Deficyt budżetowy – czym jest, jakie są jego przyczyny i skutki

Źródło:
TVN24 Biznes
Debata w Sejmie nad ustawą budżetową na 2022 rok (wideo z października 2021)
Debata w Sejmie nad ustawą budżetową na 2022 rok (wideo z października 2021)
wideo 2/5
Debata w Sejmie nad ustawą budżetową na 2022 rok

Deficyt budżetowy jest zjawiskiem powszechnym, stale występuje on również w Polsce. Różne są jednak źródła tego deficytu i konsekwencje, jakie powoduje dla gospodarki. Czym jest deficyt budżetowy? Jakie są jego przyczyny i czym grozi zbyt wysoki jego poziom? 

Deficyt budżetowy jest sytuacją, w której wydatki budżetowe przewyższają dochody.Wyróżnia się deficyt rzeczywisty, strukturalny i cykliczny (koniunkturalny).Długookresowy deficyt budżetowy osłabia gospodarkę i zmniejsza jej stabilność.Występowanie deficytu budżetowego wpływa na wzrost długu publicznego.

Pojęcie deficytu oraz nadwyżki budżetowej uregulowane jest w ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. W art. 113 tej ustawy wskazane są również dopuszczalne sposoby finansowania deficytu budżetu państwa. Wielkość deficytu na dany rok budżetowy określa się natomiast w corocznej ustawie budżetowej.

Co to jest deficyt budżetowy?

Deficyt budżetowy jest sytuacją, w której wydatki w danym budżecie są wyższe niż jego dochody. Inaczej mówiąc, jest to ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetu w danym okresie. Deficyt budżetowy bywa też potocznie nazywany dziurą budżetową.

Sytuacja odwrotna, a więc dodatnia różnica między dochodami a wydatkami, nazywana jest nadwyżką budżetową.

Najczęściej o deficycie mówi się w kontekście budżetu państwa w danym roku budżetowym. Wystąpienie deficytu budżetowego oznacza, że nie jest możliwe zrealizowanie wszystkich zaplanowanych wydatków bez korzystania z dodatkowych źródeł finansowania. 

Rodzaje deficytu budżetowego

Wyróżnia się trzy rodzaje deficytu budżetowego:

– rzeczywisty, będący faktyczną różnicą pomiędzy wydatkami i dochodami budżetowymi; – strukturalny, będący hipotetyczną wartością wyliczoną przy założeniu pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki; – cykliczny, będący konsekwencją cykli koniunkturalnych i cyklicznie występujących w gospodarce okresów recesji i ożywienia.   

Źródła finansowania deficytu budżetowego

Wystąpienie deficytu budżetowego nieodłącznie wiąże się z koniecznością jego sfinansowania. Ponieważ w budżecie zabrakło na to pieniędzy, muszą one zostać pozyskane z dodatkowych, zewnętrznych źródeł finansowania.

Dopuszczalne źródła finansowania deficytu budżetowego wymienia ustawa o finansach publicznych. Są to:

– nadwyżki budżetu państwa z poprzednich lat, – kredyty zaciągane w bankach, – pożyczki, – sprzedaż skarbowych papierów wartościowych, – prywatyzacja majątku Skarbu Państwa, – środki ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek, – nadwyżki budżetu środków europejskich.

Pokrywanie deficytu budżetowego z dodatkowych źródeł finansowania wpływa na wzrost długu publicznego.

Deficyt budżetowy a dług publiczny

Pojęcie deficytu budżetowego nie jest tym samym, co pojęcie długu publicznego. Deficyt budżetu państwa odnosi się zawsze do określonego, rocznego budżetu, w którym wydatki przewyższyły dochody. 

Dług publiczny jest natomiast sumą niespłaconych zobowiązań zaciągniętych przez państwo we wszystkich wcześniejszych rocznych budżetach. W uproszczeniu można więc powiedzieć, że dług publiczny to suma wszystkich wcześniejszych deficytów budżetowych pomniejszona o ewentualne nadwyżki. 

Przyczyny deficytu budżetowego

Deficyt budżetu państwa może być zaplanowany, a więc ustalony w danej ustawie budżetowej, albo powstać samoistnie na skutek nieskutecznej realizacji ustawy budżetowej, albo niezależnych, niekorzystnych zjawisk w środowisku gospodarczym.

