Latasz w dalekie trasy? Uważaj na promieniowanie kosmiczne

Latasz w dalekie trasy? Uważaj na promieniowanie kosmiczne
Latasz w dalekie trasy? Uważaj na promieniowanie kosmiczne
NASA
Latasz w dalekie trasy? Uważaj na promieniowanie kosmiczneNASA

Chociaż na co dzień miewamy styczność z pewnymi dawkami promieniowania, w niektórych sytuacjach możemy być wystawieni na jego zwiększone ilości, które mogą być niekorzystne dla zdrowia. Mało kto zdaje sobie sprawę, że jedną z takich okazji stanowią długie loty samolotem. Są jednak sposoby, żeby to ryzyko ograniczać: wystarczy zainteresować się aktywnością Słońca i dokładną trasą lotu.

Ziemia jest nieustannie bombardowana przez poruszające się z dużą prędkością cząstki subatomowe. Wchodzą one w interakcje z polem magnetycznym i atmosferą naszej planety, generując promieniowanie kosmiczne. Przebywając na powierzchni ziemi, jesteśmy nieco mniej narażeni na jego wpływ, ale sytuacja zmienia się, kiedy podróżujemy samolotem. Szczególnie podczas lotów na wysokich pułapach i dużych szerokościach geograficznych zostajemy na nie wystawieni w znacznie większym stopniu.

Promieniowanie kosmiczne to głównie protony i jądra helu, które pochodzą spoza naszej galaktyki. Naukowcy od dawna spekulują, które z kosmicznych zdarzeń są ich właściwym źródłem - za prawdopodobne uznawano m.in. kolizje gwiazd, rozbłyski gamma, czarne dziury i supernowe. Jeszcze innym źródłem jest plazma wyrzucana przez nasze Słońce.

Kolizje cząstek w atmosferze

Subatomowe cząstki stanowiące promieniowanie mogą być zarówno wysoko- jak i niskoenergetyczne. Mogłyby z łatwością zniszczyć złożone formy życia na Ziemi, powodując uszkodzenia tkanek i DNA oraz chorobę popromienną. Przed tym jednak chroni nas całkiem skuteczna zapora, jaką jest ziemska magnetosfera. Jedynie promieniowanie kosmiczne o bardzo wysokiej energii przebija się przez nią, docierając do atmosfery naszej planety na szerokościach geograficznych zbliżonych do równika. Natomiast promieniowanie o niższej energii może osiągnąć polarne szerokości geograficzne.

W atmosferze te kosmiczne cząstki zderzają się z atomami azotu, tlenu i innymi, tworząc wysokoenergetyczne, niewidzialne, przenikające wszystko strumienie zjonizowanych cząstek, zwane promieniowaniem wtórnym. Ich oddziaływanie na obiekty przebywające na ziemi jest słabsze, bo zanim tam dotrą, kosmiczne cząstki muszą przejść dużą liczbę kolizji z atomami gazów tworzących powietrze. Natomiast wysoko w powietrzu ekspozycja na ich wpływ jest silniejsza, bo powietrze jest rzadsze.

Promieniowanie na co dzień

Promieniowanie kosmiczne może wpływać na ciało - powodować zmiany chemiczne w tkankach, zwiększając ryzyko rozwoju nowotworów i zaburzeń genetycznych.

To brzmi groźnie, ale trzeba pamiętać, że na co dzień dość regularnie mamy kontakt z niskimi dawkami promieniowania jonizującego, np. poprzez naturalnie występujące w ziemi substancje radioaktywne takie jak uran albo niektóre materiały budowlane czy zabiegi medyczne. W przeważającej większości przypadków nie wywołuje to zauważalnych skutków zdrowotnych.

Działanie promieniowania jonizującego, przyjętego w jakiejkolwiek formie, na organizm jest mierzone w siewertach (Sv) lub remach, przy czym 1 Sv to 100 remów. - Ocena ryzyka zdrowotnego opiera się na częstotliwości, czasie trwania i poziomie intensywności ekspozycji na promieniowanie - wyjaśnia major Alan Hale ze Szkoły Medycyny Kosmicznej w bazie Wright-Patterson US Air Force.

