Praca w szczególnych warunkach – kiedy można o niej mówić i jakie są warunki otrzymania wcześniejszej emerytury

Źródło:
TVN24 Biznes
Rząd doszedł do porozumienia z górnikami
Rząd doszedł do porozumienia z górnikamiTVN24
wideo 2/4
Rząd doszedł do porozumienia z górnikamiTVN24

Z pracą w szczególnych warunkach wiąże się określone ryzyko wystąpienia trwałych skutków zdrowotnych. W związku z tym osobom wykonującym taką pracę przysługują uprawnienia dotyczące wcześniejszych emerytur lub zwiększonej wysokości pobieranych świadczeń. Czym jest praca w szczególnych warunkach? Jakie są warunki otrzymania wcześniejszej emerytury?

Praca w szczególnych warunkach to praca o znacznej szkodliwości dla zdrowia i uciążliwości, która przed wiekiem emerytalnym może utrudniać wykonywaną pracę.Funkcjonują dwa wykazy prac w szczególnych warunkach stosowane w zależności od okresu wykonywania takiej pracy.Praca w szczególnych warunkach uprawnia do wcześniejszej emerytury pomostowej.Osoby, które utraciły prawo do emerytury pomostowej, mogą starać się o rekompensatę.

Przepisy dotyczące pracy w szczególnych warunkach zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. 

Wypłacanie wcześniejszych emerytur jest ponadto regulowane ustawą z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych.

Zarówno rozporządzenie, jak i ustawa zawierają przy tym załączniki z inaczej sporządzonymi wykazami prac w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. To, który wykaz znajduje zastosowanie, zależy od okresu, w którym wykonywana była praca. 

Praca w warunkach szczególnych – definicja

Zgodnie z definicją z art. 3 ustawy o emeryturach pomostowych praca w szczególnych warunkach to praca związana „z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia”. Co istotne, czynniki te, determinowane siłami natury lub dostępną technologią, muszą być niemożliwe do wyeliminowania pomimo zastosowania dostępnych środków profilaktycznych. 

Czynniki te muszą stawiać przy tym przed pracownikami wymagania przekraczające ich ograniczane starzeniem się możliwości jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego i w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. 

Do szczególnych warunków pracy determinowanych siłami natury należą:

– prace pod ziemią, – prace na wodzie, – prace pod wodą, – prace w powietrzu.

Do szczególnych warunków pracy determinowanych technologią należą m.in.:

– praca w warunkach gorącego lub zimnego mikroklimatu, – prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego, – ciężkie i bardzo ciężkie prace fizyczne m.in. w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała.

Praca o szczególnym charakterze

Praca o szczególnym charakterze oznacza prace wymagające „szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej związanego z procesem starzenia się”.

Przykładami prac o szczególnym charakterze jest m.in. praca:

– pilotów statków powietrznych, – kontrolerów ruchu lotniczego, – pilotów i nawigatorów na statkach morskich, – kierowców autobusów, trolejbusów i motorniczych tramwajów w transporcie publicznym, – operatorów reaktorów jądrowych, – członków zespołów ratownictwa medycznego, – pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej.

Praca w szczególnych warunkach wykaz A i B

Równolegle funkcjonują obecnie dwa wykazy stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Pierwszy, nazywany również starym, podzielony jest na wykaz A i wykaz B i znajduje się w załącznikach do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. 

Wykaz ten w bardziej szczegółowy sposób wymienia rodzaje pracy kwalifikowane jako praca w szczególnych warunkach, np. praca przy produkcji brykietów węgla, praca przy emaliowaniu, prace cykliniarskie. Stary wykaz znajduje zastosowanie wobec okresów zatrudnienia do 31 grudnia 2008 roku. 

Pełny stary wykaz A i B dostępny jest m.in. na stronie ZUS

Praca w szczególnych warunkach – wykaz stanowisk

Drugi wykaz, nazywany również nowym, także podzielony jest na dwie części, numer 1 i numer 2, i znajduje się w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych. 

