Deficyt budżetowy – czym jest, jakie są jego przyczyny i skutki

Źródło:
TVN24 Biznes
Debata w Sejmie nad ustawą budżetową na 2022 rok (wideo z października 2021)
Debata w Sejmie nad ustawą budżetową na 2022 rok (wideo z października 2021)
wideo 2/5
Debata w Sejmie nad ustawą budżetową na 2022 rok

Deficyt budżetowy jest zjawiskiem powszechnym, stale występuje on również w Polsce. Różne są jednak źródła tego deficytu i konsekwencje, jakie powoduje dla gospodarki. Czym jest deficyt budżetowy? Jakie są jego przyczyny i czym grozi zbyt wysoki jego poziom? 

Deficyt budżetowy jest sytuacją, w której wydatki budżetowe przewyższają dochody.Wyróżnia się deficyt rzeczywisty, strukturalny i cykliczny (koniunkturalny).Długookresowy deficyt budżetowy osłabia gospodarkę i zmniejsza jej stabilność.Występowanie deficytu budżetowego wpływa na wzrost długu publicznego.

Pojęcie deficytu oraz nadwyżki budżetowej uregulowane jest w ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. W art. 113 tej ustawy wskazane są również dopuszczalne sposoby finansowania deficytu budżetu państwa. Wielkość deficytu na dany rok budżetowy określa się natomiast w corocznej ustawie budżetowej.

Co to jest deficyt budżetowy?

Deficyt budżetowy jest sytuacją, w której wydatki w danym budżecie są wyższe niż jego dochody. Inaczej mówiąc, jest to ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetu w danym okresie. Deficyt budżetowy bywa też potocznie nazywany dziurą budżetową.

Sytuacja odwrotna, a więc dodatnia różnica między dochodami a wydatkami, nazywana jest nadwyżką budżetową.

Najczęściej o deficycie mówi się w kontekście budżetu państwa w danym roku budżetowym. Wystąpienie deficytu budżetowego oznacza, że nie jest możliwe zrealizowanie wszystkich zaplanowanych wydatków bez korzystania z dodatkowych źródeł finansowania. 

Rodzaje deficytu budżetowego

Wyróżnia się trzy rodzaje deficytu budżetowego:

– rzeczywisty, będący faktyczną różnicą pomiędzy wydatkami i dochodami budżetowymi; – strukturalny, będący hipotetyczną wartością wyliczoną przy założeniu pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki; – cykliczny, będący konsekwencją cykli koniunkturalnych i cyklicznie występujących w gospodarce okresów recesji i ożywienia.   

Źródła finansowania deficytu budżetowego

Wystąpienie deficytu budżetowego nieodłącznie wiąże się z koniecznością jego sfinansowania. Ponieważ w budżecie zabrakło na to pieniędzy, muszą one zostać pozyskane z dodatkowych, zewnętrznych źródeł finansowania.

Dopuszczalne źródła finansowania deficytu budżetowego wymienia ustawa o finansach publicznych. Są to:

– nadwyżki budżetu państwa z poprzednich lat, – kredyty zaciągane w bankach, – pożyczki, – sprzedaż skarbowych papierów wartościowych, – prywatyzacja majątku Skarbu Państwa, – środki ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek, – nadwyżki budżetu środków europejskich.

Pokrywanie deficytu budżetowego z dodatkowych źródeł finansowania wpływa na wzrost długu publicznego.

Deficyt budżetowy a dług publiczny

Pojęcie deficytu budżetowego nie jest tym samym, co pojęcie długu publicznego. Deficyt budżetu państwa odnosi się zawsze do określonego, rocznego budżetu, w którym wydatki przewyższyły dochody. 

Dług publiczny jest natomiast sumą niespłaconych zobowiązań zaciągniętych przez państwo we wszystkich wcześniejszych rocznych budżetach. W uproszczeniu można więc powiedzieć, że dług publiczny to suma wszystkich wcześniejszych deficytów budżetowych pomniejszona o ewentualne nadwyżki. 

Przyczyny deficytu budżetowego

Deficyt budżetu państwa może być zaplanowany, a więc ustalony w danej ustawie budżetowej, albo powstać samoistnie na skutek nieskutecznej realizacji ustawy budżetowej, albo niezależnych, niekorzystnych zjawisk w środowisku gospodarczym.

