Praca w szczególnych warunkach – kiedy można o niej mówić i jakie są warunki otrzymania wcześniejszej emerytury

Źródło:
TVN24 Biznes
Rząd doszedł do porozumienia z górnikami
Rząd doszedł do porozumienia z górnikamiTVN24
wideo 2/4
Rząd doszedł do porozumienia z górnikamiTVN24

Z pracą w szczególnych warunkach wiąże się określone ryzyko wystąpienia trwałych skutków zdrowotnych. W związku z tym osobom wykonującym taką pracę przysługują uprawnienia dotyczące wcześniejszych emerytur lub zwiększonej wysokości pobieranych świadczeń. Czym jest praca w szczególnych warunkach? Jakie są warunki otrzymania wcześniejszej emerytury?

Praca w szczególnych warunkach to praca o znacznej szkodliwości dla zdrowia i uciążliwości, która przed wiekiem emerytalnym może utrudniać wykonywaną pracę.Funkcjonują dwa wykazy prac w szczególnych warunkach stosowane w zależności od okresu wykonywania takiej pracy.Praca w szczególnych warunkach uprawnia do wcześniejszej emerytury pomostowej.Osoby, które utraciły prawo do emerytury pomostowej, mogą starać się o rekompensatę.

Przepisy dotyczące pracy w szczególnych warunkach zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. 

Wypłacanie wcześniejszych emerytur jest ponadto regulowane ustawą z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych.

Zarówno rozporządzenie, jak i ustawa zawierają przy tym załączniki z inaczej sporządzonymi wykazami prac w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. To, który wykaz znajduje zastosowanie, zależy od okresu, w którym wykonywana była praca. 

Praca w warunkach szczególnych – definicja

Zgodnie z definicją z art. 3 ustawy o emeryturach pomostowych praca w szczególnych warunkach to praca związana „z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia”. Co istotne, czynniki te, determinowane siłami natury lub dostępną technologią, muszą być niemożliwe do wyeliminowania pomimo zastosowania dostępnych środków profilaktycznych. 

Czynniki te muszą stawiać przy tym przed pracownikami wymagania przekraczające ich ograniczane starzeniem się możliwości jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego i w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. 

Do szczególnych warunków pracy determinowanych siłami natury należą:

– prace pod ziemią, – prace na wodzie, – prace pod wodą, – prace w powietrzu.

Do szczególnych warunków pracy determinowanych technologią należą m.in.:

– praca w warunkach gorącego lub zimnego mikroklimatu, – prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego, – ciężkie i bardzo ciężkie prace fizyczne m.in. w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała.

Praca o szczególnym charakterze

Praca o szczególnym charakterze oznacza prace wymagające „szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej związanego z procesem starzenia się”.

Przykładami prac o szczególnym charakterze jest m.in. praca:

– pilotów statków powietrznych, – kontrolerów ruchu lotniczego, – pilotów i nawigatorów na statkach morskich, – kierowców autobusów, trolejbusów i motorniczych tramwajów w transporcie publicznym, – operatorów reaktorów jądrowych, – członków zespołów ratownictwa medycznego, – pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej.

Praca w szczególnych warunkach wykaz A i B

Równolegle funkcjonują obecnie dwa wykazy stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Pierwszy, nazywany również starym, podzielony jest na wykaz A i wykaz B i znajduje się w załącznikach do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. 

Wykaz ten w bardziej szczegółowy sposób wymienia rodzaje pracy kwalifikowane jako praca w szczególnych warunkach, np. praca przy produkcji brykietów węgla, praca przy emaliowaniu, prace cykliniarskie. Stary wykaz znajduje zastosowanie wobec okresów zatrudnienia do 31 grudnia 2008 roku. 

Pełny stary wykaz A i B dostępny jest m.in. na stronie ZUS

Praca w szczególnych warunkach – wykaz stanowisk

Drugi wykaz, nazywany również nowym, także podzielony jest na dwie części, numer 1 i numer 2, i znajduje się w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych. 

Wykaz ten określa prace w szczególnych warunkach w sposób bardziej ogólny, np. prace bezpośrednio przy przeróbce mechanicznej węgla oraz rud metali i ich wzbogacaniu, prace na morskich platformach wiertniczych. Nowy wykaz znajduje zastosowanie wobec okresów zatrudnienia od 1 stycznia 2009 roku, a przy wyliczaniu prawa do emerytury pomostowej – również przed tą datą.

Nowy wykaz dostępny jest m.in. na stronie ZUS. 

Informacja o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w każdy przypadku powinna być umieszczana w wydawanych przez pracodawców świadectwach pracy.