Jednocześnie różne mogą być przyczyny deficytu budżetowego. Ponieważ źródłem dochodów państwa są przede wszystkim podatki, najczęstszą przyczyną deficytu jest ich złe zaplanowanie – czyli ustalenie podatków w niewłaściwej wysokości lub nieskuteczność w ich ściąganiu

Drugą najczęstszą przyczyną deficytu budżetowego są nadmierne wydatki. Spowodowane mogą być na przykład niską efektywnością gospodarowania środkami albo nadmiernym poziomem zatrudnienia w podmiotach finansowanych z budżetu państwa. Źródłem nadmiernych wydatków i w konsekwencji deficytu budżetowego może być również prowadzenie zbyt kosztownych programów socjalnych albo militaryzacja kraju.

Skutki deficytu budżetowego

Deficyt budżetowy spowodowany niezbilansowaniem wydatków i dochodów jest zjawiskiem niepożądanym. Jeżeli deficyt pojawia się na zmianę z nadwyżkami, jego znaczenie nie musi być negatywne – w dłuższym okresie deficyty i nadwyżki mogą się równoważyć. 

Gorszą sytuacją jest natomiast tak zwany deficyt długookresowy, a więc regularnie występujący w kolejnych budżetach. Powoduje on wówczas pogorszenie się koniunktury gospodarczej w danym państwie oraz wzrost niepewności i niestabilności w jego gospodarce. Długookresowy deficyt budżetowy wiąże się również z występowaniem wielu niekorzystnych zjawisk i procesów gospodarczych, np. nadmiernej inflacji czy spadku aktywności gospodarczej.

Deficyt budżetowy wiąże się ponadto z koniecznością jego pokrycia z dodatkowych źródeł finansowania. Oznacza to ponoszenie kosztów tego finansowania, np. w postaci oprocentowania zaciągniętego kredytu bankowego albo oprocentowania wyemitowanych obligacji skarbu państwa.

Deficyt budżetowy w Polsce

Ponieważ deficyt budżetowy jest zjawiskiem niekorzystnym, państwa dążą do tego, aby budżet się bilansował, lub aby deficyt budżetowy był jak najmniejszy. W praktyce deficyt budżetowy jest jednak powszechny i występuje w większości państw na świecie.

Sytuacja taka ma miejsce również w Polsce, gdzie można mówić o długookresowym deficycie budżetowym. Od 1990 roku w każdej kolejnej ustawie budżetowej był zaplanowany deficyt, a rzeczywiste wydatki państwa przekraczały dochody budżetowe i powiększały wielkość długu publicznego. 

Wysokość tego deficytu każdego roku jest inna, nie przekracza jednak kilkudziesięciu miliardów złotych. Przykładowo w 2015 roku deficyt budżetowy w Polsce wyniósł 42,6 mld zł, zaś w 2019 13,7 mld zł. 

Jednocześnie przepisy Unii Europejskiej, w trosce o spójność europejskiego obszaru gospodarczego, ustanawiają maksymalne dopuszczalne poziomy deficytu budżetowego oraz długu publicznego państw członkowskich. Poziomy te to deficyt budżetowy nie większy niż 3 proc. PKB oraz dług publiczny nie większy niż 60 proc. PKB. 

Przekroczenie tych wartości powoduje objęcie danego państwa procedurą nadmiernego deficytu i zobowiązuje je do podjęcia odpowiednich działań naprawczych. Polska była objęta tą procedurą dwukrotnie – w latach 2004-2008 oraz 2009-2015. 

Akt prawny: Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych

Autorka/Autor:red.

Źródło: TVN24 Biznes

Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock

Pozostałe wiadomości

Budżety czternastu instytucji państwowych zostaną obcięte - poprawka w tej sprawie do budżetu państwa na 2025 rok została przyjęta w czwartek przez Komisję Finansów Publicznych. Do formularza poprawki już w środę dotarł Radomir Wit, dziennikarz TVN24. Łącznie chodzi o kwotę 335,5 miliona złotych, która na mocy tej poprawki zostanie przesunięta na inne cele.

Komisja Finansów za wielkim cięciem budżetów

Komisja Finansów za wielkim cięciem budżetów

Źródło:
tvn24.pl

Google zapowiedział testowe usunięcie treści publikowanych przez media informacyjne między innymi z wyszukiwarki. Zmiana ma dotyczyć jednego procenta użytkowników. - Bardzo niepokoi nas, że Google zdecydował się na taki ruch - mówi w rozmowie z redakcją biznesową tvn24.pl Maciej Kossowski, prezes Związku Pracodawców Wydawców Cyfrowych.

"Opcja atomowa" w arsenale giganta. "Niepokoi nas, że Google zdecydował się na taki ruch"

"Opcja atomowa" w arsenale giganta. "Niepokoi nas, że Google zdecydował się na taki ruch"

Źródło:
tvn24.pl

Konsultanci specjalizujący się w uzyskiwaniu dla klientów prawa do pobytu w obcych krajach ocenili, że po wyborach prezydenckich w USA z pytaniem o warunki udziału w europejskich programach "złotych wiz" zgłosiło się do nich czterokrotnie więcej Amerykanów niż w poprzednim tygodniu - podał CNN.

"Plan B" po zwycięstwie Trumpa. "Szukają drugiej opcji, czegoś jak polisa ubezpieczeniowa"

"Plan B" po zwycięstwie Trumpa. "Szukają drugiej opcji, czegoś jak polisa ubezpieczeniowa"

Źródło:
PAP

Polska, Litwa, Łotwa, a także Estonia przekazały do Komisji Europejskiej wspólne pismo dotyczące wprowadzenia ceł na rosyjskie i białoruskie nawozy - przekazało Ministerstwo Rozwoju i Technologii.

Cła na nawozy z Rosji i Białorusi. Jest list do Brukseli

Cła na nawozy z Rosji i Białorusi. Jest list do Brukseli

Źródło:
PAP

Ze względu na olbrzymie zainteresowanie budową domowych instalacji OZE, resort klimatu podjął decyzję o podwojeniu planowanego dofinansowania z programu FEnIKS do kwoty 1,7 miliarda złotych - przekazał resort klimatu. Wsparcie będzie przeznaczone dla osób, które zdecydują się na zakup fotowoltaiki oraz magazynów energii.

Można otrzymać nawet 28 tysięcy. Resort o dodatkowych środkach

Można otrzymać nawet 28 tysięcy. Resort o dodatkowych środkach

Źródło:
PAP

Oskładkowanie wszystkich umów cywilnych, między innymi o dzieło, nie będzie realizowane przez rząd - donosi w czwartek portal money.pl. To jeden z kamieni milowych KPO, na który wyraził zgodę poprzedni rząd Mateusza Morawieckiego. Obecny rząd Donalda Tuska ma przystąpić do negocjacji z Brukselą w tej sprawie. Bowiem wypłata kolejnych pieniędzy z KPO może zostać zagrożona.

Rząd wycofuje się z realizacji kamienia milowego

Rząd wycofuje się z realizacji kamienia milowego

Źródło:
PAP, Money.pl, tvn24.pl

Rzecznik Nissan Motor poinformował w czwartek, że około 6 procent pracowników firmy w Stanach Zjednoczonych zaakceptowało zaoferowane pakiety wcześniejszych emerytur. To element planu restrukturyzacji japońskiego producenta, który zapowiedział zwolnienie dziewięciu tysięcy osób na całym świecie.

Znany producent samochodów tnie etaty

Znany producent samochodów tnie etaty

Źródło:
Reuters

Departament sprawiedliwości USA złożył wniosek do sądu, w którym domaga się od Google sprzedaży przeglądarki Chrome oraz udostępnienia danych konkurencji, aby ograniczyć monopol na rynku wyszukiwarek internetowych – podał w czwartek Reuters.

Google usłyszał żądanie sprzedaży przeglądarki Chrome

Google usłyszał żądanie sprzedaży przeglądarki Chrome

Źródło:
PAP

Budżety czternastu instytucji państwowych, między innymi Kancelarii Prezydenta RP, Sądu Najwyższego, Państwowej Inspekcji Pracy czy Instytutu Pamięci Narodowej mają zostać przycięte - wynika z poprawki do projektu ustawy budżetowej na rok 2025, do której dotarł Radomir Wit, dziennikarz TVN24. Najwięcej, bo prawie 70 milionów złotych straci Instytut Pamięci Narodowej.

