Zaprzeczenie ojcostwa – na czym polega? Kiedy można złożyć pozew? 

● W świetle prawa istnieje domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż matki.  ● Zaprzeczenie ojcostwa polega na obaleniu domniemania ojcostwa. ● Pozew o zaprzeczenie ojcostwa może złożyć mąż matki, matka, pełnoletnie dziecko lub prokurator. ● Najczęstszym i bezspornym dowodem w sprawach o zaprzeczenie ojcostwa jest przeprowadzenie badania DNA.

Domniemanie, kto jest ojcem dziecka, wynika z ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Kwestii domniemywania, ustalania i zaprzeczania ojcostwa dotyczą w pierwszej kolejności art. 62-86 tej ustawy.

Domniemanie ojcostwa polega na uznaniu w określonych sytuacjach danego mężczyzny za ojca. Sytuacja taka występuje nawet, gdy z przyczyn obiektywnych mężczyzna ten nie mógł być biologicznym ojcem. Zgodnie z przepisami domniemanie uznaje za ojca dziecka:

● męża matki, jeżeli dziecko urodziło się w trakcie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od ustania lub unieważnienia tego małżeństwa, albo od orzeczenia o separacji,

● drugiego męża matki, jeżeli dziecko urodziło się przed upływem 300 dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, ale matka zdążyła w tym czasie ponownie wyjść za mąż.

W drugim przypadku wyjątkiem jest sytuacja, w której dziecko urodzone zostało w rezultacie medycznego wspomagania prokreacji, na które poprzedni mąż matki wyraził zgodę, np. procedury in vitro. Wówczas prawnym ojcem dziecka pozostaje poprzedni mąż matki.

Nie zawsze mężczyzna, którego ojcostwo jest domniemywane, jest rzeczywistym ojcem dziecka. Jednak w sytuacji, w której biologicznym ojcem dziecka jest inny mężczyzna niż mąż matki, nie wystarczy deklaracja biologicznego ojca o uznaniu dziecka złożona przed urzędnikiem stanu cywilnego.

Aby domniemanie ojcostwa można było obalić, konieczne jest złożenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Domniemanie pozostaje wówczas ważne do dnia, w którym zaprzeczenie ojcostwa zostało uznane przez sąd. Oznacza to, że przez cały czas trwania sprawy o zaprzeczenie ojcostwa mąż matki pozostaje ojcem dziecka i nadal musi wypełniać swoje rodzicielskie obowiązki.

Pozew o zaprzeczenie ojcostwa może złożyć: mąż matki, matka dziecka, dziecko – po osiągnięciu pełnoletności lub prokurator.

Co do zasady nie jest możliwe złożenie pozwu o zaprzeczenie ojcostwa po śmierci dziecka. Pozew może natomiast być dalej rozpatrywany, jeżeli śmierć dziecka nastąpiła po jego złożeniu.

Aby powództwo o zaprzeczenie ojcostwa było skuteczne, konieczne jest dochowanie określonych przepisami terminów. Zarówno gdy pozew składa mąż matki, jak też gdy składa go sama matka, jest na to rok od dnia, w którym składający pozew dowiedział się, że dane dziecko nie pochodzi z ich małżeństwa.

W obu przypadkach złożenie pozwu jest ponadto możliwe jedynie do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Od tego czasu pozew o zaprzeczenie ojcostwa może natomiast złożyć samo dziecko, które także ma na to rok od chwili, w której dowiedziało się, że nie pochodzi od męża matki. W przypadku, w którym dowiedziało się tego przed osiągnięciem pełnoletności, roczny termin na złożenie przez dziecko pozwu biegnie od dnia osiągnięcia przez nie pełnoletności.

W przypadku prokuratora nie obowiązują go powyższe terminy, w których jest możliwe złożenie pozwu o zaprzeczenie ojcostwa. Może on wytoczyć taki pozew w dowolnym czasie, gdy wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego. Jedynym ograniczeniem jest sytuacja, w której dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności. Wówczas prokurator może wytoczyć pozew jedynie do dnia, w którym dziecko to osiągnęłoby pełnoletniość. 