W powietrzu większa ekspozycja

Przeciętnie człowiek na Ziemi jest narażony na oddziaływanie promieniowania równe około 250 miliremów (mrem) rocznie. Około połowy tej dawki pochodzi ze sztucznych źródeł takich jak promieniowanie roentgenowskie, mammografia czy tomografia komputerowa, reszta - ze źródeł naturalnych, z czego promieniowanie kosmiczne stanowi około 9 proc.

Choć to ostatnie zjawisko w pewnym stopniu towarzyszy nam na co dzień, osoby często podróżujące samolotami, zwłaszcza na dalekich trasach, powinny zdawać sobie sprawę z tego, że są przez to bardziej narażone na jego wpływ. - Nie ma powodu do paniki, ale promieniowanie kosmiczne nie powinno być ignorowane - zaznacza Mike Lockwood profesor fizyki przestrzeni kosmicznej na Uniwersytecie Reading w Wielkiej Brytanii.

Obszary polarne – ryzykowne, ale korzystne

Dlatego jeśli ktoś musi często pokonywać w powietrzu duże odległości, warto, żeby się zorientował, czy ma możliwości wybrania trasy przelotu. Dlaczego to jest ważne? Ekspozycja na promieniowanie kosmiczne wzrasta na wyższych szerokościach geograficznych.

Naładowane cząstki są po prostu ściągane przez linie pola magnetycznego Ziemi w kierunku jej biegunów. I właśnie na wysokich szerokościach geograficznych jest im najłatwiej wniknąć w atmosferę.

Tymczasem operatorzy linii lotniczych również preferują szlaki prowadzące przez obszary polarne, ponieważ są krótsze, i mniej występuje tam wiatrów z przodu. Dzięki temu można skrócić czas podróży i zaoszczędzić paliwo. Przykładami takich rejsów są połączenia między USA a Europą (np. San Francisco - Paryż) czy Ameryką Południową a Australią (np. Santiago de Chile - Sydney).

Piloci i stewardesy chorują częściej?

O tym, że problem zwiększonej ekspozycji na promieniowanie kosmiczne jest realny, świadczy to, że w Stanach Zjednoczonych już w 1994 r. piloci i stewardesy zostali oficjalnie uznani przez Federal Aviation Administration za "pracowników promieniowania". Agencja nie mierzy jednak dokładnie dawek promieniowania, na jakie są narażeni, ani nie ustala jego bezpiecznych limitów.

Nie ma tez zbyt wielu badań nad zdrowotnymi skutkami ekspozycji na promieniowanie jonizujące u pracowników lotnictwa. W 2002 r. skandynawscy naukowcy po przeanalizowaniu danych od 10 tys. pilotów z 17 lat stwierdzili w tej grupie większą tendencję do rozwoju czerniaka i raka prostaty.

Z kolei badania włosko-japońskiego zespołu z 2006 r. wśród pracownic załóg samolotów wykazały zwiększoną zachorowalność na raka piersi i czerniaka. Jednak w obu przypadkach pojawiały się wątpliwości co do tego, czy to skutki wyłącznie zwiększonego wpływu promieniowania, czy także innych czynników stylu życia.

Groźne burze słoneczne

Piloci i pracownicy pokładowi to jednak szczególna grupa, która wysoko w powietrzu spędza naprawę dużo czasu. Większość pasażerów natomiast według prof. Lockwooda ma znacznie mniejsze powody do obaw. - Chyba że regularnie przelatują nad biegunami - zaznacza naukowiec.

Jednak nawet ci, którym zdarzy się przekroczyć zalecane roczne limity, nie powinni od razu doświadczyć większych zdrowotnych problemów, bo zostały one ustalone poniżej poziomu, który może oznaczać realne dolegliwości.

Są jednak okresy, kiedy wpływ promieniowania kosmicznego się nasila - dzieje się tak podczas zwiększenia aktywności Słońca. Występujące wtedy koronalnych wyrzutów masy (CME) lub rozbłysków słonecznych w przestrzeń kosmiczną wystrzeliwane są strumienie wysokoenergetycznych protonów i elektronów, z których część szybko dociera do Ziemi.

