Praca w szczególnych warunkach – kiedy można o niej mówić i jakie są warunki otrzymania wcześniejszej emerytury

Źródło:
TVN24 Biznes
Rząd doszedł do porozumienia z górnikami
Rząd doszedł do porozumienia z górnikamiTVN24
wideo 2/4
Rząd doszedł do porozumienia z górnikamiTVN24

Z pracą w szczególnych warunkach wiąże się określone ryzyko wystąpienia trwałych skutków zdrowotnych. W związku z tym osobom wykonującym taką pracę przysługują uprawnienia dotyczące wcześniejszych emerytur lub zwiększonej wysokości pobieranych świadczeń. Czym jest praca w szczególnych warunkach? Jakie są warunki otrzymania wcześniejszej emerytury?

Praca w szczególnych warunkach to praca o znacznej szkodliwości dla zdrowia i uciążliwości, która przed wiekiem emerytalnym może utrudniać wykonywaną pracę.Funkcjonują dwa wykazy prac w szczególnych warunkach stosowane w zależności od okresu wykonywania takiej pracy.Praca w szczególnych warunkach uprawnia do wcześniejszej emerytury pomostowej.Osoby, które utraciły prawo do emerytury pomostowej, mogą starać się o rekompensatę.

Przepisy dotyczące pracy w szczególnych warunkach zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. 

Wypłacanie wcześniejszych emerytur jest ponadto regulowane ustawą z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych.

Zarówno rozporządzenie, jak i ustawa zawierają przy tym załączniki z inaczej sporządzonymi wykazami prac w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. To, który wykaz znajduje zastosowanie, zależy od okresu, w którym wykonywana była praca. 

Praca w warunkach szczególnych – definicja

Zgodnie z definicją z art. 3 ustawy o emeryturach pomostowych praca w szczególnych warunkach to praca związana „z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia”. Co istotne, czynniki te, determinowane siłami natury lub dostępną technologią, muszą być niemożliwe do wyeliminowania pomimo zastosowania dostępnych środków profilaktycznych. 

Czynniki te muszą stawiać przy tym przed pracownikami wymagania przekraczające ich ograniczane starzeniem się możliwości jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego i w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. 

Do szczególnych warunków pracy determinowanych siłami natury należą:

– prace pod ziemią, – prace na wodzie, – prace pod wodą, – prace w powietrzu.

Do szczególnych warunków pracy determinowanych technologią należą m.in.:

– praca w warunkach gorącego lub zimnego mikroklimatu, – prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego, – ciężkie i bardzo ciężkie prace fizyczne m.in. w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała.

Praca o szczególnym charakterze

Praca o szczególnym charakterze oznacza prace wymagające „szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej związanego z procesem starzenia się”.

Przykładami prac o szczególnym charakterze jest m.in. praca:

– pilotów statków powietrznych, – kontrolerów ruchu lotniczego, – pilotów i nawigatorów na statkach morskich, – kierowców autobusów, trolejbusów i motorniczych tramwajów w transporcie publicznym, – operatorów reaktorów jądrowych, – członków zespołów ratownictwa medycznego, – pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej.

Praca w szczególnych warunkach wykaz A i B

Równolegle funkcjonują obecnie dwa wykazy stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Pierwszy, nazywany również starym, podzielony jest na wykaz A i wykaz B i znajduje się w załącznikach do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. 

Wykaz ten w bardziej szczegółowy sposób wymienia rodzaje pracy kwalifikowane jako praca w szczególnych warunkach, np. praca przy produkcji brykietów węgla, praca przy emaliowaniu, prace cykliniarskie. Stary wykaz znajduje zastosowanie wobec okresów zatrudnienia do 31 grudnia 2008 roku. 

Pełny stary wykaz A i B dostępny jest m.in. na stronie ZUS

Praca w szczególnych warunkach – wykaz stanowisk

Drugi wykaz, nazywany również nowym, także podzielony jest na dwie części, numer 1 i numer 2, i znajduje się w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych. 

Wykaz ten określa prace w szczególnych warunkach w sposób bardziej ogólny, np. prace bezpośrednio przy przeróbce mechanicznej węgla oraz rud metali i ich wzbogacaniu, prace na morskich platformach wiertniczych. Nowy wykaz znajduje zastosowanie wobec okresów zatrudnienia od 1 stycznia 2009 roku, a przy wyliczaniu prawa do emerytury pomostowej – również przed tą datą.