Wykaz ten określa prace w szczególnych warunkach w sposób bardziej ogólny, np. prace bezpośrednio przy przeróbce mechanicznej węgla oraz rud metali i ich wzbogacaniu, prace na morskich platformach wiertniczych. Nowy wykaz znajduje zastosowanie wobec okresów zatrudnienia od 1 stycznia 2009 roku, a przy wyliczaniu prawa do emerytury pomostowej – również przed tą datą.

Nowy wykaz dostępny jest m.in. na stronie ZUS. 

Informacja o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w każdy przypadku powinna być umieszczana w wydawanych przez pracodawców świadectwach pracy.

Obliczenie emerytury za pracę w szczególnych warunkach

Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wiąże się z uprawnieniem do korzystania z obniżonego wieku emerytalnego oraz możliwością pobierania emerytury lub renty inwalidzkiej w zwiększonej wysokości.

Szczegółowe informacje dotyczące warunków wymaganych do przejścia na wcześniejszą emeryturę określone zostały zarówno w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., jak i w ustawie o emeryturach pomostowych. Praca ta musi należeć przy tym do podstawowych obowiązków pracownika, być wykonywana ciągle i w wymiarze pełnego etatu.

Zgodnie z ustawą o emeryturach pomostowych funkcjonują obecnie dwa tryby uzyskania emerytury pomostowej:

na zasadach ogólnych, zgodnie z art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, – na zasadach szczególnych, dla pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach określone w art. 5-10 ustawy o emeryturach pomostowych.

Aby ubiegać się o emeryturę pomostową na zasadach ogólnych należy spełniać następujące warunki:

– urodzenie się po 31 grudnia 1948 roku, – posiadanie co najmniej 55 lat (kobiety) lub co najmniej 60 lat (mężczyźni), – potwierdzone wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez co najmniej 15 lat, – staż ubezpieczeniowy (suma okresów składkowych i nieskładkowych) wynoszący co najmniej 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni), – wykonywanie przed 1 stycznia 1999 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w starych wykazach prac albo w nowych wykazach prac, – wykonywanie po 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w nowych wykazach prac, – rozwiązanie wszystkich stosunków pracy.

Okresy pracy wykonywanej do 31 grudnia 2008 roku i wymienionej w starych wykazach prac oraz pracy wykonywanej w dowolnym okresie i wymienionej w nowych wykazach prac są sumowane przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

O emeryturę pomostową na zasadach szczególnych ubiegać mogą się natomiast osoby wykonujące niektóre z pracy wymienionych w nowym wykazie prac. 

W zależności od konkretnego rodzaju pracy w ustawie ustanowiono w tym przypadku różne wymagania w zakresie osiągnięcia wymaganego wieku czy długości okresu zatrudnienia w takich warunkach. W zależności od rodzaju pracy w niektórych przypadkach do emerytury pomostowej na zasadach szczególnych uprawnia przepracowanie nawet jedynie 10 lat lub osiągnięcie 50. roku życia. 

Przelicznik lat pracy w warunkach szkodliwych

Praca w szczególnych warunkach nie jest tożsama z pracą w warunkach szkodliwych. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego (sygn. akt III UK 31/15) w przypadku prac w szczególnych warunkach muszą bowiem jednocześnie występować dwa elementy:

– znaczna szkodliwość dla zdrowia, – znaczny stopień uciążliwości.

Samo wykonywanie pracy w warunkach szkodliwych nie oznacza więc jeszcze, że pracę tę można zakwalifikować do prac w szczególnych warunkach, wymienionych i scharakteryzowanych w opublikowanych wykazach.

Z występowaniem w środowisku pracy czynników szkodliwych wiąże się występowanie chorób zawodowych.

Rekompensata za pracę w szczególnych warunkach

Osoby wykonujące pracę w szczególnych warunkach mogą również ubiegać się o rekompensatę z tego tytułu. Stanowi ona formę odszkodowania dla osób, które w wyniku zmiany przepisów i ustanowienia nowych wykazów pracy utraciły prawo do uzyskania emerytury pomostowej.