Lepiej nie ryzykować drugiego razu

- Cząstki pochodzące ze zdarzeń słonecznych są trudne do oszacowania, ale będąc na wysokim pułapie podczas burzy słonecznej można przyjąć dużą ich dawkę. Nie ma badań określających faktyczny stopień ryzyka, ale raczej nikt by nie chciał, żeby przydarzyło mu się to dwukrotnie - twierdzi prof. Lockwood.

Według niego ludzi, których "złapała" w powietrzu burza słoneczna, powinno się o tym fakcie informować. - Nie byłoby mądre, żeby ryzykowali drugą taką ekspozycję - podkreśla naukowiec. - Dobrym pomysłem byłoby też wprowadzenie regularnych badań kontrolnych, jak w przypadku pracowników narażonych na promieniowanie - dodaje.

Kosmiczna pogoda zmienia trasy

Sprawdzanie pogody kosmicznej przed lotem nie jest na razie rozpowszechnionym zwyczajem pasażerów. Robią to za to przewoźnicy i zdarza się, że ze względu na prognozowany wzrost aktywności słonecznej zmieniają trasy lotów tak, aby przebiegały po niższych szerokościach geograficznych. Jednak niekoniecznie decyduje o tym troska o zdrowie załogi i pasażerów.

- Najważniejszym powodem jest to, ze energetyczne cząstki solarne powodują zanik transmisji radiowych - nie kryje prof. Lockwood.

Zmiana miejsca nie pomoże

Czy zatem pasażerowie mogą zrobić coś, aby we własnym zakresie ograniczać szkodliwy wpływ promieniowania jonizującego? Na pewno nie pomoże wybór konkretnego miejsca w samolocie czy pory doby. Na przepływ kosmicznych cząsteczek równomiernie narażona jest cała maszyna, zarówno w dzień, jak i w nocy.

Pojawiają się też pierwsze narzędzia do szacowania ryzyka zwiększonej ekspozycji na promieniowanie kosmiczne na określonych trasach. Online oferuje je np. instytu medyczny amerykańskiego nadzoru lotniczego (Civil Aerospace US Federal Aviation Administration Medical Institute). Eksperci uprzedzają jednak, że tego rodzaju obliczenia będą raczej szacunkowe i uproszczone.

Pomogą nowe obudowy?

Tych, którzy w powietrzu podróżują często, a poczuli się poważnie zaniepokojeni, mogą pocieszyć obecne tendencje w budowaniu samolotów. Linie lotnicze coraz częściej stawiają na używanie kompozytów na bazie włókien węglowych. Ich główne zalety to wytrzymałość i niewielka waga. Ale oprócz tego według fizyków stanowią znacznie lepsze zabezpieczenie przed promieniowaniem kosmicznym niż standardowo stosowane obecnie aluminium czy ogólnie metale.

Autor: js/rp / Źródło: bbc.com

Pozostałe wiadomości

Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej wydał ostrzeżenia meteorologiczne. W części kraju prognozowane są burze z obfitymi opadami deszczu. Obowiązują czerwone, pomarańczowe i żółte alarmy. Sprawdź szczegóły.

Nawałnice. Najwyższy stopień ostrzeżeń IMGW

Nawałnice. Najwyższy stopień ostrzeżeń IMGW

Aktualizacja:
Źródło:
IMGW

W związku z prognozowanymi gwałtownymi burzami z silnym wiatrem wydano alert RCB. SMS-owe ostrzeżenia otrzymali odbiorcy na terenie trzech województw.

Alert RCB. "Śledź komunikaty"

Alert RCB. "Śledź komunikaty"

Aktualizacja:
Źródło:
RCB

Ulewne deszcze dały się we znaki mieszkańcom Pomorza i Podlasia. Na Kontakt24 dostaliśmy nagranie, na którym pokazane są intensywne opady deszczu w Augustowie. Podobna sytuacja miała miejsce w Słupsku i jego okolicach.

Mocno pada. Zalane piwnice

Mocno pada. Zalane piwnice

Źródło:
tvnmeteo.pl

Samolot ze Sławoszem Uznańskim-Wiśniewskim na pokładzie wylądował w Kolonii, gdzie znajduje się Europejskie Centrum Astronautów ESA. Polak we wtorek wrócił z Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, gdzie pracował w ramach misji kosmicznej Axiom-4. Teraz astronautę czekają badania lekarskie i proces adaptacji do ziemskich warunków.

