Ponad 100 polskich badaczy opublikowało (na stronie petycjaonline.com) list otwarty w sprawie finansowania nauki, zwłaszcza Narodowego Centrum Nauki, jako filaru rozwoju i bezpieczeństwa Polski.
List ten - na razie mogą się pod nim podpisywać wszyscy zainteresowani - zostanie skierowany do prezydenta RP, marszałka Sejmu RP, marszałka Senatu RP, prezesa Rady Ministrów (premiera) oraz wiceprezesów Rady Ministrów (wicepremierów).
Stanowisko w sprawie budżetu na przyszły rok
"Stanowczo żądamy rewizji projektu budżetu na rok 2026 w celu zwiększenia nakładów na badania naukowe w Polsce, w tym szczególnie podwyższenia dotacji dla Narodowego Centrum Nauki o minimum 400 mln zł oraz zagwarantowania corocznego wzrostu finansowania NCN w powiązaniu z PKB" - napisali sygnatariusze listu, opublikowanego przez dr hab. Agatę Starostę, prof. IBB PAN.
List podpisali m.in. prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (FNP) prof. Krzysztof Pyrć, szefowa KRASP prof. Bogumiła Kaniewska, szef instytutu badawczego IDEAS prof. Piotr Sankowski i liczni laureaci prestiżowych grantów i nagród naukowych, w tym grantów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC), FNP, NCN czy Fullbrighta.
"Wiele niepokojących elementów" w budżecie
"Nauka i badania, w kraju, który jest 20. gospodarką świata, powinny być priorytetem ponad podziałami. Nauka to polska racja stanu!” - zaznaczają naukowcy.
Przywołali przy tym wcześniejsze deklaracje i słowa prezydenta, premiera i ministra finansów, z których wynika, że nauka to klucz do przyszłości naszego państwa. Autorzy listu ubolewają, że słowa te "stoją w zaskakującej sprzeczności z bieżącymi działaniami rządu".
Według naukowców przedstawiony projekt ustawy budżetowej na rok 2026, który przewiduje ok. 1 proc. PKB na szkolnictwo wyższe i badania, zmniejsza nakłady na naukę do najniższych w XXI wieku w relacji do PKB.
"Filar jakości i niezależności badań naukowych"
Oceniają, że projekt budżetu zawiera "wiele niepokojących elementów", ale wymagające szczególnej uwagi jest według nich zamrożenie dotacji dla Narodowego Centrum Nauki (NCN) na poziomie roku 2025.
"Oznacza to pogłębienie kryzysu badań podstawowych w Polsce, który zagraża fundamentom naszego państwa: jego bezpieczeństwu, rozwojowi oraz przyszłości młodych pokoleń" - czytamy w liście.
Badacze tłumaczą, że "NCN jest filarem jakości i niezależności badań naukowych prowadzonych w Polsce - w transparentny i rzetelny sposób rozdziela środki na prowadzenie badań naukowych".
Przypominają, że rządowa "Strategia Rozwoju Polski 2026–2035" przewiduje utrzymywanie współczynnika sukcesu w grantach NCN na poziomie 25 proc., co oznacza, że grant zdobywa co czwarty aplikujący. Tymczasem - jak wskazują - uchwała Rady NCN z 21 września br. podała do wiadomości, że aby utrzymać współczynnik sukcesu w grantach NCN powyżej 10 proc., nakłady na Centrum powinny wzrosnąć w 2026 roku o około 400 mln zł.
W planowanym budżecie na 2026 r. nie przewidziano jednak wzrostu nakładów na NCN. "Planowane zamrożenie finansowania NCN (przy dramatycznie niskim współczynniku sukcesu już teraz) oznacza, że świetne projekty naukowe, które mogłyby wzmocnić społeczeństwo, przemysł czy medycynę, nigdy nie zostaną zrealizowane w Polsce" - podkreślają naukowcy.
"Rażąca sprzeczność między deklaracjami rządzących dotyczącymi NCN (…) a projektem budżetu na naukę na przyszły rok (którego skutkiem będzie współczynnik jednocyfrowy) musi zostać zaadresowana" - alarmują naukowcy.
Ich zdaniem zamrożenie finansowania NCN na obecnym poziomie już ma nieodwracalne konsekwencje, które będą się pogłębiać, m.in.: utratę młodych talentów, osłabienie szkolnictwa wyższego i szkół doktorskich, rozwiązanie nowatorskich zespołów badawczych, ograniczenie rozwoju państwa.
Nowoczesne technologie a bezpieczeństwo
"Mając pełną świadomość sytuacji za naszą wschodnią granicą, przypominamy, że bezpieczeństwo kraju nie opiera się wyłącznie na liczbie żołnierzy i czołgów, ale na rozwijaniu własnych nowoczesnych technologii. To one mogą zapewnić przewagę na współczesnym polu walki oraz suwerenność Rzeczypospolitej" - uważają sygnatariusze listu.
Zaznaczają, że dla bezpieczeństwa ważne są też obszary nauki, które pomagają zrozumieć złożoność współczesnych kryzysów i zagrożeń, przeciwdziałać dezinformacji, wzmacniać odporność i spójność społeczną oraz podejmować decyzje w warunkach niepewności.
"Stabilne, odważne i długofalowe wsparcie nauki niezależnie od podziałów partyjnych jest niezbędne, by Polska mogła mądrze i skutecznie reagować na zagrożenia oraz planować i kształtować swoją przyszłość" - czytamy w liście.
W ubiegłym tygodniu o zwiększenie dotacji celowej i podmiotowej łącznie o 400 mln zł. zaapelowała Rada NCN.
Autorka/Autor: BC/dap
Źródło: PAP
Źródło zdjęcia głównego: Sławomir Kamiński / Agencja Wyborcza.pl