Nowy wykaz dostępny jest m.in. na stronie ZUS. 

Informacja o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w każdy przypadku powinna być umieszczana w wydawanych przez pracodawców świadectwach pracy.

Obliczenie emerytury za pracę w szczególnych warunkach

Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wiąże się z uprawnieniem do korzystania z obniżonego wieku emerytalnego oraz możliwością pobierania emerytury lub renty inwalidzkiej w zwiększonej wysokości.

Szczegółowe informacje dotyczące warunków wymaganych do przejścia na wcześniejszą emeryturę określone zostały zarówno w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., jak i w ustawie o emeryturach pomostowych. Praca ta musi należeć przy tym do podstawowych obowiązków pracownika, być wykonywana ciągle i w wymiarze pełnego etatu.

Zgodnie z ustawą o emeryturach pomostowych funkcjonują obecnie dwa tryby uzyskania emerytury pomostowej:

na zasadach ogólnych, zgodnie z art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, – na zasadach szczególnych, dla pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach określone w art. 5-10 ustawy o emeryturach pomostowych.

Aby ubiegać się o emeryturę pomostową na zasadach ogólnych należy spełniać następujące warunki:

– urodzenie się po 31 grudnia 1948 roku, – posiadanie co najmniej 55 lat (kobiety) lub co najmniej 60 lat (mężczyźni), – potwierdzone wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez co najmniej 15 lat, – staż ubezpieczeniowy (suma okresów składkowych i nieskładkowych) wynoszący co najmniej 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni), – wykonywanie przed 1 stycznia 1999 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w starych wykazach prac albo w nowych wykazach prac, – wykonywanie po 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w nowych wykazach prac, – rozwiązanie wszystkich stosunków pracy.

Okresy pracy wykonywanej do 31 grudnia 2008 roku i wymienionej w starych wykazach prac oraz pracy wykonywanej w dowolnym okresie i wymienionej w nowych wykazach prac są sumowane przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

O emeryturę pomostową na zasadach szczególnych ubiegać mogą się natomiast osoby wykonujące niektóre z pracy wymienionych w nowym wykazie prac. 

W zależności od konkretnego rodzaju pracy w ustawie ustanowiono w tym przypadku różne wymagania w zakresie osiągnięcia wymaganego wieku czy długości okresu zatrudnienia w takich warunkach. W zależności od rodzaju pracy w niektórych przypadkach do emerytury pomostowej na zasadach szczególnych uprawnia przepracowanie nawet jedynie 10 lat lub osiągnięcie 50. roku życia. 

Przelicznik lat pracy w warunkach szkodliwych

Praca w szczególnych warunkach nie jest tożsama z pracą w warunkach szkodliwych. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego (sygn. akt III UK 31/15) w przypadku prac w szczególnych warunkach muszą bowiem jednocześnie występować dwa elementy:

– znaczna szkodliwość dla zdrowia, – znaczny stopień uciążliwości.

Samo wykonywanie pracy w warunkach szkodliwych nie oznacza więc jeszcze, że pracę tę można zakwalifikować do prac w szczególnych warunkach, wymienionych i scharakteryzowanych w opublikowanych wykazach.

Z występowaniem w środowisku pracy czynników szkodliwych wiąże się występowanie chorób zawodowych.

Rekompensata za pracę w szczególnych warunkach

Osoby wykonujące pracę w szczególnych warunkach mogą również ubiegać się o rekompensatę z tego tytułu. Stanowi ona formę odszkodowania dla osób, które w wyniku zmiany przepisów i ustanowienia nowych wykazów pracy utraciły prawo do uzyskania emerytury pomostowej.

Aby ubiegać się o rekompensatę, konieczne jest przepracowanie przed 31 grudnia 2008 roku co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach zgodnie ze starym wykazem. Przyznana rekompensata nie jest wypłacana w gotówce, lecz w formie dodatku do kapitału początkowego. Oznacza to, że w praktyce rekompensatą będzie podniesienie wysokości przysługującego świadczenia emerytalnego.

Akty prawne: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze; Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych; Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Autorka/Autor:red.

Źródło: TVN24 Biznes

Pozostałe wiadomości

Codzienne zakupy zdrożały we wrześniu średnio o 4,9 procent rok do roku - wynika z raportu UCE Research. Najbardziej, bo o ponad 10 procent rok do roku, zdrożały warzywa i owoce. Tańsze są produkty sypkie, między innymi cukier, sól i mąka.

