Polityka senioralna w Polsce. Miliony na aktywizację

NIK opublikowała w piątek raport na temat programu wieloletniego na rzecz osób starszych "Aktywni plus" realizowanego przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej oraz wybrane organizacje pozarządowe.

W dokumencie zwrócono uwagę, że problemy demograficzne wymagają od państwa prowadzenia intensywnej polityki senioralnej, która umożliwi osobom starszym pełny udział we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Izba podała, że pod koniec 2021 r. na ponad 38 mln Polaków, ok. 9,8 mln stanowiły osoby w wieku 60 lat i więcej. To niemal 26 proc. populacji i o 0,3 proc. więcej, niż w 2020 r. W raporcie podkreślono, że pogarszająca się sytuacja demograficzna wymaga planowania i kształtowania polityki na rzecz aktywnego i zdrowego starzenia się. Wskazano, że potrzebne są m.in. programy polityki rodzinnej, rozwój usług opiekuńczych czy promocja aktywności ruchowej seniorów. W 2021 r. MRiPS uruchomiło program "Aktywni plus", który ma być realizowany do 2025 r. z aktywnym udziałem organizacji pozarządowych. Środki na ten cel pochodzą z budżetu państwa i wynoszą 200 mln zł (po 40 mln zł rocznie). Program zakłada cztery priorytety: "aktywność społeczna", "partycypacja społeczna", "włączenie cyfrowe" i "przygotowanie do starości".

Przyjęto, że każdemu z czterech priorytetów zostaną przyznane środki w wysokości 25 proc. rocznej dotacji, czyli po 9,5 mln zł. Minister Rodziny i Polityki Społecznej odpowiedzialny za sprawy społeczne mógł jednak podjąć decyzję o przesunięciu środków między priorytetami, by dofinansować projekty o jak najwyższej jakości. Minister skorzystał z tego uprawnienia zarówno w 2021 r., jak i w 2022 r. Zdaniem NIK, przesunięcie większości środków do priorytetu pierwszego w obu edycjach konkursu spowodowało, że najczęściej dofinansowywano projekty obejmujące tzw. aktywność bierną, oznaczającą krótkotrwałe, jednorazowe działania, np. wyjście do kina, muzeum, teatru, jedno- i dwudniowe wycieczki. W ocenie NIK, takie działania są potrzebne w ramach realizacji polityk lokalnych, nie powinny być jednak dominujące, bowiem ich efektywność może być krótkotrwała. W raporcie wskazano, że w latach 2021-2022 MRiPS przeznaczyło na realizację programu w sumie 80 mln zł, tymczasem organizacje pozarządowe ubiegały się o dofinansowanie projektów wartych ponad 400 mln zł. NIK podała, że ostatecznie resort przyznał środki na 630 z niemal 3300 złożonych ofert.

NIK skontrolowała MRiPS oraz 18 organizacji pozarządowych, przeprowadziła także ankietę wśród 540 uczestników projektów zorganizowanych w ramach programu "Aktywni plus". Kontrola przeprowadzona przez NIK pokazała, że ministerstwo zasadniczo prawidłowo zorganizowało konkursy w ramach programu, a realizatorzy dofinansowanych z budżetu państwa projektów na ogół przestrzegali zasad wykorzystania tych środków zgodnie ze złożoną ofertą i osiągali zakładane efekty. Jednakże - zdaniem NIK - nadzór ministerstwa nad oceną merytoryczną ofert był nierzetelny. Resort zaakceptował 13 z 33 skontrolowanych kart oceny merytorycznej, w których nie było zgodności między liczbą przyznanych punktów w ramach poszczególnych kryteriów i uzasadnieniami ekspertów, oraz w których oceny kryteriów strategicznych dokonywane przez ekspertów znacznie się od siebie różniły (np. jeden z nich przyznawał ofercie 5 punktów, a drugi 0). W ocenie NIK, skutkiem takich działań mogło być przyznanie dotacji projektom, które spełniały kryteria merytoryczne i strategiczne w mniejszym zakresie, niż projekty, które zostały odrzucone. W okresie objętym kontrolą NIK konkursy ogłaszane przez ministerstwo cieszyły się ogromnym zainteresowaniem organizacji pozarządowych. Z raportu wynika, że w 2021 r. zgłoszono 1658 ofert na kwotę ok. 211,4 mln zł, jednak ministerstwo dofinansowało pięć razy mniej projektów. Mimo to, w kolejnym roku zrealizowano jeszcze mniej projektów - 313, choć zgłoszono 1639 ofert na kwotę ok. 231 mln zł. W obu edycjach konkursu najwięcej ofert, bo ponad połowę, złożyły stowarzyszenia oraz fundacje. MRiPS założyło, że w ciągu 5 lat, wsparcie w ramach programu otrzyma w sumie 1520 organizacji, które obejmą swoimi projektami 300 tys. osób starszych. Jak podała Izba, w pierwszym roku z programu skorzystało 317 organizacji i ok. 38 tys. seniorów, w drugim 313 organizacji i ok. 44 tys. seniorów.

Podczas kontroli NIK przeprowadziła własne badania ankietowe wśród 540 uczestników projektów dofinansowanych w ramach programu "Aktywni plus". Wszyscy mieli powyżej 60 lat, 64 proc. stanowiły kobiety, a zdecydowana większość mieszkała w miastach (73 proc.). Ankietowani oczekiwali, że udział w projektach pozwoli im m.in. na poszerzenie wiedzy i umiejętności, przebywanie wśród ludzi i na miłe spędzenie czasu. Z uzyskanych informacji wynika, że oczekiwania, co do udziału w projekcie, dla 64 proc. osób zostały spełnione całkowicie lub nawet powyżej oczekiwań, dla pozostałych spełnione w większości. Organizatorom zajęć seniorzy zgłaszali potrzeby zwiększenia liczby wyjazdów o charakterze kulturalno-turystycznym, zorganizowania większej liczby zajęć komputerowych, a także wzbogacenia oferty o zajęcia ruchowe (gimnastyka, pływanie, nordic walking).

NIK we wnioskach do MRiPS wskazała m.in. na potrzebę dokonywania oceny strategicznej i dysponowanie środkami uwolnionymi w sposób przejrzysty i transparentny w oparciu o mierzalne kryteria oceny. Izba postuluje też o powierzanie oceny dokonywanej przez trzeciego eksperta osobom wskazanym w Regulaminach Komisji konkursowych. Ponadto, wskazano na potrzebę egzekwowania od ekspertów dokonujących oceny merytorycznej zachowania spójności pomiędzy liczbą przyznanych punktów i jej uzasadnieniem. We wnioskach do organizacji pozarządowych Izba podkreśliła, że w przypadku projektów dofinansowanych ze środków publicznych, w których stwierdzono nieprawidłowości, niezbędne jest podjęcie działań ukierunkowanych na realizację projektów zgodnie z postanowieniami umów i regulaminów dotyczących wydatkowania środków publicznych oraz dokumentowanie czynności potwierdzających wydatkowanie środków zgodnie z wymogami programu.

Czytaj też: Mają wiedzę, kompetencje i wiek emerytalny. "Czuję, że bez tej pracy byłaby pustka"