Będą cięcia w budżetach "świętych krów"

Będą cięcia w budżetach "świętych krów"

Źródło:
TVN24, tvn24.pl

Według danych wstępnych, produkcja budowlano-montażowa (w cenach stałych) zrealizowana w październiku 2024 roku na terenie kraju przez przedsiębiorstwa budowlane o liczbie pracujących powyżej 9 osób była niższa o 9,6 procent w porównaniu z analogicznym okresem 2023 roku oraz wyższa o 1,9 procent w stosunku do września 2024 roku.

Produkcja budowlano-montażowa. Najnowsze dane z gospodarki

Produkcja budowlano-montażowa. Najnowsze dane z gospodarki

Źródło:
GUS, tvn24.pl

Najdroższa ulica handlowa świata znajduje się teraz w Mediolanie. To Via Monte Napoleone - donosi CNN. Możemy tu zrobić zakupy w sklepach takich marek jak Gucci, Chanel, Hermes, Versace, Cartier, Bottega Veneta, czy Celine. Do tej pory królowała nowojorska Piąta Aleja, czyli Upper Fifth Avenue.

Nowa najdroższa ulica świata

Nowa najdroższa ulica świata

Źródło:
CNN

"Komediant", czyli dzieło sztuki w postaci banana przyklejonego taśmą do ściany, został sprzedany za ponad sześć milionów dolarów. Kontrowersyjne dzieło tym samym zyskuje na wartości niczym najlepsza inwestycja - odkąd pięć lat temu sprzedano je po raz pierwszy, podrożało już ponad pięćdziesięciokrotnie.

Kontrowersyjne dzieło sprzedane za miliony. Banan niczym najlepsza inwestycja

Kontrowersyjne dzieło sprzedane za miliony. Banan niczym najlepsza inwestycja

Źródło:
CNN, PAP

"W związku z wątpliwościami UOKiK zwracamy środki, które są równowartością pobranych opłat za utrzymanie numeru w sieci" - poinformowało Orange w mediach społecznościowych. Chodzi o byłych klientów operatora. Wniosek w tej sprawie można złożyć tylko do 18 grudnia.

Duży operator zwraca pieniądze. Trzeba się pospieszyć

Duży operator zwraca pieniądze. Trzeba się pospieszyć

Źródło:
tvn24.pl

Luka płacowa pozostaje bez zmian, czyli przewaga zarobków mężczyzn nad tym, ile zarabiają kobiety - pisze w czwartek "Gazeta Wyborcza". - Tylko w 26 z 380 powiatów w Polsce to kobiety zarabiają więcej niż mężczyźni - zauważa ekspert cytowany przez dziennik.

Tak wygląda rzeczywista luka płacowa w Polsce

Tak wygląda rzeczywista luka płacowa w Polsce

Źródło:
"Gazeta Wyborcza"

Takie sieci, jak Biedronka, Lidl czy Aldi, zdobyły już blisko połowę polskiego rynku spożywczego. Teraz będą zmniejszać ofertę na półkach, by zaoszczędzić. To problem dla klientów i producentów - czytamy w czwartkowej "Rzeczpospolitej".

Dyskonty zdominowały polski handel. Teraz zmieniają strategię

Dyskonty zdominowały polski handel. Teraz zmieniają strategię

Źródło:
PAP

W czwartek w Sejmie zaplanowano pierwsze czytanie czterech projektów dotyczących obniżenia składki zdrowotnej. Dwa przygotował rząd, dwa kolejne to projekty poselskie: Polski 2050 i PiS. Wszystkie zakładają niższe wpływy z tytułu składki zdrowotnej do Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ). Minister zdrowia Izabela Leszczyna podkreśla, że "ma słowo ministra finansów w sprawie rekompensaty niższych wpływów ze składki zdrowotnej".

Składka zdrowotna w Sejmie. Aż cztery projekty do rozważenia przez posłów

Składka zdrowotna w Sejmie. Aż cztery projekty do rozważenia przez posłów

Źródło:
PAP

Uważany za jednego z najbogatszych ludzi na świecie Gautam Adani, prezes korporacji Adani Group, której spółki notowane są między innymi na nowojorskiej giełdzie, został oskarżony przez sąd w USA o korupcję. Zarzuca mu się proponowanie indyjskim urzędnikom łapówek na kwotę 265 milionów dolarów.