Jednocześnie różne mogą być przyczyny deficytu budżetowego. Ponieważ źródłem dochodów państwa są przede wszystkim podatki, najczęstszą przyczyną deficytu jest ich złe zaplanowanie – czyli ustalenie podatków w niewłaściwej wysokości lub nieskuteczność w ich ściąganiu

Drugą najczęstszą przyczyną deficytu budżetowego są nadmierne wydatki. Spowodowane mogą być na przykład niską efektywnością gospodarowania środkami albo nadmiernym poziomem zatrudnienia w podmiotach finansowanych z budżetu państwa. Źródłem nadmiernych wydatków i w konsekwencji deficytu budżetowego może być również prowadzenie zbyt kosztownych programów socjalnych albo militaryzacja kraju.

Skutki deficytu budżetowego

Deficyt budżetowy spowodowany niezbilansowaniem wydatków i dochodów jest zjawiskiem niepożądanym. Jeżeli deficyt pojawia się na zmianę z nadwyżkami, jego znaczenie nie musi być negatywne – w dłuższym okresie deficyty i nadwyżki mogą się równoważyć. 

Gorszą sytuacją jest natomiast tak zwany deficyt długookresowy, a więc regularnie występujący w kolejnych budżetach. Powoduje on wówczas pogorszenie się koniunktury gospodarczej w danym państwie oraz wzrost niepewności i niestabilności w jego gospodarce. Długookresowy deficyt budżetowy wiąże się również z występowaniem wielu niekorzystnych zjawisk i procesów gospodarczych, np. nadmiernej inflacji czy spadku aktywności gospodarczej.

Deficyt budżetowy wiąże się ponadto z koniecznością jego pokrycia z dodatkowych źródeł finansowania. Oznacza to ponoszenie kosztów tego finansowania, np. w postaci oprocentowania zaciągniętego kredytu bankowego albo oprocentowania wyemitowanych obligacji skarbu państwa.

Deficyt budżetowy w Polsce

Ponieważ deficyt budżetowy jest zjawiskiem niekorzystnym, państwa dążą do tego, aby budżet się bilansował, lub aby deficyt budżetowy był jak najmniejszy. W praktyce deficyt budżetowy jest jednak powszechny i występuje w większości państw na świecie.

Sytuacja taka ma miejsce również w Polsce, gdzie można mówić o długookresowym deficycie budżetowym. Od 1990 roku w każdej kolejnej ustawie budżetowej był zaplanowany deficyt, a rzeczywiste wydatki państwa przekraczały dochody budżetowe i powiększały wielkość długu publicznego. 

Wysokość tego deficytu każdego roku jest inna, nie przekracza jednak kilkudziesięciu miliardów złotych. Przykładowo w 2015 roku deficyt budżetowy w Polsce wyniósł 42,6 mld zł, zaś w 2019 13,7 mld zł. 

Jednocześnie przepisy Unii Europejskiej, w trosce o spójność europejskiego obszaru gospodarczego, ustanawiają maksymalne dopuszczalne poziomy deficytu budżetowego oraz długu publicznego państw członkowskich. Poziomy te to deficyt budżetowy nie większy niż 3 proc. PKB oraz dług publiczny nie większy niż 60 proc. PKB. 

Przekroczenie tych wartości powoduje objęcie danego państwa procedurą nadmiernego deficytu i zobowiązuje je do podjęcia odpowiednich działań naprawczych. Polska była objęta tą procedurą dwukrotnie – w latach 2004-2008 oraz 2009-2015. 

Akt prawny: Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych

Autorka/Autor:red.

Źródło: TVN24 Biznes

Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock

Pozostałe wiadomości

Do Państwowej Inspekcji Pracy w 2024 roku wpłynęło około 50 tysięcy skarg na brak wypłat. Urząd wydał decyzje na rekordową kwotę 270 milionów złotych. To tak, jakby cały Inowrocław pracował za darmo. Do tego skargi dotyczą także naruszeń związanych z czasem pracy. Niewypałem okazała się także ustawa o ochronie sygnalistów z zeszłego roku. Zgłoszeń praktycznie nie ma.

Polacy skarżą się na brak wypłat. Rekordowa kwota

Polacy skarżą się na brak wypłat. Rekordowa kwota

Źródło:
PAP

W Paryżu doszło w sobotę do wielu lokalnych awarii prądu, których powodem była niedawna fala upałów - poinformował koncern energetyczny Enedis w komunikacie około północy. Awaria dotknęła między innymi część budynków Zgromadzenia Narodowego, niższej izby parlamentu.