Warzywa i owoce zdrożały o ponad 10 procent. Raport

Warzywa i owoce zdrożały o ponad 10 procent. Raport

Źródło:
PAP

Nie żyje Ratan Tata, emerytowany prezes jednej z największych korporacji w Indiach, Tata Sons - donosi Reuters. Sławę przyniosły mu odważne przejęcia i dynamiczny rozwój biznesu. Miał 86 lat.

Legendarny biznesmen nie żyje. Miał 86 lat

Legendarny biznesmen nie żyje. Miał 86 lat

Źródło:
Reuters, tvn24.pl.

Świadczenie honorowe dla osób, które ukończyły 100 lat, będzie przyznawane z urzędu i wyniesie ponad 6,2 tys. zł brutto miesięcznie - zakłada projekt ustawy, który w środę poparła sejmowa komisja polityki społecznej i rodziny.

Specjalne świadczenie dla stulatków. Comiesięczny zastrzyk gotówki dla seniorów

Specjalne świadczenie dla stulatków. Comiesięczny zastrzyk gotówki dla seniorów

Źródło:
PAP

- Ta nowelizacja jest przygotowana. Jest wysłana do Zespołu do Spraw Programowania Prac Rządu - przekazał Wojciech Konieczny, wiceminister zdrowia, na posiedzeniu sejmowej komisji zdrowia o etapie prac nad przepisami uszczelniającymi przepisy, między innymi dotyczące zakazu sprzedaży tak zwanych alkotubek. Wiceminister przedstawił także kolejne zmiany, które mają być opracowywane.

"Albo minimalna cena grama alkoholu, albo podwyżka akcyzy"

"Albo minimalna cena grama alkoholu, albo podwyżka akcyzy"

Źródło:
tvn24.pl, PAP

Spór o zmiany w składce zdrowotnej dla przedsiębiorców trwa w najlepsze. Cofnięcie reformy z czasów PiS, czyli tak zwanego Polskiego Ładu, było jedną ze sztandarowych obietnic wyborczych. Jednak, pomimo kilku propozycji na stole, ostatecznego rozwiązania wciąż nie ma. W środę Poseł Polski 2050 Ryszard Petru zapowiedział kolejny projekt ustawy zakładający obniżenie składki zdrowotnej, po tym jak we wtorek wpisano do wykazu prac rządu projekt zmian w bardzo okrojonym zakresie.

Coraz goręcej w sprawie kluczowej obietnicy wyborczej. Co dalej ze składką zdrowotną?

Coraz goręcej w sprawie kluczowej obietnicy wyborczej. Co dalej ze składką zdrowotną?

Źródło:
tvn24.pl

Amerykańskie władze poinformowały, że mogą zwrócić się do sędziego o zmuszenie Google do zbycia części swojej działalności. Chodzi o przeglądarkę Chrome i system operacyjny Android, które mają być wykorzystywane do utrzymania nielegalnego monopolu w wyszukiwarkach internetowych - podał Reuters.

USA rozważają podział firmy Google w przełomowej sprawie

USA rozważają podział firmy Google w przełomowej sprawie

Źródło:
Reuters

Sąd Najwyższy Brazylii oświadczył, że znosi zakaz korzystania z platformy mediów społecznościowych X, znanej wcześniej jako Twitter. Sędzia Alexandre de Moraes poinformował, że zezwolił na "natychmiastowy powrót" działalności X w kraju po zapłaceniu przez nią wysokich kar finansowych i zablokowaniu kont oskarżonych o szerzenie dezinformacji.

Elon Musk poddał się brazylijskiemu prawu

Elon Musk poddał się brazylijskiemu prawu

Źródło:
BBC

Rozmowy między władzami Boeinga a związkiem zawodowym znalazły się w impasie - donosi Reuters. Strajk trwa już 27 dni, a jego powodem jest brak porozumienia w kwestii podwyżek dla blisko 33 tysięcy pracowników firmy. Boeing wycofał swoją wcześniejszą ofertę podwyżki i na razie nie planuje kolejnych rozmów.

