Odprawa pracownicza – kiedy jest wypłacana i w jakiej wysokości?

● W określonych sytuacjach odchodzącemu pracownikowi należy się odprawa pieniężna. ● Istnieje kilka rodzajów odpraw: emerytalna, rentowa, pośmiertna i dla pracownika zwolnionego z przyczyn niezależnych od niego. ● Odprawy przysługują jedynie u pracodawców zatrudniających co najmniej 20 osób, a rozwiązanie stosunku pracy następuje z przyczyn niedotyczących pracownika. ● Odprawy w większości przypadków są opodatkowane, ale zwolnione ze składek.

Funkcjonowanie odpraw pracowniczych regulowane jest dwoma aktami prawnymi. W przypadku odpraw emerytalnej lub rentowej oraz odprawy pośmiertnej zastosowanie znajdują, odpowiednio, art. 92¹ i art. 93 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. 

Z kolei w przypadku odpraw należnych przy okazji zwolnienia pracownika z przyczyn niezależnych od niego właściwa jest ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,  a zwłaszcza jej art. 8.  

Odprawa to rodzaj świadczenia pieniężnego wypłacanego przez pracodawców w sytuacji rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem. W zależności od okoliczności rozwiązania tego stosunku pracy wyróżnić można kilka rodzajów odpraw:

– emerytalną, – rentową, – pośmiertną, – z tytułu zwolnienia pracownika z przyczyn niezależnych od niego.

Wypłata każdej z odpraw bezpośrednio związana jest z rozwiązaniem stosunku pracy danego pracownika, jej wypłata zależy jednak od jednoczesnego spełnienia innych, określonych wymagań. Wszystkie rodzaje odpraw dotyczą jedynie osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.

Zależnie od rodzaju odprawy, różnie ustalana jest również jej wysokość.

W przypadku odpraw emerytalnej oraz rentowej odprawa stanowi równowartość miesięcznego wynagrodzenia pracownika. Wartość ta jest niejako wysokością gwarantowaną, pracodawca ma bowiem prawo ustanowić wewnętrznymi regulacjami wyższą wysokość odpraw. Kodeks nie przewiduje natomiast powiązania wysokości odpraw emerytalnej oraz rentowej z długością stażu pracy.

W przypadku odprawy pośmiertnej wysokość odprawy uzależniona jest od stażu pracy u danego pracodawcy i wynosi równowartość:

– jednomiesięcznego wynagrodzenia, gdy pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat, – trzymiesięcznego wynagrodzenia, gdy pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat, – sześciomiesięcznego wynagrodzenia, gdy pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.

W przypadku odprawy dla pracownika który stracił pracę z przyczyn niezależnych od siebie, wypłacana jest ona w wysokości:

– jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż dwa lata, – dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od dwóch do ośmiu lat, – trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad osiem lat.

Wysokość odprawy pracowniczej nie może jednocześnie przekraczać równowartości 15-krotności aktualnego wynagrodzenia minimalnego.

Odprawy emerytalna oraz rentowa przysługuje pracownikowi, którego stosunek pracy ustaje w związku z przejściem na emeryturę albo rentę z tytułu niezdolności do pracy. 

Odprawy emerytalna i rentowa są jednorazowe i po otrzymaniu jej nie można już ponownie się o nią ubiegać. Otrzymanie jednej z tych odpraw wyklucza również możliwość wypłaty w przyszłości drugiej z nich. W przypadku odpraw emerytalnej i rentowej nie ma znaczenia staż pracy pracownika. 

Innym rodzajem odprawy regulowanym bezpośrednio Kodeksem pracy jest odprawa pośmiertna. Odprawa pośmiertna wypłacana jest, jeżeli pracownik zmarł:

– w czasie trwania stosunku pracy, – po rozwiązaniu stosunku pracy, w czasie pobierania przez niego zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby.

Odprawa pośmiertna wypłacana jest członkom rodziny zmarłego, czyli małżonkowi/ce i innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej. Odprawa ta jest dzielona po równo pomiędzy uprawnionych do jej otrzymania, natomiast w przypadku gdy uprawniony jest tylko jeden – wypłacana jest jedynie w połowie wysokości. 

Na mocy odrębnych przepisów funkcjonują również odprawy dla pracowników, którzy stracili pracę z przyczyn niezależnych od siebie. Zarówno pracownik, jak i pracodawca muszą jednak w tym przypadku spełniać określone warunki. 

Po pierwsze, odprawy te obowiązują jedynie u pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników. Po drugie, stosunek pracy musi być rozwiązany z przyczyn niezależnych od pracownika, a więc bez winy po jego stronie. Przykładem może być likwidacja stanowiska pracy pracownika czy upadłość lub niewypłacalność pracodawcy. 

Po trzecie, odprawa pracownicza z tego tytułu wypłacana jest na podstawie artykułu dotyczącego zwolnień grupowych. Oznacza to, że odprawy te przysługują przede wszystkim osobom, z którymi w ten sposób rozwiązywany jest stosunek pracy. 

Odprawa przysługuje jednak również w przypadku zwolnień indywidualnych, jeżeli spełniane są pozostałe warunki jej wypłaty. Na wypłatę świadczenia nie ma natomiast wpływu sposób rozwiązania umowy o pracę (jednostronnie czy za porozumieniem stron), przysługuje ono również w sytuacji rozwiązania umowy na skutek niezaakceptowania przez pracownika narzuconych przez pracodawcę zmian warunków jego pracy lub wynagrodzenia. 

Odprawa dla pracownika zwolnionego z przyczyn niezależnych od niego jest jedynym rodzajem odprawy, który jedna osoba może otrzymać więcej niż jednokrotnie – czyli za każdym razem, gdy spełnia jej ustawowe warunki. 

Nie zawsze, gdy z pracownikiem rozwiązywana jest umowa o pracę, przysługuje mu prawo do otrzymania odprawy. Odprawa pracownicza nie przysługuje, gdy:

– pracownik sam wypowiedział umowę o pracę, – upłynął czas, na który zawarta została umowa pracownika, – umowa o pracę została rozwiązana przez pracodawcę bez wypowiedzenia (zwolnienie dyscyplinarne), – zakończyła się praca, dla wykonania której zawarta była umowa z pracownikiem. 

Odprawy wypłacane pracownikom przy rozwiązywaniu z nimi stosunku pracy co do zasady traktowane są za źródło dochodu pracownika. Oznacza to, że pracodawca zobowiązany jest do potrącenia od nich zaliczki na podatek dochodowy w tej samej wysokości, co w przypadku wynagrodzenia za pracę. 

Podstawowa stawka podatku dochodowego wynosi obecnie 17 proc. Wyjątkiem jest odprawa pośmiertna, która zwolniona od podatku dochodowego.

Odprawy nie podlegają natomiast oskładkowaniu, a więc od ich wartości nie są potrącane składki na ubezpieczenia społeczne ani ubezpieczenie zdrowotne. 

Akt prawny: Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy; Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników