Odkrycia geograficzne - daty, przyczyny i skutki 

● Vasco da Gama jako pierwszy Europejczyk poznał wschodnie wybrzeże Afryki. ● Krzysztof Kolumb w 1492 roku dotarł do Ameryki. ● Magellan dostarczył dowodu na kulistość Ziemi.

Mianem wielkich odkryć geograficznych nazywa się odkrycia dokonane przez europejskich żeglarzy, do których doszło na przełomie XV i XVI wieku. Dlaczego właśnie wtedy ruszono w nieznane? Mówi się o wielu przyczynach. Przedstawiamy kilka z nich.

Ludzie zaczęli być ciekawi świata, chcieli zobaczyć, jak wyglądają jego najdalsze zakątki. Europejczycy potrzebowali również towarów, które dostarczyć można było ze Wschodu - balsamów, kadzideł, bawełny, jedwabiu czy przypraw. Droga lądowa nie zawsze była bezpieczna - opanowali ją Turcy i dodatkowo nakładali oni wysokie opłaty na transportowane towary. Z tego też względu kupcy szukali innej ścieżki - zainteresowali się drogą morską.

Żadna daleka wyprawa nie byłaby jednak możliwa, gdyby nie technika, która poszła mocno do przodu. XV wiek to moment, kiedy pojawiły się całkiem nowe konstrukcje - karawela i karaka. Karawela to dwu lub trójmasztowy żaglowiec, a karaka to trzy lub czteromasztowy statek żaglowy. Do użytku weszły dokładniejsze przyrządy nawigacyjne, które pozwalały żeglarzom określić położenie na wodzie, a także prędkość i kierunek. była to między innymi busola czy kwadrant.

Wyprawa Vasco da Gamy rozpoczęła się w lipcu 1497 roku. Portugalczyk wyruszył z portu w pobliżu Lizbony, a jego celem były Indie. Płynął przez Wyspy Kanaryjskie i Wyspy Zielonego Przylądka, opłynął Przylądek Dobrej Nadziei i dalej wzdłuż wschodniego wybrzeża Afryki. Dotarł aż do obecnej Kenii, a stamtąd na wschód aż do Wybrzeża Malabarskiego w Indiach. W drogę powrotną ruszył w październiku 1498 roku, a do Portugalii dotarł w sierpniu 1499 roku. Vasco da Gama był pierwszym Europejczykiem, który poznał wschodnie wybrzeże Afryki. Dzięki tej wyprawie odkryto, że Ocean Indyjski połączony jest z innymi oceanami.

Pierwsza wyprawa Kolumba wyruszyła w sierpniu 1492 roku z portu w Palos. Po długich 33 dniach żeglugi - 12 października 1492 roku - załoga dostrzegła ląd. Jak się okazało była to jedna z wysp archipelagu Bahamów, jednak ten dzień uznawany jest za datę odkrycia Ameryki. Po dwóch tygodniach Kolumb dotarł również na Kubę i ją wybrał na kwaterę. Do Hiszpanii wrócił 15 marca 1493 roku.

Dzięki sukcesowi pierwszej wyprawy Kolumb dostał zielone światło na zorganizowanie kolejnej. Tym razem statki kierowały się bardziej na południe niż podczas pierwszej wyprawy. Odkryta została Dominikana, kilka wysp Małych Antyli, Portoryko i Jamajka. Podczas swojej trzeciej wyprawy Kolumb pierwszy raz dotarł do stałego lądu Ameryki Południowej. Zrobił to całkowicie nieświadomie.

Wielu badaczy twierdzi, że Kolumb był przekonany, że podczas wypraw odkrył wybrzeże Azji, gdzieś w pobliżu Indii. Stąd wzięła się nazwa Indianie.

Magellan dokonał czegoś - wydawałoby się - niemożliwego. Podczas jego wyprawy, która rozpoczęła się we wrześniu 1519 roku, opłynięto po raz pierwszy Ziemię dookoła. Co sprawiło, że zyskano niezbity dowód na kulistość Ziemi. Magellan nie brał udziału w całej wyprawie, ponieważ zginął na wyspie Mactan. Po jego śmierci dowództwo objął Juan Sebastian Elcana i dokończył dzieło. Wyprawa Magellana dowiodła, Kolumb dotarł do Ameryki, a nie do Azji.

Jedną z najwybitniejszych postaci w historii odkryć jest James Cook. Jego dokonania miały miejsce dwa stulecia później, bo w XVIII wieku. Jego pierwsza wyprawa odbyła się w latach 1769-1771. Cook opłynął wtedy Nową Zelandię, a w 1770 odkrył wschodnie wybrzeże Australii. Jego druga wyprawa odbyła się w latach 1772-1775. Podczas niej okrążono po raz pierwszy Ziemię w kierunku wschodnim.

James Cook zginął na Hawajach w 1779 roku. Legenda głosi, że jego zwłoki zostały w części zjedzone.

Do skutków odkryć geograficznych zaliczyć można przede wszystkim powstanie nowych szlaków handlowych, które prowadziły drogą morską. Z tego powodu rozwijać zaczęły się nowe ośrodki handlowe - Antwerpia, Lizbona, Bordeaux czy Londyn. Zahamował natomiast rozwój między innymi potężnych dotychczas Wenecji czy Florencji. Na znaczeniu bardzo zyskała Portugalia i Hiszpania.

Do Europy zaczęły też napływać nowe towary i duża ilość kruszcu. Z Ameryki do Europy trafiły między innymi ziemniaki, kukurydza, papryka, ananasy, tytoń czy kakao. Z Azji natomiast na Stary Kontynent przywieziono kawę, herbatę, ryż, jedwab i wiele różnorodnych przypraw. W Europie zwiększyły się zapasy złota i srebra, a przez to, że pieniądza było więcej, spadła jego wartość, a co za tym idzie - nastąpił wzrost cen.

Niestety wielkie odkrycia mają też swoje negatywne skutki. Przede wszystkim kolonizacja zwykle oznaczała niszczenie cywilizacji podbijanych terenów - Azteków, Inków czy Majów. Sam rozwój kolonii przyczyniał się do rozwoju niewolnictwa. Z powodu nieznanych dotąd chorób (grypa, odra, ospa) zginęło wielu Indian, a kiedy zaczęło brakować Indian, zaczęto sprowadzać niewolników z Afryki.

Jednym z Polaków, którzy zapisali się na kartach historii, jest Paweł Edmund Strzelecki. Był on pierwszym Polakiem, który udał się w indywidualną podróż naukową dookoła świata. Henryk Arctowski w latach 1897-1899 brał udział w wyprawie na Antarktydę. Statek, którym płynęli był pierwszym, który zimował w lodach Antarktydy. Od jego nazwiska pochodzą nazwy między innymi Półwyspu Arctowskiego, Góry Arctowskiego czy polskiej stacji antarktycznej.

PWN, historia.org.pl, wielcyodkrywcy.pl