Aby ubiegać się o rekompensatę, konieczne jest przepracowanie przed 31 grudnia 2008 roku co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach zgodnie ze starym wykazem. Przyznana rekompensata nie jest wypłacana w gotówce, lecz w formie dodatku do kapitału początkowego. Oznacza to, że w praktyce rekompensatą będzie podniesienie wysokości przysługującego świadczenia emerytalnego.

Akty prawne: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze; Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych; Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Autorka/Autor:red.

Źródło: TVN24 Biznes

Pozostałe wiadomości

PZU i Bank Pekao podpisały dokument określający wstępne zasady współpracy przy tworzeniu grupy bankowo-ubezpieczeniowej (tak zwany term sheet). "To kolejny krok w przygotowaniu transakcji, zacieśniający współpracę stron" - podkreślono w komunikacie.

Fuzja gigantów coraz bliżej. Podpisano dokument

Fuzja gigantów coraz bliżej. Podpisano dokument

Źródło:
PAP

Złoty się umacnia, dolar traci. Co więcej, amerykańska waluta jest na najniższych poziomach od siedmiu lat - wskazują analitycy. Dodają, że dolar utrzymuje trend spadkowy "od objęcia urzędu prezydenta przez Donalda Trumpa".

Dolar "w największych tarapatach od lat"

Dolar "w największych tarapatach od lat"

Źródło:
PAP, tvn24.pl

Dwie trzecie Polaków podróżujących samolotem wybiera na wakacje Hiszpanię, Włochy oraz Grecję. Coraz chętniej latamy też do Turcji, którą wcześniej odwiedzano głównie z biurami podróży.

Główne wakacyjne kierunki Polaków. Zmiana lidera

Główne wakacyjne kierunki Polaków. Zmiana lidera

Źródło:
PAP

Premier Robert Fico przekazał, że Słowacja podtrzymuje weto wobec nałożenia 18. pakietu sankcji na Rosję. Dodał, że zmieni zdanie, jeśli Komisja Europejska zrekompensuje straty wynikające z planowanego zakazu importu rosyjskiego gazu od 2028 roku.

Słowacja podtrzymuje weto. Stawia jeden warunek

Słowacja podtrzymuje weto. Stawia jeden warunek

Źródło:
PAP

Wiceminister rozwoju i technologii Michał Jaros wyjaśnił, że projekt rozporządzenia w sprawie obowiązkowego montażu wind nie będzie dotyczył istniejących już budynków.

Obowiązkowe windy. Wiceminister wyjaśnia

Obowiązkowe windy. Wiceminister wyjaśnia

Źródło:
PAP

W czwartkowym losowaniu Lotto nikt nie wytypował poprawnie wszystkich sześciu liczb. Kumulacja rośnie więc do aż 10 milionów złotych. Wygranej nie było też w Lotto Plus. Oto wyniki Lotto i Lotto Plus z 26 czerwca 2025 roku.

Duża kumulacja w Lotto

Duża kumulacja w Lotto

Źródło:
tvn24.pl

Zakład w Raciborzu zostanie zamknięty - poinformowała w komunikacie firma Henkel. Jak dodano, "trudna decyzja" w tej sprawie została spowodowana "zmieniającym się zapotrzebowaniem konsumentów i koniecznością adaptacji oferty". W zakładzie zatrudnionych jest 159 osób.

Niemiecki gigant zamyka fabrykę w Polsce. "Trudna decyzja"

Niemiecki gigant zamyka fabrykę w Polsce. "Trudna decyzja"

Źródło:
tvn24.pl

Jeżeli prezydent Andrzej Duda chce zapewnić niskie ceny energii, zarówno teraz, jak i w przyszłości, powinien podpisać ustawę wiatrakową - powiedziała na konferencji szefowa resortu klimatu i środowiska Paulina Hennig-Kloska, apelując do prezydenta o podpis pod ustawą. Głos w tej sprawie zabrał także rzecznik rządu Adam Szłapka.