Pat w Boeingu. Związkowcy odrzucają podwyżkę, firma zrywa rozmowy

Pat w Boeingu. Związkowcy odrzucają podwyżkę, firma zrywa rozmowy

Źródło:
Reuters, tvn24.pl

Tureckie władze poinformowały w środę o zablokowaniu dostępu do komunikatora Discord, powołując się na względy bezpieczeństwa dotyczące dzieci i kobiet. Dzień wcześniej serwis zablokowano w Rosji.

Turcja idzie w ślady Rosji. Blokuje popularny komunikator

Turcja idzie w ślady Rosji. Blokuje popularny komunikator

Źródło:
PAP, Reuters

Nowe, bardziej równościowe prawo budzi wątpliwości. Od lipca 2026 roku wszystkie duże spółki będą musiały stosować parytet płci. Polska poszła o krok dalej i to nie wszystkim się podoba. Według Giełdy Papierów Wartościowych nowe prawo "może osłabić zainteresowanie giełdą wśród obecnych i potencjalnych emitentów". GPW zwraca też uwagę na nieproporcjonalne sankcje w tym zakresie.

Równość płci na warszawskiej giełdzie. Nowe przepisy "mogą osłabić zainteresowanie"

Równość płci na warszawskiej giełdzie. Nowe przepisy "mogą osłabić zainteresowanie"

Źródło:
PAP

x-kom i Neonet podpisały umowę inwestycyjną, przewidującą docelowe przejęcie Neonetu przez x-kom, po uprzednim uzyskaniu niezbędnych zgód antymonopolowych i zatwierdzeniu układu z wierzycielami Neonetu - podał x-kom w komunikacie prasowym.

Szykuje się duże przejęcie na rynku marketów z elektroniką

Szykuje się duże przejęcie na rynku marketów z elektroniką

Źródło:
PAP

Wydano postanowienia o przedstawieniu zarzutów byłym członkom zarządu spółki ORLEN Trading Switzerland GmbH Samerowi A. i Marcinowi O. - przekazała w środę prokuratura.

Kontrakty na ropę i ogromna strata. Decyzja w sprawie zarzutów

Kontrakty na ropę i ogromna strata. Decyzja w sprawie zarzutów

Źródło:
PAP

Utworzenie rejestru psów i kotów oraz wprowadzenie obowiązku identyfikacji i rejestracji tych zwierząt - zakłada projekt ustawy przygotowany w resorcie rolnictwa. Jak zauważa "Dziennik Gazeta Prawna", baza może stać się dla samorządów źródłem dodatkowych dochodów, ponieważ pozwoli zweryfikować, kto posiada psa i powinien za to uiścić opłatę. Jednocześnie za niedopełnienie obowiązków związanych z oznakowaniem i rejestracją właścicielowi będzie groziła kara grzywny.

Rejestr psów i kotów. Mogą posypać się kary

Rejestr psów i kotów. Mogą posypać się kary

Źródło:
PAP, "DGP"

"Podjęliśmy bolesną decyzję o postawieniu firmy w stan likwidacji" - napisali w poście na Facebooku właściciele browaru Wrężel, ogłaszając zakończenie działalności po dziesięciu latach.

Browar ogłasza "bolesną decyzję"

Browar ogłasza "bolesną decyzję"

Źródło:
tvn24.pl

Poseł Polski 2050 Ryszard Petru zapowiedział kolejny projekt ustawy zakładający obniżenie składki zdrowotnej. Adrian Zandberg z Lewicy stwierdził, że to nieodpowiedzialna propozycja i prezent dla najbogatszych kosztem publicznego systemu ochrony zdrowia.

Gorący spór w Sejmie. "To jest po prostu nieodpowiedzialne"

Gorący spór w Sejmie. "To jest po prostu nieodpowiedzialne"

Źródło:
PAP

Na stacjach benzynowych w wielu regionach Florydy skończyła się benzyna. Mieszkańcy przygotowują się na huragan Milton - przekazał portal stacji CNN.

Długie kolejki i braki na stacjach. "Paliwa kończą się szybciej niż w innych przypadkach"

Długie kolejki i braki na stacjach. "Paliwa kończą się szybciej niż w innych przypadkach"

Źródło:
CNN, PAP

1000 euro za rok pracy - to najnowszy pomysł niemieckiego rządu, który ma zachęcić bezrobotnych nie tylko do podejmowania, ale także utrzymania zatrudnienia. Plan wzbudza już kontrowersje, nie tylko wśród opozycji, ale także wewnątrz obozu władzy.