Seria awarii prądu w europejskiej stolicy

Seria awarii prądu w europejskiej stolicy

Źródło:
PAP

Sprzedaż produkowanego przez Teslę modelu Cybertruck okazała się daleka od szumnych zapowiedzi Elona Muska - zwraca uwagę CNN. Amerykański serwis pisze wręcz o motoryzacyjnej "klapie", za którą mają stać stosunkowo wysoka cena, liczne akcje serwisowe, a także polityczne zaangażowanie najbogatszego człowieka świata.

CNN: motoryzacyjna klapa pomimo szumnych zapowiedzi Muska

CNN: motoryzacyjna klapa pomimo szumnych zapowiedzi Muska

Źródło:
CNN

W piątek w Pradze i kilku innych czeskich miastach miała miejsce kilkugodzinna awaria prądu. To kolejna taka sytuacja po kwietniowym blackoutcie w Hiszpanii i Portugalii. W ocenie profesora Mariusza Ruszla z Politechniki Rzeszowskiej, by nie doszło do takiego zdarzenia w Polsce konieczne jest zwiększenie odporności naszej sieci i przyśpieszenie jej modernizacji. Na wszelki wypadek w każdym domu powinien jednak być zapas wody, latarka oraz gotówka.

"Zapas wody, lekarstwa, gotówka". Co blackout w Czechach powinien powiedzieć nam

"Zapas wody, lekarstwa, gotówka". Co blackout w Czechach powinien powiedzieć nam

Źródło:
PAP

Branża turystyczna szuka pomysłów, mających do wyjazdów przekonać nawet tych, którzy widzieli już wszystko. Nie każdy trend chwyci, są jednak takie, od których nie ma ucieczki, bo związane są na przykład ze zmianami klimatu.

"Gotowi są oszczędzać na wszystkim, ale nie na podróżach". Nowe trendy

"Gotowi są oszczędzać na wszystkim, ale nie na podróżach". Nowe trendy

Źródło:
tvn24.pl

Mieszkanka Wenecji upadła i złamała rękę, wsiadając do tramwaju wodnego. Domagała się odszkodowania od zakładu transportu miasta twierdząc, że nie zadbał on o bezpieczeństwo na przystanku. Sprawa trafiła do sądu, który orzekł, że cała sytuacja jest winą kobiety, bo ta miała na nogach szpilki i wiedziała, że ryzykuje, wybierając tego typu buty.

Miała szpilki, nie dostanie odszkodowania

Miała szpilki, nie dostanie odszkodowania

Źródło:
PAP

Turecki urząd do spraw konkurencji wszczął dochodzenie przeciwko serwisowi muzycznemu Spotify. Wiceminister kultury twierdzi, że w aplikacji pojawiły się "prowokacyjne" treści uderzające w żonę prezydenta Turcji Recepa Tayyipa Erdogana i wartości islamu. 

Turcja twierdzi, że treści w Spotify obrażają żonę Erdogana i islam

Turcja twierdzi, że treści w Spotify obrażają żonę Erdogana i islam

Źródło:
PAP

Michael McGrath, komisarz Unii Europejskiej do spraw ochrony konsumentów, stwierdził, że jest zaniepokojony liczbą małych przesyłek, które codziennie napływają do Unii Europejskiej - głównie z Chin. Wskazał przy tym na zagrożenia dla bezpieczeństwa konsumentów oraz uczciwej konkurencji na rynku.

"Eksplozja" liczby małych paczek. "Taka skala obciążyłaby każdy system"

"Eksplozja" liczby małych paczek. "Taka skala obciążyłaby każdy system"

Źródło:
PAP

Skrócenie czasu pracy w dłuższej perspektywie na pewno będzie miało szansę na realizację, ale dzisiaj jest to zadanie prawie niewykonalne – powiedział główny inspektor pracy Marcin Stanecki. Zaznaczył, że bardziej niż czterodniowy tydzień pracy może sprawdzić się stopniowe skracanie liczby godzin.

Krótszy tydzień pracy. "Dzisiaj to zadanie prawie niewykonalne"

Krótszy tydzień pracy. "Dzisiaj to zadanie prawie niewykonalne"

Źródło:
PAP

Kilkanaście osób zostało rannych podczas ewakuacji pasażerów samolotu linii Ryanair na lotnisku Palma de Mallorca - informują media. Wcześniej na pokładzie maszyny włączył się alarm przeciwpożarowy. Port lotniczy funkcjonuje bez zakłóceń.