Jeden z najbogatszych ludzi na świecie oskarżony o korupcję

Jeden z najbogatszych ludzi na świecie oskarżony o korupcję

Źródło:
PAP, BBC

Miliarder Elon Musk i były kandydat na prezydenta Vivek Ramaswamy zapowiedzieli w tekście na łamach "Wall Street Journal", że kierowany przez nich zespół DOGE zamierza przedstawić Donaldowi Trumpowi listę tysięcy bezprawnych, ich zdaniem, regulacji i zaproponować masowe zwolnienia urzędników federalnych.

Chcą masowych zwolnień i zmiany "tysięcy bezprawnych regulacji". Plan doradców Trumpa

Chcą masowych zwolnień i zmiany "tysięcy bezprawnych regulacji". Plan doradców Trumpa

Źródło:
PAP

"Czuję się jak Bin Laden", "Toczymy wojnę z rządem" miał mówić mężczyzna z Florydy, który został w środę aresztowany przez funkcjonariuszy FBI pod zarzutem zamiaru zdetonowania bomby przed gmachem New York Stock Exchange. Miało to nastąpić na tydzień przed Świętem Dziękczynienia.

Chciał wysadzić w powietrze giełdę papierów wartościowych. Został aresztowany

Chciał wysadzić w powietrze giełdę papierów wartościowych. Został aresztowany

Źródło:
PAP

Ford przekazał w środę, że zwolni około 14 procent pracowników w Europie. Koncern tłumaczy to słabym popytem na auta elektryczne, brakiem wsparcia władz oraz rosnącą konkurencją ze strony chińskich producentów - donosi agencja Reutera. Pracę w fabrykach giganta motoryzacyjnego stracić mają cztery tysiące osób.

Fala zwolnień w branży. Decyzja giganta

Fala zwolnień w branży. Decyzja giganta

Źródło:
Reuters

Prezydent USA przegrywa z przywódcą Chin bitwę o prymat w Ameryce Łacińskiej – ocenił w środę brytyjski dziennik "Financial Times". Przez pryzmat niedawnych szczytów w Peru i Brazylii gazeta analizuje wpływy obu państw w regionie bogatym w złoża surowców mineralnych.

Biden przegrywa z Xi. "Uderzający kontrast"

Biden przegrywa z Xi. "Uderzający kontrast"

Źródło:
PAP

Główny Inspektorat Sanitarny poinformował o wycofaniu z obrotu łopatki do patelni sprzedawanej w sieci sklepów Tedi. "Nie należy używać produktu wskazanego w komunikacie do kontaktu z żywnością" - czytamy w komunikacie.

Sieć wycofuje produkt. Ostrzeżenie

Sieć wycofuje produkt. Ostrzeżenie

Źródło:
tvn24.pl

Od stycznia 2025 roku emeryci i renciści będą mogli składać wnioski o rentę wdowią - informuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Renta wdowia. ZUS o terminie składania wniosków

Renta wdowia. ZUS o terminie składania wniosków

Źródło:
PAP

Do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wpłynął wniosek niemieckiego funduszu Mutares w sprawie przejęcia polskiej sieci drogerii Natura - poinformował UOKiK. Strony liczą, że transakcja zakończy się jeszcze w tym roku.

Niemcy przejmują polską sieć sklepów. Brakuje jednego kroku

Niemcy przejmują polską sieć sklepów. Brakuje jednego kroku

Źródło:
tvn24.pl

Szef Głównego Urzędu Stastycznego odwołany. Jak podaje Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, premier Donald Tusk odwołał prezesa GUS Dominika Rozkruta.

Premier odwołał szefa Głównego Urzędu Statystycznego

Premier odwołał szefa Głównego Urzędu Statystycznego

Źródło:
PAP

Ruszył nabór zgłoszeń do przyszłorocznej, czternastej już, edycji konkursu nagród Polskiej Rady Biznesu. Potrwa on do 10 stycznia 2025 roku, a zdobywców statuetek poznamy 26 maja. - My przyznajemy nagrodę nie firmom, ale ludziom - podkreśla w rozmowie z TVN24 BiS Krzysztof Kulig, przewodniczący kapituły Nagrody Polskiej Rady Biznesu.

Ruszył nabór zgłoszeń do "biznesowych Oscarów"

Ruszył nabór zgłoszeń do "biznesowych Oscarów"

Źródło:
tvn24.pl