Prezydent Duda o "wymuszaniu" podpisu. Jest reakcja

Prezydent Duda o "wymuszaniu" podpisu. Jest reakcja

Źródło:
PAP

Artur Dziambor został pełnomocnikiem do spraw innowacji i rozwoju przedsiębiorczości - przekazało Ministerstwo Rozwoju i Technologii. Funkcję tę będzie pełnił bez pobierania wynagrodzenia.

Artur Dziambor nowym pełnomocnikiem w resorcie rozwoju

Artur Dziambor nowym pełnomocnikiem w resorcie rozwoju

Źródło:
PAP

Główny Inspektorat Farmaceutyczny (GIF) wycofał z obrotu w całym kraju cztery partie leku Magne B6 z powodu niezgodności z wymogami jakościowymi. Produkt może stanowić zagrożenie dla zdrowia pacjentów ze względu na brak oczekiwanej skuteczności.

Partie Magne B6 wycofane. "Realne zagrożenie dla zdrowia"

Partie Magne B6 wycofane. "Realne zagrożenie dla zdrowia"

Źródło:
tvn24.pl, PAP

W maju ceny kawy w sklepach znacząco wzrosły. Mielona była droższa o ponad 25 procent w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku, a rozpuszczalna podrożała o ponad 20 procent.

Cena produktu ostro w górę. "Dwa czynniki"

Cena produktu ostro w górę. "Dwa czynniki"

Źródło:
PAP

Sieci paliwowe w kraju mają specjalne promocje i rabaty z okazji nadchodzących wakacji. Oto, czego możemy się spodziewać na stacjach paliw, między innymi Orlenu, BP czy Shellu. Według zapowiedzi obniżki mogą sięgnąć nawet 40 groszy na litrze.

Wakacyjne promocje na stacjach paliw

Wakacyjne promocje na stacjach paliw

Źródło:
PAP, tvn24.pl

Chcemy w ramach pilotażu skróconego czasu pracy sprawdzić, co i jak działa, w jakich branżach, w jakiej wielkości firmach - powiedziała w rozmowie z TVN24 ministra rodziny, pracy i polityki społecznej Agnieszka Dziemianowicz-Bąk. Stwierdziła, że szukane są rozwiązania "szyte na miarę". Eksperci zwracają natomiast uwagę na wyzwania związane z wprowadzeniem takiego modelu.

Weekend może zaczynać się w czwartek

Weekend może zaczynać się w czwartek

Źródło:
TVN24, PAP

Banki i SKOK-i w maju udzieliły o niemal 24 procent więcej kredytów mieszkaniowych, a ich wartość była większa o ponad 30 procent wobec maja 2024 - podało Biuro Informacji Kredytowej.

Ogromne zainteresowanie wśród klientów. Skokowy wzrost

Ogromne zainteresowanie wśród klientów. Skokowy wzrost

Źródło:
PAP

Sejm uchwalił nowelizację tak zwanej ustawy wiatrakowej, która między innymi zmniejsza minimalną odległość turbin wiatrowych od zabudowań do 500 metrów. W nowelizacji znalazły się również zapowiadane przez premiera Donalda Tuska przepisy dotyczące zamrożenia cen energii do końca roku na poziomie 500 złotych netto za megawatogodzinę. Obecnie obowiązujące mrożenie cen wygasa z końcem września.

Zapowiedź Tuska w sprawie cen prądu, jest decyzja posłów

Zapowiedź Tuska w sprawie cen prądu, jest decyzja posłów

Źródło:
PAP

Plan wprowadzenia dodatkowych ograniczeń w handlu alkoholem jest coraz bliżej finalizacji. Jak ustaliła "Rzeczpospolita", rozważany jest całkowity zakaz sprzedaży alkoholu na stacjach benzynowych - poinformowano w czwartkowym wydaniu dziennika.

