Nobel z chemii 2022. Carolyn R. Bertozzi, Morten Meldal i K. Barry Sharpless laureatami nagrody

Naukowcy Carolyn R. Bertozzi, Morten Meldal i K. Barry Sharpless otrzymali w środę Nagrodę Nobla z chemii za rok 2022 "za rozwój chemii 'klik' i chemii bioortogonalnej".

Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii 2022 przyznano za rozwój nowych metod syntezy chemicznej, które pozwoliły uprościć proces syntezy nawet skomplikowanych cząsteczek - ogłosił w środę Komitet Noblowski.

Chemików od dawna napędza chęć budowania coraz bardziej skomplikowanych struktur. W badaniach farmaceutycznych często wiązało się to ze sztucznym odtwarzaniem naturalnych cząsteczek o właściwościach leczniczych. Doprowadziło to do powstania wielu godnych podziwu konstrukcji molekularnych, ale ich produkcja jest na ogół czasochłonna i bardzo kosztowna.

Chemia "klik" jest terminem wymyślonym przez K. Barry'ego Sharplessa. Określa syntezę chemiczną, w której zachodzą szybkie i skuteczne reakcje między małymi cząsteczkami, pozwalające tworzyć nawet skomplikowane związki w prosty sposób. Reakcje typu "klik", nad którymi później oddzielne prace prowadzili Sharpless oraz Morten Meldal, są wykorzystywane do rozwoju nowych leków, mapowania genomów oraz tworzenia bardziej funkcjonalnych materiałów. Z kolei termin chemia bioortogonalna odnosi się reakcji chemicznych, które mogą zachodzić w żywych układach bez zakłócania natywnych procesów biochemicznych. Ten termin wymyśliła Carolyn R. Bertozzi w 2003 roku.

- Tegoroczna nagroda w dziedzinie chemii dotyczy tego, by nie komplikować nadmiernie spraw, a zamiast tego pracować z tym, co łatwe i proste. Funkcjonalne cząsteczki można zbudować nawet idąc prostą drogą - skomentował Johan Åqvist, przewodniczący Komitetu Noblowskiego w dziedzinie chemii.

Nagrodę Nobla przyznaje się naukowcom, którzy dokonali ważnego odkrycia lub wynalazku w dziedzinie chemii. W pierwszych latach nagradzano wyłączenie jedną osobę, potem coraz częściej były to dwie lub trzy osoby.

W ubiegłym roku nagrodę w tej dziedzinie otrzymali niemiecki naukowiec Benjamin List i brytyjski badacz David MacMillan, za rozwój asymetrycznej organokatalizy.

Nagroda Nobla to złoty medal i kaligrafowany dyplom, a także czek na 10 milionów koron szwedzkich (920 tys. euro) w każdej z dziedzin.

Tegoroczne uroczystości wręczenia nagród Nobla 10 grudnia po raz pierwszy od dwóch lat mają odbyć się bez restrykcji koronawirusowych. Od 2020 roku miały miejsce jedynie skromne ceremonie, przede wszystkim w szwedzkich przedstawicielstwach dyplomatycznych w krajach laureatów. Na razie nie wiadomo, na ile charakter imprez na cześć noblistów zostanie dostosowany do sytuacji międzynarodowej.

We wtorek poznaliśmy laureatów Nagrody Nobla z fizyki. Nagrodą uhonorowani zostali Alain Aspect, John F. Clauser i Anton Zeilinger. Wyniki ich pracy utorowały drogę dla nowej technologii, opartej na informacjach kwantowych.

>>> Czytaj dalej: Praktyczne aspekty nagrody Nobla 2022 z fizyki

Z kolei dzień wcześniej przyznano Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny. Otrzymał ją Svante Pääbo, szwedzki biolog, genetyk ewolucyjny. Naukowiec zdołał m.in. odczytać gen spokrewnionego z człowiekiem neandertalczyka z pomocą genetycznych analiz i odkrył nieznany wcześniej gatunek hominina.

>>> Czytaj dalej: Przyznano Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny

Prestiżowe nagrody za osiągnięcia w dziedzinie nauki, literatury i pokoju są przyznawane od 1901 roku, z pewnymi przerwami, między innymi na czas trwania obu wojen światowych.