Obliczenie emerytury za pracę w szczególnych warunkach

Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wiąże się z uprawnieniem do korzystania z obniżonego wieku emerytalnego oraz możliwością pobierania emerytury lub renty inwalidzkiej w zwiększonej wysokości.

Szczegółowe informacje dotyczące warunków wymaganych do przejścia na wcześniejszą emeryturę określone zostały zarówno w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., jak i w ustawie o emeryturach pomostowych. Praca ta musi należeć przy tym do podstawowych obowiązków pracownika, być wykonywana ciągle i w wymiarze pełnego etatu.

Zgodnie z ustawą o emeryturach pomostowych funkcjonują obecnie dwa tryby uzyskania emerytury pomostowej:

na zasadach ogólnych, zgodnie z art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, – na zasadach szczególnych, dla pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach określone w art. 5-10 ustawy o emeryturach pomostowych.

Aby ubiegać się o emeryturę pomostową na zasadach ogólnych należy spełniać następujące warunki:

– urodzenie się po 31 grudnia 1948 roku, – posiadanie co najmniej 55 lat (kobiety) lub co najmniej 60 lat (mężczyźni), – potwierdzone wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez co najmniej 15 lat, – staż ubezpieczeniowy (suma okresów składkowych i nieskładkowych) wynoszący co najmniej 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni), – wykonywanie przed 1 stycznia 1999 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w starych wykazach prac albo w nowych wykazach prac, – wykonywanie po 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w nowych wykazach prac, – rozwiązanie wszystkich stosunków pracy.

Okresy pracy wykonywanej do 31 grudnia 2008 roku i wymienionej w starych wykazach prac oraz pracy wykonywanej w dowolnym okresie i wymienionej w nowych wykazach prac są sumowane przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

O emeryturę pomostową na zasadach szczególnych ubiegać mogą się natomiast osoby wykonujące niektóre z pracy wymienionych w nowym wykazie prac. 

W zależności od konkretnego rodzaju pracy w ustawie ustanowiono w tym przypadku różne wymagania w zakresie osiągnięcia wymaganego wieku czy długości okresu zatrudnienia w takich warunkach. W zależności od rodzaju pracy w niektórych przypadkach do emerytury pomostowej na zasadach szczególnych uprawnia przepracowanie nawet jedynie 10 lat lub osiągnięcie 50. roku życia. 

Przelicznik lat pracy w warunkach szkodliwych

Praca w szczególnych warunkach nie jest tożsama z pracą w warunkach szkodliwych. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego (sygn. akt III UK 31/15) w przypadku prac w szczególnych warunkach muszą bowiem jednocześnie występować dwa elementy:

– znaczna szkodliwość dla zdrowia, – znaczny stopień uciążliwości.

Samo wykonywanie pracy w warunkach szkodliwych nie oznacza więc jeszcze, że pracę tę można zakwalifikować do prac w szczególnych warunkach, wymienionych i scharakteryzowanych w opublikowanych wykazach.

Z występowaniem w środowisku pracy czynników szkodliwych wiąże się występowanie chorób zawodowych.

Rekompensata za pracę w szczególnych warunkach

Osoby wykonujące pracę w szczególnych warunkach mogą również ubiegać się o rekompensatę z tego tytułu. Stanowi ona formę odszkodowania dla osób, które w wyniku zmiany przepisów i ustanowienia nowych wykazów pracy utraciły prawo do uzyskania emerytury pomostowej.

Aby ubiegać się o rekompensatę, konieczne jest przepracowanie przed 31 grudnia 2008 roku co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach zgodnie ze starym wykazem. Przyznana rekompensata nie jest wypłacana w gotówce, lecz w formie dodatku do kapitału początkowego. Oznacza to, że w praktyce rekompensatą będzie podniesienie wysokości przysługującego świadczenia emerytalnego.

Akty prawne: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze; Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych; Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Autorka/Autor:red.

Źródło: TVN24 Biznes

Pozostałe wiadomości

Nasza gospodarka przygotowuje się do kolejnych sankcji po objęciu władzy przez Donalda Trumpa - przekazał prezydent Kuby Miguel Diaz-Canel. W przemówieniu zaznaczył, że kończący się rok był "jednym z najgorszych w ostatnim dziesięcioleciu".

"Praktycznie żyjemy z dnia na dzień"

"Praktycznie żyjemy z dnia na dzień"

Źródło:
PAP

22 grudnia przypada ostatnia w tym roku niedziela handlowa. Na podpis prezydenta czeka ustawa zakładająca wolne od pracy 24 grudnia oraz trzy niedziele handlowe przed świętami Bożego Narodzenia.