Alarm przeciwpożarowy, pasażerowie wyskakiwali na płytę lotniska. Są ranni

Alarm przeciwpożarowy, pasażerowie wyskakiwali na płytę lotniska. Są ranni

Źródło:
PAP

Pierwszy w sezonie upał spowodował, że w ciągu jednego dnia ceny energii wzrosły pięćdziesięciokrotnie - przekazały Polskie Sieci Elektroenergetyczne. W upalne wieczory klimatyzatory powodują wzrost zużycia prądu, a jeśli nie pracują odnawialne źródła energii, zastąpić je musi droższa energia konwencjonalna.

Ceny prądu wystrzeliły

Ceny prądu wystrzeliły

Źródło:
PAP

30 milionów złotych zapłacił nabywca 600-metrowego apartamentu w warszawskim kompleksie Noho One - podał "Puls Biznesu". Według dziennika to największa oficjalnie potwierdzona transakcja na polskim rynku nieruchomości mieszkaniowych.

To może być najdroższe mieszkanie w Polsce

To może być najdroższe mieszkanie w Polsce

Źródło:
tvn24.pl

Od soboty 5 lipca obowiązuje zakaz sprzedaży nieletnim wszystkich e-papierosów. Także tych, które nie zawierają nikotyny. Zakazane będzie ponadto używanie e-papierosów beznikotynowych w miejscach, w których obecnie obowiązuje zakaz palenia.

Zakaz sprzedaży. Ostrzeżenia w sklepach

Zakaz sprzedaży. Ostrzeżenia w sklepach

Źródło:
PAP

Donald Trump podpisał ustawę budżetową realizującą jego podatkowe obietnice wyborcze. "Jedna wielka piękna ustawa" łączy cięcia podatków z cięciami wydatków socjalnych i jednoczesnym zwiększeniem środków między innymi na deportację migrantów. Eksperci przewidują, że na nowym prawie zyskają najlepiej zarabiający Amerykanie.

Mówi, że to jego największe zwycięstwo. Jest podpis Trumpa

Mówi, że to jego największe zwycięstwo. Jest podpis Trumpa

Źródło:
PAP

Prezes Narodowego Banku Polskiego Adam Glapiński został wezwany do Prokuratury Okręgowej w Warszawie w charakterze świadka. Szef banku centralnego miał zeznawać 8 lipca, ale rzecznik Prokuratury Okręgowej w Warszawie prokurator Piotr Antoni Skiba poinformował, że Glapiński nie stawi się na wtorkowe przesłuchanie.

Prezes NBP wezwany do prokuratury. "Ma inne obowiązki"

Prezes NBP wezwany do prokuratury. "Ma inne obowiązki"

Aktualizacja:
Źródło:
tvn24.pl, RMF FM

W związku z pożarem budynku wielorodzinnego w Ząbkach koło Warszawy Polska Izba Inżynierów Budownictwa (PIIB) wskazuje na konieczność podjęcia "natychmiastowych działań prewencyjnych i kontrolnych w skali ogólnopolskiej".

Apel o pilny przegląd poddaszy. Po pożarze w Ząbkach

Apel o pilny przegląd poddaszy. Po pożarze w Ząbkach

Źródło:
tvn24.pl

- Budujemy kolej za 100-150 milionów złotych za kilometr. Ja to bardzo wyraźnie podkreślam, mniej więcej tyle kosztuje budowa tak zwanego Y, no więc nie chcemy, by tabor woził powietrze - stwierdził w "Bez kitu" na antenie TVN24 Maciej Lasek, wiceminister infrastruktury i pełnomocnik rządu do spraw Centralnego Portu Komunikacyjnego.

"150 milionów za kilometr". Lasek o budowie Kolei Dużych Prędkości

"150 milionów za kilometr". Lasek o budowie Kolei Dużych Prędkości

Źródło:
TVN24

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożył na sześciu deweloperów kary o łącznej wysokości 1,6 miliona złotych za wprowadzanie klientów w błąd co do powierzchni oferowanego lokalu. Jak podano w komunikacie, problem dotyczył wliczania do metrażu powierzchni pod ściankami działowymi.

Wprowadzali klientów w błąd. Kary dla sześciu deweloperów

Wprowadzali klientów w błąd. Kary dla sześciu deweloperów

Źródło:
PAP

W piątkowym losowaniu Eurojackpot ponownie nie padła główna wygrana, a kumulacja rośnie do 210 milionów złotych. W Polsce najwyższa była wygrana czwartego stopnia w wysokości ponad 750 tysięcy złotych. Oto liczby, które wylosowano 4 lipca 2025 roku.

