnieje 88 oficjalnie uznanych gwiazdozbiorów, które nie są tylko układami gwiazd, ale całymi obszarami nieba, ściśle określonymi przez Międzynarodową Unię Astronomiczną (IAU).

Skąd się wzięły nazwy gwiazdozbiorów? Już w Starożytnej Grecji astronomowie patrzyli w nocne niebo, wyszukując układów gwiazd, które przypominałyby coś znajomego: ludzi, zwierzęta, przedmioty. Starożytni Grecy nadali nazwy wywodzące się z ich mitologii 48 konstelacjom, np. Andromedzie i Perseuszowi. Zapisali je w siódmej i ósmej księdze Almagestu Klaudiusza Ptolemeusza, chociaż dokładne pochodzenie tych konstelacji wciąż pozostaje niepewne. Między XVI a XVII wiekiem europejscy astronomowie i niebiańscy kartografowie dodali nowe konstelacje do 48 wcześniej opisanych przez Ptolemeusza.

ZOBACZ >> Psia Gwiazda (Syriusz) - jak ją znaleźć i co o niej wiadomo?

Konstelacje, które możemy zobaczyć na nocnym niebie, zależą od tego, gdzie znajdujemy się na Ziemi i od pory roku, kiedy obserwujemy nocne niebo. Archeolodzy są zdania, że pierwsze konstelacje odnotowano już ok. 17 300 lat temu w postaci malowideł na ścianach jaskiń w Lascaux w południowej Francji. Ponad połowa z 88 konstelacji, które dziś rozpoznaje IAU (Międzynarodowa Unia Astronomiczna), przypisywana jest starożytnym Grekom, którzy bazowali też na wcześniejszych obserwacjach starożytnych Babilończyków, Egipcjan i Asyryjczyków.  

Jeśli chodzi o „nowe” konstelacje, szczególnie zasłużeni dla ich odkrycia i opisania byli m.in. urodzony w Polsce astronom Jan Heweliusz, holenderscy kartografowie Frederick de Houtman, Pieter Dirksz Keyser i Gerard Mercator, francuski astronom Nicolas Louis de Lacaille, flamandzki kartograf Petrus Plancius oraz włoski nawigator Amerigo Vespucci.

Mapa gwiazd to mapa nieba. Na mapach gwiazd zaznacza się linie, łączące poszczególne gwiazdy w danym gwiazdozbiorze, odwzorowujące kształty konstelacji. Warto jednak pamiętać, że IAU definiuje konstelację poprzez jej granice, wytyczone przez współrzędne nieba, a nie przez jej wzór. 

Na mapie nieba północnego lub południowego zaznacza się gwiazdozbiory i ich granice oraz układ gwiazd w danej konstelacji. Wygląd nocnego nieba zmienia się wraz z położeniem Ziemi wobec Słońca. To, gdzie znajdujemy się na Ziemi, wpływa na to, jakie gwiazdy i konstelacje są widoczne na niebie. Oznacza to, że na półkuli północnej będziemy mieć inny widok niż na półkuli południowej, będzie się on też różnił się np. zimą i latem. I tu właśnie z pomocą przychodzi mapa gwiazd. Najpopularniejszą mapą nieba online jest mapa Google Sky. 

Bliźnięta, Hydra, Jednorożec, Kompas, Lew, Mały Lew, Mały Pies, Pompa, Puchar, Rak, Rufa, Ryś, Sekstant, Wielki Pies, Żagiel.

Centaur, Herkules, Korona Północna, Kruk, Ołtarz, Panna, Psy Gończe, Skorpion, Waga, Warkocz Bereniki, Wąż, Węgielnica, Wężownik, Wilk, Wolarz.

Delfin, Indianin, Jaszczurka, Korona Południowa, Koziorożec, Lisek, Luneta, Lutnia, Łabędź, Mikroskop, Orzeł, Pegaz, Ryba Południowa, Strzała, Strzelec, Tarcza, Wodnik, Źrebię, Żuraw.

Andromeda, Baran, Byk, Erydan, Feniks, Gołąb, Malarz, Orion, Perseusz, Piec, Ryby, Rylec, Rzeźbiarz, Trójkąt, Wieloryb, Woźnica, Zając, Zegar.

Cefeusz, Kasjopeja, Mała Niedźwiedzica, Smok, Wielka Niedźwiedzica, Żyrafa.

Cyrkiel, Góra Stołowa, Kameleon, Kil, Krzyż Południa, Mucha, Oktant, Paw, Ptak Rajski, Ryba Latająca, Sieć, Trójkąt Południowy, Tukan, Wąż Wodny, Złota Ryba.

Gwiazdozbiory, które widać w Polsce przez cały rok to:

- Wielka Niedźwiedzica, - Mała Niedźwiedzica, - Smok, - Żyrafa.

Pozostałe konstelacje są widoczne w Polsce w różnych okresach roku i są to m.in. gwiazdozbiory: Andromedy, Barana, Bliźniąt, Byka, Centaura, Delfina, Herkulesa, Hydry, Jednorożca, Kasjopei. Na polskim niebie można też zaobserwować gwiazdozbiór Korony Południowej i Korony Północnej, Koziorożca, Oriona, Perseusza, Małego i Wielkiego Psa i inne. 

Gwiazdozbiór Perseusza najlepiej widoczny będzie podczas jesieni - od października do grudnia. Wtedy Perseusz znajduje się w najwyższym punkcie na niebie. Wówczas gołym okiem można zauważyć 90 gwiazd wchodzących w skład Perseusza.

ZOBACZ >> Ile jest planet w Układzie Słonecznym?