Tu sprzedaż alkoholu może zostać zakazana

Tu sprzedaż alkoholu może zostać zakazana

Źródło:
PAP

Śmieszne memy na Instagramie albo nauka za oceanem - czy przed takim wyborem staną za chwilę młodzi naukowcy z Polski i innych krajów planujący stypendia w USA? Amerykańska ambasada ogłosiła właśnie, że ludzie ubiegający się o taką wizę powinni otworzyć swoje konta w mediach społecznościowych - tak żeby urzędnik migracyjny mógł zobaczyć, co tam publikują. Wcześniej w mediach pojawiły się informacje o zablokowaniu wjazdu jednego z turystów z powodu mema w telefonie.

Odmówiono mu wjazdu do USA przez mema? Urząd zabiera głos

Odmówiono mu wjazdu do USA przez mema? Urząd zabiera głos

Źródło:
TVN24

Żaden pojedynczy czynnik ani post w mediach społecznościowych nie decyduje o wyniku postępowania wizowego - przekazała tvn24.pl ambasada USA w Warszawie, pytana o szczegóły nowych zasad. We wtorek amerykańska ambasada podała, że osoby ubiegające się o wizę w celu podjęcia nauki w USA "powinny zmienić ustawienia prywatności swoich kont w mediach społecznościowych na publiczne".

Nowe zasady wizowe. Ambasada USA wyjaśnia

Nowe zasady wizowe. Ambasada USA wyjaśnia

Źródło:
tvn24.pl

Sławosz Uznański-Wiśniewski w środę wystartował z Przylądka Canaveral i został drugim w historii Polakiem w kosmosie. To wielki sukces i wyróżnienie, na które pracował niemal całe życie. Ale bycie astronautą to także wysokie wynagrodzenie. Ile Sławosz Uznański-Wiśniewski może zarobić dzięki swojej kosmicznej misji?

Kosmiczne pieniądze za kosmiczny lot? Tyle może zarobić polski astronauta

Kosmiczne pieniądze za kosmiczny lot? Tyle może zarobić polski astronauta

Źródło:
tvn24.pl, Space Insider

- Hiszpania chce jazdy na gapę. To okropne - stwierdził Donald Trump na koniec szczytu NATO w Hadze. Prezydent USA dodał, że zmusi Hiszpanię, by zapłaciła "dwa razy więcej" niż jej zobowiązanie do wydatków obronnych w ramach negocjacji handlowych.

Donald Trump: sprawimy, że zapłacą dwa razy więcej

Donald Trump: sprawimy, że zapłacą dwa razy więcej

Źródło:
PAP

Polski sektor obronny, wraz z siłami zbrojnymi i zapleczem technicznym, czeka poważne wyzwanie. Jak wynika z raportu firmy doradczej Deloitte, do 2035 roku będzie potrzebował niemal ćwierć miliona nowych pracowników. Jednocześnie w tym samym czasie liczba osób w wieku produkcyjnym spadnie o 800 tysięcy.

Potrzebnych będzie ćwierć miliona pracowników

Potrzebnych będzie ćwierć miliona pracowników

Źródło:
PAP

Ministerstwo Finansów pracuje nad podatkiem dotyczącym odsetek od rezerwy obowiązkowej utrzymywanej przez banki w Narodowym Banku Polskim - poinformował w środę minister finansów Andrzej Domański. Dodał, że przychody do budżetu w 2026 roku z tego tytułu mogłyby sięgnąć nawet poziomu dwóch miliardów złotych.

Minister finansów zapowiada nowy podatek

Minister finansów zapowiada nowy podatek

Źródło:
PAP

Warner Bros. Discovery miał w maju największy udział w oglądalności wśród dystrybutorów treści wideo w Polsce - podał Presserwis, powołując się na badanie All Screens Video Landscape Nielsena.

Warner Bros. Discovery na czele dystrybutorów treści wideo w Polsce

Warner Bros. Discovery na czele dystrybutorów treści wideo w Polsce

Źródło:
tvn24.pl