Doktryna Trumana – jakie były jej założenia i znaczenie dla Europy i świata

● Doktryna Trumana miała powstrzymać rozszerzanie wpływów ZSRR w Europie. ● Jej założenia prezydent Harry Truman przedstawił w orędziu 12 marca 1947 roku. Zapowiedział „poparcie wolnych narodów, które stawiają opór uzbrojonym mniejszościom lub zewnętrznemu naciskowi”. ● Następstwem doktryny Trumana było wprowadzenie planu Marshalla i długotrwały międzynarodowy konflikt określany jako „zimna wojna”.

Po II wojnie światowej Europa została podzielona na dwa bloki: wschodni i zachodni, a pokonane hitlerowskie Niemcy na cztery strefy: amerykańską, brytyjską, francuską i radziecką. Związek Sowiecki nie respektował jednak zawartych porozumień. Amerykański dyplomata George Frost Kennan, który stacjonował w Moskwie, 22 lutego 1946 roku w słynnym „długim telegramie” informował prezydenta USA o konieczności ograniczania wpływów Związku Radzieckiego i powstrzymywania sowieckiej ekspansji. Tezy te powtórzył w 1947 roku w artykule napisanym dla wpływowego kwartalnika „Foreign Affairs”. To dało początek nowej strategii USA – polityce powstrzymywania ekspansywnych skłonności ZSRR.

Założenia doktryny Trumana zostały przedstawione 12 marca 1947 roku. Tego dnia prezydent Stanów Zjednoczonych Harry Truman wygłosił przed połączonymi izbami Kongresu przemówienie dotyczące sytuacji międzynarodowej. Odnosił się szczególnie do sytuacji w ogarniętej wojną domową Grecji, w której rząd prozachodni borykał się z problemami gospodarczymi i próbami destabilizacji. A także w Turcji, gdzie Związek Radziecki zażądał przesunięcia granic i ustanowienia garnizonu sowieckiego, co postawiło w stan gotowości tamtejszą armię. Grecja i Turcja poprosiły USA o pomoc.

Truman zwrócił się do Kongresu z prośbą o zezwolenie na jej udzielenie – chodziło o kwotę 400 milionów dolarów, by poprawić sytuację gospodarczą w obu krajach. W przemówieniu prezydent akcentował także wspieranie rozwoju demokratycznych i niezależnych struktur państwowych. Harry Truman zapowiedział „poparcie wolnych narodów, które stawiają opór uzbrojonym mniejszościom lub zewnętrznemu naciskowi”.

Ustawa o pomocy została przyjęta 22 czerwca 1947 roku. Oznaczało to odejście od polityki izolacjonizmu USA na scenie międzynarodowej.

W przemówieniu Harry Truman odniósł się także do Polski. Wspomniał, że narodom wielu krajów świata niedawno wbrew ich woli narzucono systemy totalne. Stwierdził, że „rząd Stanów Zjednoczonych często protestował przeciwko gwałtom i zastraszaniu w Polsce, Rumunii i Bułgarii, co było pogwałceniem układów zawartych w Jałcie”.

Przyjęcie doktryny Trumana wywołało sprzeciw Związku Radzieckiego. Stany Zjednoczone zdecydowały się jednak pójść o krok dalej. 5 czerwca 1947 roku sekretarz stanu George Marshall przedstawił plan pomocy finansowej dla państw europejskich. Europejski Plan Odbudowy, zwany planem Marshalla, opiewał na sumę ponad 13 miliardów dolarów. Wielka Brytania otrzymała pomoc wartą ok. 3,5 miliarda, Francja 2,7 mld, Niemcy Zachodnie i Włochy po ok. 1,5 mld dolarów.

Kreml odrzucił plan Marshalla, ostatecznie nie przyjęła go też Polska pozostająca w orbicie wpływów ZSRR. Rezultatem rosnącego napięcia stała się tzw. zimna wojna. Był to trwający od 1947 do 1991 roku konflikt pomiędzy blokiem wschodnim skupionym wokół ZSRR a zachodnim, któremu przewodziły Stany Zjednoczone.