Dziś jest niedziela handlowa

Dziś jest niedziela handlowa

Źródło:
PAP

W sobotnim losowaniu Lotto żaden z graczy nie trafił szóstki. Oznacza to, że w najbliższym losowaniu można będzie wygrać dwanaście milionów złotych. Oto wyniki Lotto i Lotto Plus z 21 grudnia 2024 roku.

Wielka kumulacja w Lotto

Wielka kumulacja w Lotto

Źródło:
tvn24.pl

Za pracę w niedzielę i święta pracownikowi przysługuje dzień wolny lub dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100 procent za każdą godzinę pracy - podkreśliła radca prawny doktor Monika Wieczorek. Wskazała też, że w niektórych przypadkach pracownik może odmówić pracy w święta.

Dzień wolny lub dodatek do pensji. Wyjątki w Kodeksie pracy

Dzień wolny lub dodatek do pensji. Wyjątki w Kodeksie pracy

Źródło:
PAP

Sztuka ręcznej produkcji oraz zdobienia bombek powoli zanika - stwierdził Zbigniew Bartuzi, szef firmy produkującej bombki choinkowe Szkła-Dekor. Dodał, że "rynek i sieci handlowe zostały zdominowane przez ozdoby z Chin".

Branża zanika. "To wszystko jest już chińskie"

Branża zanika. "To wszystko jest już chińskie"

Źródło:
PAP

W trakcie spotkania unijnych przywódców kanclerz Niemiec Olaf Scholz z irytacją zareagował na propozycję prezydenta Andrzeja Dudy dotyczącą rosyjskich aktywów - podał "Financial Times". Według relacji dziennika niemiecki polityk "warknął" na polskiego prezydenta, zaskakując tym pozostałych przywódców.

Media: Scholz "warknął" na Dudę. "Nawet nie używacie euro!"

Media: Scholz "warknął" na Dudę. "Nawet nie używacie euro!"

Źródło:
"Financial Times", PAP

Podwyższenie wieku emerytalnego to jedno z podstawowych działań - uważa dyrektorka Instytutu Statystyki i Demografii Szkoły Głównej Handlowej (SGH) profesor Agnieszka Chłoń-Domińczak. Według niej niski wiek emerytalny jest dyskryminujący szczególnie dla kobiet, które ze względu na krótszy czas pracy, otrzymują później niższe świadczenia.

Polska w obliczu kryzysu. "Już naprawdę jesteśmy w ogonie Europy"

Polska w obliczu kryzysu. "Już naprawdę jesteśmy w ogonie Europy"

Źródło:
PAP

Średnie wydatki na święta Bożego Narodzenia w 2024 roku wyniosą 1460 złotych - wynika z badania BIG InfoMonitor. Dodano, że mimo inflacji i tak 47 procent badanych nie zamierza rezygnować z żadnych wydatków świątecznych.

Tyle wydamy na święta

Tyle wydamy na święta

Źródło:
PAP

2,2 miliona turystów przybyło na Kubę w 2024 roku. To o milion urlopowiczów mniej, niż spodziewał się rząd w Hawanie. Od kilku lat w kubańskiej turystyce widoczny jest kryzys.

Turystyczna zapaść na popularnej wyspie

Turystyczna zapaść na popularnej wyspie

Źródło:
PAP

Ekonomia jest bolesnym nauczycielem i to widać w różnych naszych badaniach, w których Polacy deklarują kupowanie mniejszej ilości żywności - stwierdził na antenie TVN24 dyrektor biura Federacji Polskich Banków Żywności Norbert Konarzewski. Dodał, że wśród społeczeństwa rośnie świadomość w kwestii marnowania żywności.

"W koszu na śmieci ląduje około 4-5 tysięcy złotych"

"W koszu na śmieci ląduje około 4-5 tysięcy złotych"

Źródło:
tvn24.pl

Kapusta kwaszona jest równie dobra co kiszona, a owoce na susz mogą zawierać konserwanty - ostrzegają eksperci. Radzą też klientom, by nie kupowali produktów na Wigilię w pośpiechu i starannie czytali etykiety na opakowaniach.

Jak kupić dobre produkty na Wigilię? "Dwutlenek siarki jest stosowany w celu zachowania jasnej barwy"

Jak kupić dobre produkty na Wigilię? "Dwutlenek siarki jest stosowany w celu zachowania jasnej barwy"

Źródło:
PAP

W niedzielę 22 grudnia sklepy będą otwarte, a w Wigilię handel będzie dozwolony ustawowo do godziny 14.00. Na podpis prezydenta czeka ustawa przewidująca, że od przyszłego roku 24 grudnia będzie dniem wolnym dla wszystkich pracowników, a trzy niedziele poprzedzające Wigilię będą handlowe.

Czy w najbliższą niedzielę sklepy będą otwarte?

