Domniemanie – co to jest? Na czym polega domniemanie faktyczne, a na czym prawne?

● Domniemanie jest pojęciem występującym na gruncie prawa. ● Domniemanie polega na prawnym uznaniu pewnej sytuacji lub faktu mimo, że nie zostało to wprost udowodnione. ● Istnieją różne rodzaje domniemań i nie wszystkie z nich można podważyć dowodami. ● Przykładami domniemania są m.in. domniemanie niewinności, domniemanie ojcostwa, domniemanie doręczenia, domniemanie dobrej wiary. 

Domniemanie, słownikowo oznaczające domysł lub przypuszczenie, jest pojęciem szeroko funkcjonującym na gruncie prawa. W rozumieniu prawnym domniemanie definiowane jest jako "uznanie istnienia niestwierdzonego faktu na podstawie innych faktów, których istnienie zostało stwierdzone". Inaczej mówiąc, domniemanie prawne polega na prawnym uznaniu pewnej sytuacji lub faktu mimo, że nie ma na nie bezspornego dowodu.

Domniemania mogą być różne, w związku z czym w świetle przepisów wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje domniemań:

● domniemanie prawne, czyli w danych okolicznościach wynikające wprost z przepisów, ● domniemanie faktyczne, czyli wynikające z rozumowania, logiki, potwierdzonych już faktów.

Wobec domniemań często stosuje się również alternatywny podział na:

● domniemanie wzruszalne, czyli takie, które może zostać obalone jeżeli pojawią się dowody przeciwne, np. domniemanie niewinności, ● domniemanie niewzruszalne, którego nie można obalić dowodem przeciwnym, np. brak odpowiedzialności karnej osoby poniżej 15. roku życia.

Domniemania można również dzielić inaczej, m.in. na materialne i formalne.

Domniemanie prawne znane było już w prawie rzymskim. Przewiduje ono przyjęcie określonego faktu za stwierdzony, ponieważ tak nakazuje norma prawna. Domniemanie prawne nie wymaga zatem przeprowadzania dowodu, ale nakazuje przyjęcie, że jeżeli wystąpił fakt A, to uznaje się że miał miejsce fakt B.

Domniemania prawne występują przede wszystkim w Kodeksie cywilnym. Przykładem domniemań prawnych jest m.in. domniemanie niewinności, domniemanie ojcostwa, domniemanie doręczenia, domniemanie, że dziecko urodziło się żywe, czy domniemanie dobrej wiary.

ZOBACZ TEŻ: Uznanie ojcostwa – jak i gdzie złożyć oświadczenie?

Domniemanie faktyczne uregulowane zostało w art. 231 Kodeksu postępowania cywilnego i najczęściej spotykane jest w trakcie postępowań sądowych. Domniemanie to oznacza, że sąd może uznać za ustalone istotne dla sprawy fakty, jeżeli można wywnioskować je z innych, potwierdzonych faktów. Domniemanie faktyczne jest zatem sposobem ustalenia faktu bez konieczności jego udowodnienia.

Domniemanie faktyczne opiera się na logicznym rozumowaniu w oparciu o zebrane informacje. Sąd dokonuje w nim oceny posiadanych dowodów i wyprowadza z nich wnioski biorąc pod uwagę całość postępowania. Przykładem domniemania faktycznego będzie wskazanie osoby kierującej pojazdem na podstawie zeznań świadków i zdjęcia z fotoradaru. Częstym przykładem domniemania faktycznego jest też założenie, że jeżeli padał deszcz, to nawierzchnia drogi była mokra lub śliska.

Domniemanie faktyczne jest zatem w toku postępowania środkiem dowodowym. Przy czym trzeba pamiętać, że może być ono zastosowane wtedy, gdy nie ma innych tj. bezpośrednich dowodów wskazujących na okoliczność lub bardzo trudne jest ich znalezienie. 

Domniemanie niewinności oskarżonego wynikające z art. 5 Kodeksu postępowania karnego to jedno z domniemań o charakterze wzruszalnym.

Domniemanie niewinności to naczelna zasada prawa karnego przyjmująca, że oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem. 

ZOBACZ TEŻ: "Ziobro próbuje wprowadzić przepisy, które prewencyjnie będą zabierały ludziom kasę, dorobek życia"

Domniemanie ojcostwa to założenie przyjęte w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z nim przyjmuje się, że ojcem dziecka jest mąż matki jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia. Jest to przykład domniemania o charakterze wzruszalnym.

Istnieje również domniemanie ojcostwa dziecka pozamałżeńskiego. Zgodnie z nim za ojca dziecka uznaje się tego, kto obcował z matką nie dawniej niż w 300. dniu, a nie później niż w 181. dniu przed urodzeniem dziecka albo kto był dawcą komórki rozrodczej. Domniemanie to, mające chronić matkę dziecka, również jest wzruszalne np. poprzez wykazanie, że bardziej prawdopodobne jest ojcostwo innego mężczyzny.

ZOBACZ TEŻ: Zaprzeczenie ojcostwa – na czym polega? Kiedy można złożyć pozew?

Domniemanie doręczenia to domniemanie wzruszalne, z którym mamy do czynienia jeżeli adresat odmawia przyjęcia pisma za pośrednictwem poczty.

Zgodnie z art. 139 Kodeksu postępowania cywilnego jeśli nie jest możliwe doręczenie pisma adresatowi, ani innym określonym przepisami osobom, pozostawia się je w placówce operatora, z jednoczesną informacją o możliwości jego odebrania w ciągu siedmiu dni (tzw. awizo). Po powtórnym awizowaniu uznaje się, że adresat odmawia przyjęcia pisma i zwraca pismo do sądu, który stwierdza domniemanie doręczenia. 

ZOBACZ TEŻ: Pełnomocnictwo pocztowe – na czym polega i jak złożyć wniosek?

Domniemanie dobrej wiary to domniemanie formalne o charakterze wzruszalnym, które jest jedną z najważniejszych zasad prawa cywilnego. Zakłada ono, że jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne czynności od dobrej lub złej wiary, przyjmuje się domniemanie istnienia dobrej wiary.

Zatem ocenie podlegają intencje osoby dokonującej czynności, a nie skutki działań.