Potężna kumulacja w Eurojackpot

Potężna kumulacja w Eurojackpot

Źródło:
tvn24.pl

Do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wpłynęło milion wniosków o rentę wdowią. Aby otrzymać świadczenie za lipiec, wniosek należy złożyć do ostatniego dnia miesiąca - poinformował w piątek ZUS.

Milion wniosków o nowe świadczenie

Milion wniosków o nowe świadczenie

Źródło:
PAP

Prezydent podpisał nowelizację ustawy o podatku od towarów i usług. Ustawa ta podnosi limit przychodów, poniżej którego przedsiębiorca jest zwolniony z rejestrowania się jako podatnik VAT, do 240 tysięcy złotych z obecnych 200 tysięcy złotych.

Limit podatkowy w górę. Jest podpis prezydenta

Limit podatkowy w górę. Jest podpis prezydenta

Źródło:
PAP

Ryanair zapowiada zwiększenie o 20 procent dopuszczalnych wymiarów bezpłatnego bagażu podręcznego. Zmiana ma związek z nowym standardem Unii Europejskiej dotyczącym minimalnych wymiarów jednej sztuki bagażu, którą pasażerowie mogą zabrać na pokład - podaje portal stacji BBC.

Ryanair zmienia wymiary bagażu podręcznego

Ryanair zmienia wymiary bagażu podręcznego

Źródło:
BBC

Lipcowa obniżka stóp procentowych może być początkiem cyklu łagodzenia polityki pieniężnej - mówi członek Rady Polityki Pieniężnej Ludwik Kotecki w rozmowie z agencją Bloomberg. Jego zdaniem, jeśli dane makroekonomiczne na to pozwolą, do końca 2025 roku możliwe są jeszcze dwie obniżki stóp procentowych.

To może być dopiero początek. Członek RPP Ludwik Kotecki zabiera głos

To może być dopiero początek. Członek RPP Ludwik Kotecki zabiera głos

Źródło:
PAP

Inflacja w tym roku wyniesie 3,9 procent, w 2026 roku spadnie do 3,1 procent, a w roku 2027 zmniejszy się do 2,4 procent - prognozuje Narodowy Bank Polski w "Raporcie o inflacji". Bank centralny przewiduje, że polska gospodarka wzrośnie o 3,6 procent w tym roku.

"Raport o inflacji". NBP pokazał projekcję

"Raport o inflacji". NBP pokazał projekcję

Źródło:
PAP

Im mniejszy ośrodek, tym trudniej znaleźć w nim mieszkanie na wynajem - podał Polski Instytut Ekonomiczny (PIE). Według ekspertów niska podaż lokali do wynajęcia w mniejszych miejscowościach sprzyja zjawisku "gniazdownictwa", czyli zamieszkiwaniu młodych dorosłych z rodzicami.

"Im mniejszy powiat, tym trudniej". To sprzyja "gniazdownictwu"

"Im mniejszy powiat, tym trudniej". To sprzyja "gniazdownictwu"

Źródło:
PAP

Hiszpański sektor turystyczny ostrzega władze, że problemy logistyczne kraju negatywnie wpływają na jego wizerunek. Niedawna awaria kolei i chaos na lotnisku w Barajas w Madrycie zagrażają planom przyciągnięcia rekordowej liczby turystów w tym roku.

Obwiniają rząd. "Odwraca się plecami"

Obwiniają rząd. "Odwraca się plecami"

Źródło:
PAP

Administracja Donalda Trumpa ogłosiła nałożenie nowych sankcji na podmioty eksportujące irańską ropę naftową i ukrywające jej pochodzenie. Departament Stanu zaznaczył przy tym, że jest to element polityki nakładania "maksymalnej presji" na irański reżim.

Element "maksymalnej presji". Decyzja administracji Donalda Trumpa

Element "maksymalnej presji". Decyzja administracji Donalda Trumpa

Źródło:
PAP

Donald Trump zapowiedział, że jego administracja zacznie w piątek wysyłać do rządów innych państw pisma informujące o wysokości ceł, jakie USA nałożą na ich eksport - podała Agencja Reutera.

Donald Trump: kilka państw poinformujemy

Donald Trump: kilka państw poinformujemy

Źródło:
PAP