Czy w najbliższą niedzielę sklepy będą otwarte?

Źródło:
PAP

- Przyszłoroczny deficyt wynika chociażby z tego, że na obronę wydamy w przyszłym roku 4,7 procent PKB. Wiemy, że jesteśmy w takim miejscu w historii i w takim miejscu na mapie, że te wydatki na obronę muszą być wysokie albo nawet bardzo wysokie - powiedział w czwartek w "Faktach po Faktach" minister finansów Andrzej Domański.

Gigantyczna dziura w budżecie. Minister tłumaczy

Gigantyczna dziura w budżecie. Minister tłumaczy

Źródło:
tvn24.pl

W weekend ruszają na terenie całego kraju wzmożone kontrole policji - przekazał komisarz Antoni Rzeczkowski z Biura Ruchu Drogowego Komendy Głównej Policji. Policjanci będą sprawdzać między innymi trzeźwość, prędkość, a także sposób przewożenia dzieci i stan techniczny pojazdów.

Wzmożone kontrole na drogach. Apel policji

Wzmożone kontrole na drogach. Apel policji

Źródło:
PAP

W piątkowym losowaniu Eurojackpot nie padła główna wygrana. W Polsce najwyższe były wygrane czwartego stopnia w wysokości niemal 270 tysięcy złotych każda. Oto liczby, które wylosowano 20 grudnia 2024 roku.

Kumulacja w Eurojackpot rośnie

Kumulacja w Eurojackpot rośnie

Źródło:
tvn24.pl

W 2025 roku wchodzą w życie zmienione przepisy dotyczące podatku od nieruchomości w zakresie miejsc postojowych i garaży. Za ich sprawą stawka daniny w przypadku części właścicieli spadnie dziesięciokrotnie. Warunek jest następujący: są to wyodrębnione prawnie (oddzielna księga wieczysta) miejsca postojowe stanowiące część budynku mieszkalnego. Stawka w przypadku wolnostojących garaży zostaje po staremu.

Dziesięciokrotna obniżka podatku. Jest warunek

Dziesięciokrotna obniżka podatku. Jest warunek

Źródło:
tvn24.pl

Od 1 stycznia 2025 roku wzrośnie płaca minimalna. Ostateczna stawka najniższej krajowej ustalona przez rząd jest wyższa niż wynagrodzenie zaproponowane pierwotnie na Radzie Dialogu Społecznego.

Tysiące Polaków z podwyżką od stycznia

Tysiące Polaków z podwyżką od stycznia

Źródło:
tvn24.pl

Prezydent Andrzej Duda podpisał nowelizację likwidującą obowiązek naliczania składki zdrowotnej od zbycia środków trwałych. Nowela obniża też minimalną podstawę wymiaru składki płaconej przez przedsiębiorców. Nowe przepisy mają obowiązywać od 2025 roku.

Zmiany w składce zdrowotnej. Jest decyzja prezydenta

Zmiany w składce zdrowotnej. Jest decyzja prezydenta

Źródło:
PAP

Biedronka przeznaczy prawie 450 milionów złotych w skali roku na podwyżki dla pracowników na podstawowych stanowiskach - poinformowała w piątek spółka. Średni wzrost wynagrodzenia zatrudnionych na stanowisku sprzedawca-kasjer ma wynieść 10,5 procent. Wcześniej o podwyżkach wynagrodzeń informował Lidl.

Podwyżki w kolejnej wielkiej sieci

Podwyżki w kolejnej wielkiej sieci

Źródło:
PAP, tvn24.pl
Jak zapłacić niższy podatek

Jak zapłacić niższy podatek

Źródło:
tvn24.pl

System rozliczeniowy Elixir, obsługujący przelewy międzybankowe w złotych przez kilka najbliższych dni będzie miał przerwę w standardowym funkcjonowaniu - poinformowała Krajowa Izba Rozliczeniowa. Chodzi o dni ustawowo wolne od pracy - 25 i 26 grudnia oraz 1 stycznia. Realizacja przelewów będzie działać także nieco inaczej 24 i 31 grudnia.

Na przelew trzeba będzie poczekać. Ważny komunikat

Na przelew trzeba będzie poczekać. Ważny komunikat

Źródło:
tvn24.pl

- Trwają prace koncepcyjne nad obniżeniem VAT na transport publiczny, ale nie ma planów redukcji stawki VAT na żywność - poinformował w czwartek minister finansów Andrzej Domański. Minister oczekuje, że w czwartym kwartale gospodarka będzie rosła w tempie 2,8-2,9 procent.

Możliwe zmiany w podatku. Minister finansów wyjaśnia

Możliwe zmiany w podatku. Minister finansów wyjaśnia

Źródło:
PAP