Kilka miesięcy po rozpoczęciu rosyjskiej inwazji na Ukrainę przywrócenie obowiązkowej służby wojskowej zapowiedziała Łotwa. Powszechny pobór do wojska funkcjonuje obecnie tylko w części europejskich państw, a w ostatnich latach częściej mówiło się o rezygnacji z poboru niż o jego przywracaniu. Jak wygląda obowiązek służby wojskowej w Europie?
Minister obrony Łotwy Artis Pabriks ogłosił we wtorek przywrócenie obowiązku służby wojskowej. Polityk stwierdził, że system obronny państwa, które po przystąpieniu do NATO w 2007 roku zlikwidowało przymus odbycia służby militarnej, "wyczerpał swoje możliwości obronne".
W ten sposób Łotwa dołączyła do grupy europejskich państw, w której istnieje obecnie obowiązek odbycia służby militarnej. Gdzie jeszcze w Europie obowiązuje powszechny pobór do wojska?
Europa Zachodnia
W zdecydowanej większości państw Europy Zachodniej nie ma obecnie obowiązku odbycia służby wojskowej. Sytuacja taka dotyczy m.in. największych europejskich członków Sojuszu Północnoatlantyckiego, takich jak Wielka Brytania, Francja, Hiszpania i Włochy.
Wyjątkami są natomiast dwa państwa nienależące do NATO: Szwajcaria oraz Austria. W Szwajcarii do odbycia służby wojskowej zobowiązani są wszyscy zdolni do tego mężczyźni w wieku 18-30 lat. Służba zasadnicza trwa ok. 18 tygodni. Następnie, w ciągu 10 lat od odbycia służby zasadniczej, należy także odbyć sześć 19-dniowych szkoleń.
W Austrii obowiązek odbycia służby wojskowej dotyczy wszystkich mężczyzn po ukończeniu 18. roku życia. Szkolenie wojskowe trwa pół roku. Obowiązkowego poboru można jednak uniknąć, odbywając zastępczo dziewięciomiesięczną służbę cywilną polegającą na wykonywaniu prac społecznych.
Europa Południowa
Na południu Europy odbycia zasadniczej służby wojskowej wymaga od swoich obywateli należąca do NATO Grecja. Obowiązek ten dotyczy wszystkich mężczyzn między 19. a 45. rokiem życia. Szkolenie militarne trwa od 9 do 12 miesięcy. Służba wojskowa obowiązuje też obywateli Grecji zamieszkujących Cypr.
Obowiązkowy pobór obejmuje również Cypryjczyków. Cypr przywrócił go w 1974 roku w związku z agresją turecką na wyspę. Służba w Cypryjskiej Gwardii Narodowej trwa 14 miesięcy i jest obowiązkowa dla wszystkich mężczyzn w wieku 18-50 lat.
Europa Północna
W północnej części kontynentu obowiązkowa służba wojskowa formalnie obowiązuje we wszystkich państwach skandynawskich: Danii, Norwegii i Szwecji, a także w Finlandii.
W Danii szkolenie militarne trzeba przejść w wieku 18 lat i trwa ono od 4 do 12 miesięcy. W praktyce jednak nie wszyscy je przechodzą, ponieważ istnieje ograniczona roczna liczba miejsc dla poborowych. W rezultacie większość z nich stanowią ochotnicy, a osoby przymusowo odbywające służbę zasadniczą stanowią zdecydowaną mniejszość.
Podobna sytuacja jest w Norwegii, w której od 2016 roku odbycie służby wojskowej jest obowiązkowe zarówno dla mężczyzn, jak i dla kobiet w wieku od 19 do 44 lat. Trwa ona 19 miesięcy, ale - podobnie jak w Danii - istnieje ograniczona roczna liczba miejsc dla poborowych. W rezultacie również w Norwegii służbę odbywają przede wszystkim ochotnicy.
W Szwecji obowiązek zgłoszenia się do służby wojskowej przywrócono w 2017 roku po siedmiu latach od jego zniesienia. Do wojska trafia się na okres od 7 do 15 miesięcy, w zależności od rodzaju służby. Również w tym kraju większość poborowych stanowią ochotnicy, choć ich liczba była znacząco mniejsza od oczekiwanych 4 tysięcy osób rocznie. Właśnie niedostatek ochotników był przyczyną przywrócenia obowiązkowej służby.
Obowiązkowa służba wojskowa faktycznie dotyczy natomiast zdecydowanej większości mężczyzn w Finlandii. Podlegają jej wszyscy Finowie, którzy kończą 18. urodziny. Trwająca od 6 do 12 miesięcy służba odbywana jest przez nich w wojsku lub w straży granicznej.
Europa Środkowa i Wschodnia
W Polsce obowiązkowa służba wojskowa została zawieszona 1 stycznia 2010 roku. Pytany o możliwość jej przywrócenia minister obrony narodowej Mariusz Błaszczak w lutym 2022 roku oświadczył, że nie ma takich planów. W zamian w maju 2022 roku ruszył natomiast pierwszy nabór do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej, po odbyciu której będzie można zdecydować o chęci zostania zawodowym żołnierzem lub o przejściu do rezerwy.
Powszechna służba wojskowa obowiązuje natomiast w państwach położonych na wschód od Polski. W Rosji szkolenie trwa 12 miesięcy i zgłosić się na nie muszą mężczyźni w wieku od 18 do 27 lat. Pobór powszechny na bardzo zbliżonych zasadach prowadzony jest również w Mołdawii i na Białorusi, choć w tym drugim państwie istnieje możliwość odbycia alternatywnie trzyletniej służby cywilnej. Obowiązkowa, roczna służba wojskowa funkcjonuje również w Ukrainie i obejmuje wszystkich mężczyzn między 20. a 27. rokiem życia.
Obowiązkowy pobór do wojska prowadzony jest też w dwóch państwach sąsiadujących z Łotwą: na Litwie i w Estonii. Litwini z grupy wiekowej 18-23 lata od 2015 roku są zobowiązani do odbycia dziewięciomiesięcznego szkolenia militarnego. Podobnie wygląda obowiązkowa służba wojskowa w Estonii, choć jej długość uzależniona jest od wielu czynników, m.in. obranej ścieżki edukacyjnej. Do poboru stawiają się Estończycy między 18. a 27. rokiem życia.
Zwolnienia z obowiązku służby
Obowiązek odbycia służby wojskowej nie oznacza, że wszyscy objęci nią obywatele danego państwa rzeczywiście przechodzą szkolenie wojskowe. Oprócz wspomnianych ograniczeń liczby poborowych przyjmowanych w ciągu roku w każdym z wymienionych krajów istnieją również inne okoliczności zwalniające z konieczności odbycia służby.
Do wojska nie pójdą m.in. osoby niezdolne do odbycia służby ze względów zdrowotnych. W części państw pobór nie dotyczy lub dotyczy w krótszym wymiarze czasowym, także studentów oraz sportowców osiągających sukcesy w międzynarodowych zawodach.
Źródło: BBC, worldpopulationreview.com, tvn24.pl