Tajwan i Chiny - o co chodzi? Czy Tajwan to państwo i dlaczego jest taki ważny. Odpowiadamy

Przewodnicząca amerykańskiej Izby Reprezentantów Nancy Pelosi w środę wystąpiła w tajwańskim parlamencie, nazywając społeczeństwo Tajwanu "jednym z najbardziej wolnych na świecie".

Na jej wizytę błyskawicznie zareagowały Chiny. W powietrze wzbiły się chińskie samoloty bojowe, a wokół wyspy Chiny rozpoczęły zapowiadane wcześniej manewry z wykorzystaniem ostrej amunicji. W rozmowie z tvn24.pl ekspert Ośrodka Studiów Wschodnich dr Michał Bogusz przyznał, że choć nie spodziewa się w najbliższym czasie wybuchu otwartego konfliktu, to za bardzo prawdopodobne uznaje, że dojdzie do "czegoś spektakularnego" ze strony Pekinu.

O co chodzi w konflikcie o Tajwan? Czym jest Tajwan i jakie ma znaczenie?

Tajwan to zamieszkiwana przez ponad 23 miliony osób wyspa położona w Azji Wschodniej, dawniej znana również pod nazwą Formoza. Jej stolica to Tajpej. Od wybrzeża Chin kontynentalnych wyspę oddziela szeroka na ok. 160 kilometrów Cieśnina Tajwańska. Od północy oblewa ją Morze Wschodniochińskie, a od południa Morze Południowochińskie. Oprócz głównej wyspy do terytorium Tajwanu zalicza się również 21 małych, okolicznych wysepek.

Aktualnie nie. Zamieszkany przez ludzi od wielu tysięcy lat Tajwan należał do Chin dwukrotnie: najpierw przez 200 lat, od XVII do XIX wieku, a drugi raz przez 4 lata od końca drugiej wojny światowej do 1949 roku. Wówczas to pokonany w wojnie domowej chiński przywódca Czang Kaj-szek uciekł wraz z ok. 2 milionami Chińczyków na wyspę Tajwan i ogłosił, że przenosi tam tymczasowo stolicę Chin. Kontrolę nad resztą terytorium Chin ze stolicą w Pekinie przejęła natomiast Komunistyczna Partia Chin pod przywództwem Mao Zedonga.

Od tamtej pory utrzymuje się napięcie pomiędzy władzami w Pekinie i władzami w Tajpej. Początkowo jedne i drugie uważały się za jedyny legalny rząd państwa chińskiego. Obecnie Pekin wciąż uważa Tajwan za swoją zbuntowaną prowincję i stara się odzyskać nad nią kontrolę, na Tajwanie jednak coraz bardziej widoczna jest nowa, tajwańska tożsamość i poczucie inności od Chińczyków z kontynentu.

Oficjalnie nie, w praktyce - tak. Status Tajwanu, formalnie Republiki Chińskiej, jest złożony. Tajwan nigdy nie ogłosił swojej niepodległości i formalnie można go uznawać za część państwa chińskiego. Jest to rezultat kompromisu wynegocjowanego w latach 70. XX wieku przez USA i Chiny, tzw. polityki jednych Chin. Polityka ta stanowi, że społeczność międzynarodowa zgadza się, że istnieje tylko jedno państwo chińskie i Tajwan jest jego częścią, nie rozstrzyga jednak kto jest właściwym reprezentantem tego państwa - władze w Pekinie, czy władze w Tajpej. W praktyce Tajwan uznaje się więc za tzw. państwo nieuznawane. Choć działa jak zwykłe państwo, w związku z takim statusem nie może być członkiem najważniejszych organizacji międzynarodowych, m.in. nie należy do ONZ. Zdarza się jednak, że Tajwan należy do organizacji międzynarodowych pod inną nazwą, najczęściej Chińskie Tajpej - taka sytuacja ma miejsce w m.in. Międzynarodowym Komitecie Olimpijskim (MKOl) oraz Światowej Organizacji Zdrowia (WHO).

ZOBACZ TEŻ: Zegar tyka. Zostało jeszcze 27 lat

Obecnie niepodległość Tajwanu uznawana jest przez 14 niewielkich państewek, głównie z Ameryki Środkowej oraz wysp na Oceanie Spokojnym. Państwa uznające Tajwan to Belize, Estawini, Gwatemala, Haiti, Honduras, Nauru, Palau, Paragwaj, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyny, Tuvalu, Watykan oraz Wyspy Marshala.

Zgodnie z polityką jednych Chin państwa te uznając Tajwan nie mogą już uznawać Chin kontynentalnych. Tym samym żadne z nich nie ma oficjalnych relacji dyplomatycznych z Pekinem.

Polska oficjalnie nie uznaje Tajwanu za państwo - jedynym chińskim państwem, z którym Polska utrzymuje relacje, są Chiny kontynentalne (Chińska Republika Ludowa). 

Jednocześnie Polska utrzymuje jednak z Tajwanem półoficjalne relacje polityczne, gospodarcze, kulturalne i naukowe. Działają również przedstawicielstwa dyplomatyczne, choć nie mogą być nazywane ambasadami. Na Tajwanie polska placówka funkcjonuje więc jako Biuro Polskie w Tajpej, zaś w Polsce tajwańska placówka funkcjonuje pod nazwą Biuro Przedstawicielskie Tajpej w Polsce.

Formalnie nie, w praktyce - tak. Tajwan nigdy nie ogłosił swojej niepodległości. Część mieszkańców Tajwanu chciałaby tego, jednak na przeszkodzie stoi zdecydowany sprzeciw Pekinu który grozi, że w przypadku ogłoszenia niepodległości dojdzie do inwazji chińskich wojsk na wyspę.