Dodatkowe 1000 euro za rok pracy

Dodatkowe 1000 euro za rok pracy

Źródło:
DW

Fikcyjne zatrudnianie dotyczy przede wszystkim naszej spółki zależnej, czyli PKO BP Finat. Ona była źródłem wielu nieprawidłowości - wskazał prezes PKO Banku Polskiego Szymon Midera.

"Nie ma śladów ich logowania". Prezes giganta o fikcyjnym zatrudnieniu

"Nie ma śladów ich logowania". Prezes giganta o fikcyjnym zatrudnieniu

Źródło:
tvn24.pl

Sejm zajmie się w środę projektem ustawy budżetowej na 2025 rok. O komentarz w tej sprawie został poproszony przez dziennikarzy prezes Prawa i Sprawiedliwości (PiS) Jarosław Kaczyński.

Kaczyński: to jak powiedzieć, że jestem wysokim blondynem

Kaczyński: to jak powiedzieć, że jestem wysokim blondynem

Źródło:
PAP

Rozmawialiśmy o bezpieczeństwie, o tym, co się wydarzyło na Ukrainie i jakie to ma konsekwencje również dla firm - mówił na antenie TVN24 szef MON Władysław Kosiniak-Kamysz, pytany o spotkanie z Jackiem Olczakiem, szefem Philip Morris International. Doszło do niego w trakcie rządowych prac nad ustawą antytytoniową.

Spotkanie wicepremiera z szefem tytoniowego giganta. "Normalne"

Spotkanie wicepremiera z szefem tytoniowego giganta. "Normalne"

Źródło:
tvn24.pl

Komisja Europejska przyjęła propozycję przepisów w sprawie cyfryzacji paszportów i dowodów osobistych. - Proces przedstawiania dokumentu tożsamości na granicy Schengen będzie łatwiejszy i bezpieczniejszy, ponieważ straż graniczna będzie mogła identyfikować dokumenty o wiele szybciej - tłumaczyła komisarz Unii Europejskiej do spraw wewnętrznych Ylva Johansson.

Duże zmiany dla podróżnych. Nowy pomysł

Duże zmiany dla podróżnych. Nowy pomysł

Źródło:
PAP

W przyjętym przez rząd planie na lata 2025-2028 resort finansów założył zejście deficytu poniżej 3 procent PKB w 2028 roku i stopniową redukcję długu docelowo poniżej 60 procent PKB w 2030 roku - przekazał szef MF Andrzej Domański.

Rząd odkrywa karty. "Wierzymy, że ścieżka zostanie zaakceptowana"

Rząd odkrywa karty. "Wierzymy, że ścieżka zostanie zaakceptowana"

Źródło:
PAP

Międzynarodowy Trybunał Arbitrażowy zdecydował, że GreenX Metals otrzyma odszkodowanie od Polski. Chodzi o sprawę kopalni Jan Karski w Lubelskim Zagłębiu Węglowym. Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej przekazała redakcji biznesowej tvn24.pl, że decyzje co do dalszego trybu postępowania zostaną podjęte po przeprowadzeniu analizy orzeczenia. Zwróciła jednocześnie uwagę, że "trybunał uznał za niezasadne roszczenia na kwotę około 4,9 miliarda złotych".

Polska przegrywa przed trybunałem. Ogromne odszkodowanie

Polska przegrywa przed trybunałem. Ogromne odszkodowanie

Źródło:
PAP, tvn24.pl

Zmiany w radzie nadzorczej Cyfrowego Polsatu. We wtorek akcjonariusze odwołali z jej składu syna Zygmunta Solorza - Tobiasa Solorza oraz prawnika Jarosława Grzesiaka.

Syn Zygmunta Solorza odwołany z rady nadzorczej Cyfrowego Polsatu

Syn Zygmunta Solorza odwołany z rady nadzorczej Cyfrowego Polsatu

Źródło:
PAP, tvn24.pl

Poziom oszczędności Polaków w pierwszym kwartale 2024 roku był bardzo niski w porównaniu z wieloma krajami Unii Europejskiej - wynika z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego. Nad Wisłą wskaźnik ten wynosił 4,9 procent, podczas gdy w strefie euro - 15,4 procent. W Niemczech, kraju na czele unijnego zestawienia, stopa oszczędności sięgnęła 21,2 procent.

W Polsce trzy razy gorzej niż w strefie euro

W Polsce trzy razy gorzej niż w strefie euro

Źródło:
PAP