Sprawa o zaprzeczenie ojcostwa polega na wykazaniu przed właściwym sądem rejonowym, że mąż matki nie jest biologicznym ojcem dziecka. Inaczej mówiąc, to na wytaczającym proces ciąży obowiązek udowodnienia, że ojcem dziecka jest inny mężczyzna niż domniemany. Najczęstszym i zwykle niepodważalnym dowodem jest przeprowadzenie testu DNA, nie jest to jednak jedyna możliwość. 

Równie dobrze o zaprzeczeniu ojcostwa może przesądzić wykazanie, że gdy doszło do poczęcia dziecka, mąż matki znajdował się za granicą albo w szpitalu, albo przedstawienie dokumentacji medycznej wskazującej, że mąż matki nie mógł być ojcem ze względów zdrowotnych. 

Sąd uznaje w tym zakresie każdy niepodważalny dowód, który zostanie mu dostarczony.

Długość trwania sądowego procesu o zaprzeczenie ojcostwa nie jest stała. Najczęściej można przyjąć, że postępowanie od dnia złożenia pozwu trwa kilka miesięcy. Wiele zależy jednak od charakteru konkretnej sprawy oraz obciążenia pracą danego sądu rejonowego.

Długość sprawy o zaprzeczenie ojcostwa może znacząco się wydłużyć, np. gdy konieczne będzie przeprowadzenie badań DNA lub gdy sąd zadecyduje o konieczności wezwania świadków. 

Składając pozew o zaprzeczenie ojcostwa, konieczne jest poniesienie obowiązkowej opłaty. Opłata ta jest stała i wynosi 200 zł, należy ją przelać na rachunek bankowy sądu właściwego dla sprawy lub opłacić na miejscu w kasie sądu. 

Opłata ta stanowi zryczałtowane wynagrodzenie sądu za zajęcie się przedmiotową sprawą. Brak uiszczenia opłaty w ciągu siedmiu dni od złożenia pozwu oznacza zwrócenie pozwu i uznanie go za niebyły. Taka sama opłata w wysokości 200 zł obowiązuje również w przypadku składania apelacji w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa. 

Opłata sądowa najczęściej nie jest jedynym kosztem, z jakim należy się liczyć składając pozew o zaprzeczenie ojcostwa. Konieczne może być również zapłacenie zaliczki na poczet wynagrodzenia kuratora, który będzie reprezentował przed sądem dziecko. Ponadto dodatkowym kosztem może być m.in. przeprowadzenie badań DNA lub wynajęcie adwokata.

Zaprzeczenie ojcostwa wymaga udowodnienia przed sądem, że mąż matki nie jest ojcem jej dziecka. Jednym z najpowszechniej uznawanych dowodów rozstrzygających jest w tym przypadku przeprowadzenie badań genetycznych. Do ich przeprowadzenia konieczne jest jednak pobranie próbek, na które konieczne jest wyrażenie zgody. Co w sytuacji, gdy któraś z osób nie wyraża zgody na pobranie materiału DNA?

Sama odmowa pobrania materiału DNA przez matkę lub jej męża nie stanowi przed sądem dowodu za lub przeciw zaprzeczeniu ojcostwa. Jeżeli jednak nie jest możliwe wykazanie przed sądem innych dowodów rozstrzygających sprawę, proces może się znacznie skomplikować.

Jeżeli badania DNA odmawia mąż matki, jedną z dopuszczalnych możliwości jest przeprowadzenie grupowego badania DNA matki, dziecka i mężczyzny wskazanego przez matkę jako biologicznego ojca – jeżeli ten mężczyzna wyrazi na to zgodę. Jeżeli badania DNA odmawia matka, zarówno względem siebie, jak i dziecka, możliwe jest natomiast staranie się o zgodę sądu opiekuńczego na przeprowadzenie badania DNA dziecka wbrew matce. Sądy opiekuńcze mogą jednak odmówić wydania takiej zgody.

Akty prawne: Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych

Przydatny link: https://powroty.gov.pl/ustalenie-ojcostwa-10061