Jednocześnie jednak Tajwan jest w pełni suwerenny, samodzielnie prowadząc swoją politykę gospodarczą, społeczną, czy zagraniczną. Tajwan posiada również własne siły zbrojne, a jego rząd wybierany jest w wyborach demokratycznych.

Pierwotnie Tajwan zamieszkiwany był przez rdzenną ludność, obecnie jednak ok. 95 proc. jego mieszkańców stanowią etniczni Chińczycy (Han). Ok. 2 proc. mieszkańców Tajwanu jest pochodzenia malajsko-polinezyjskiego, zaś kolejne ok. 2 proc. stanowią nowi imigranci, głównie z innych państw azjatyckich.

Etniczność mieszkańców Tajwanu coraz bardziej przestaje jednak pokrywać się z odczuwaną przez nich tożsamością. W przeszłości mieszkańcy Tajwanu uważali się za Chińczyków, obecnie jednak w sondażach od 60 do nawet 90 proc. z nich uważa się już przede wszystkim za Tajwańczyków. Coraz mniejsza część ludności wyspy ma poczucie bycia Chińczykiem lub jednocześnie Tajwańczykiem i Chińczykiem.

Choć Tajwan jest względnie niewielką wyspą, jego znaczenie jest obecnie olbrzymie. To, czy pozostanie on suwerenny, czy też znajdzie się pod kontrolą Pekinu, będzie miało poważny wpływ na regionalny porządek w Azji Wschodniej a także na stosunek sił w relacjach Chin i USA. Znaczenie Tajwanu można podzielić na kilka głównych obszarów:

● Gospodarcze - gdyby Tajwan został uznany za państwo, stałby się 19. największą gospodarką świata. Jego PKB jest porównywalne do PKB Polski mimo, że Tajwan ma niemal dwukrotnie mniej ludności. Ponadto gospodarka Tajwanu jest wysoce zaawansowana technologicznie. Tajwan jest m.in. światowym liderem w produkcji procesorów, bez których sparaliżowane zostałyby globalne łańcuchy dostaw towarów największych światowych producentów: od samochodów po smartfony.

● Polityczne - status polityczny Tajwanu ma olbrzymie znaczenie dla dwóch największych mocarstw na świecie. Dla Chin ponowne przejęcie kontroli nad wyspą stanowiłoby zakończenie procesu jednoczenia chińskich ziem w kształcie, w jakim rozumieją je władze w Pekinie. Umocniłoby też niedemokratyczny reżim w Pekinie. Dla USA utrzymanie suwerenności Tajwanu jest potwierdzeniem ich wiarygodności jako sojusznika, a także pozwala na ograniczanie wzrostu potęgi Chin.

● Strategiczne - Tajwan leży na styku dwóch niezwykle ważnych akwenów: Morza Wschodniochińskiego oraz Morza Południowochińskiego. Morza te mają fundamentalne znaczenie gospodarcze dla większości państw regionu. Ponadto Tajwan jest centralną częścią tzw. pierwszego łańcucha wysp, czyli linii wysp, które odgradzają Chiny kontynentalne od Pacyfiku. Dopóki wyspy te pozostają niezależne od Pekinu, chińskie okręty nie mogą niepostrzeżenie wypływać na otwarty ocean, a w przypadku konfliktu łatwiej byłoby je zatopić.

● Prestiżowe - ponieważ dwa największe światowe mocarstwa mają diametralnie różne podejście do Tajwanu, przyszłość tej wyspy będzie miało dla nich duże znaczenie wizerunkowe. Jeżeli Tajwan ogłosi niepodległość, podważone zostaną założenia chińskiej polityki zagranicznej i prawa Pekinu do kontroli m.in. nad Hongkongiem, Makau czy Tybetem. Jeżeli natomiast Tajwan zostanie przejęty przez Pekin, podważy to wiarygodność Stanów Zjednoczonych jako sojusznika oraz ich twierdzenie o uniwersalizmie demokracji - Tajwan jest obecnie jedynym w pełni demokratycznym państwem zamieszkiwanym przez etnicznych Chińczyków.

Choć Tajwan dysponuje własnymi siłami zbrojnymi i wsparciem Stanów Zjednoczonych, Chiny mają nad nim olbrzymią przewagę wojskową. Według danych Międzynarodowego Instytutu Studiów Strategicznych (IISS) chińska armia liczy łącznie ponad dwa miliony żołnierzy, gdy liczebność tajwańskiej armii to niespełna 170 tys. żołnierzy.

Podobna dysproporcja dotyczy również wyposażenia obu armii. Chiny są w posiadaniu 5400 czołgów, Tajwan ma ich zaledwie 650. W skład chińskiej marynarki wchodzi 86 dużych okrętów nawodnych i 59 okrętów podwodnych, gdy tajwańska armia posiada 26 okrętów nawodnych i 4 okręty podwodne. Chiny dysponują ponad 3200 samolotami bojowymi, zaś Tajwan ma ich około 500.

Same liczby nie mówią wszystkiego. Tajwan szykuje się bowiem do obrony przed chińską inwazją od 70 lat, a jego geografia sprzyja obrońcom. Z kolei dla Chin uderzenie na Tajwan wymagałoby nie tylko zgromadzenia wojsk, ale też przeprowadzenia gigantycznej operacji logistycznej. Eksperci podkreślają jednak, że obie armie przechodzą obecnie głęboką transformację i nie są gotowe na otwarty konflikt.

ZOBACZ TEŻ: Biały Dom: spodziewamy się, że reakcja Chin na wizytę Pelosi będzie trwać przez dłuższy czas