Sławosz Uznański-Wiśniewski: najważniejsze, ale i najtrudniejsze wyzwanie w życiu

Sławosz Uznański-Wiśniewski: najważniejsze, ale i najtrudniejsze wyzwanie w życiu

Aktualizacja:
Źródło:
PAP, tvnmeteo.pl

W południowo-zachodniej Islandii doszło do erupcji wulkanu Sundhnukur na półwyspie Reykjanes. Miejscowe służby ewakuowały mieszkańców okolicznych miejscowości oraz turystów wypoczywających w kurortach. To już dziewiąty wybuch tego wulkanu od grudnia 2023 roku.

Erupcja wulkanu na Islandii. Ewakuowano mieszkańców i turystów

Erupcja wulkanu na Islandii. Ewakuowano mieszkańców i turystów

Źródło:
Reuters, The Mirror

Pogoda na dziś. Środa 16.07 przyniesie chmury w całej Polsce. W niektórych rejonach spodziewane są burze, w innych jedynie popada. Temperatura w większości kraju przekroczy 20 stopni Celsjusza.

Pogoda na dziś - środa, 15 lipca. Chłodniej, deszczowo. Miejscami zagrzmi

Pogoda na dziś - środa, 15 lipca. Chłodniej, deszczowo. Miejscami zagrzmi

Źródło:
tvnmeteo.pl

Wtorek to kolejny burzowy dzień w Polsce. W województwach warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim zaobserwowano leje kondensacyjne, czyli zalążki trąb powietrznych.

Lej kondensacyjny w Kołobrzegu i nie tylko

Lej kondensacyjny w Kołobrzegu i nie tylko

Aktualizacja:
Źródło:
Sieć Obserwatorów Burz

W poniedziałek wschodnie stany USA nawiedziły silne opady, które wywołały powodzie. Woda pochłonęła życie co najmniej dwóch osób. Mieszkańcy i służby oceniają skalę zniszczeń i sprzątają po przejściu żywiołu.

"To było trochę postapokaliptyczne"

"To było trochę postapokaliptyczne"

Źródło:
CNN, CBS News

Burze i przyniesione przez nie ulewy powodują szkody na południu kraju. W Jelczu-Laskowicach (woj. dolnośląskie) doszło do zalania drogi na odcinku kilku metrów, a na Opolszczyźnie żywioł uszkodził dach stodoły. Padało także w Szczecinie.

Zalane drogi i uszkodzony dach. Skutki wtorkowych burz

Zalane drogi i uszkodzony dach. Skutki wtorkowych burz

Źródło:
Oława na Sygnale, TVN24

Sąd koronny w Newcastle skazał we wtorek Daniela Grahama i Adama Carruthersa na cztery lata i trzy miesiące więzienia za ścięcie 100-letniego jaworu, który pojawił się w filmie o przygodach Robin Hooda. Mężczyźni odpowiedzieli też za uszkodzenie muru Hadriana z II wieku naszej ery, wpisanego na listę UNESCO.

Ścięli drzewo znane z "Robin Hooda". Idą do więzienia

Ścięli drzewo znane z "Robin Hooda". Idą do więzienia

Źródło:
PAP

Najbliższe dni przyniosą ciepłą i jednocześnie dynamiczną aurę. Nad krajem pojawią się fronty niosące obfite opady deszczu, a miejscami burze. Temperatura maksymalna na ogół będzie przekraczać 20 stopni Celsjusza, a pod koniec tygodnia zbliży się do 30 st. C.

Do końca tygodnia warto mieć przy sobie parasol

Do końca tygodnia warto mieć przy sobie parasol

Źródło:
tvnmeteo.pl

Chiny zniszczyły 300 zapór wodnych na Czerwonej Rzece, będącej głównym dopływem Jangcy - podała państwowa agencja Xinhua. Cel? Ochrona środowiska. Jednocześnie jednak w innej części kraju Pekin rozpoczyna budowę nowej, największej na świecie zapory, która budzi ogromne obawy ekologów.

Chiny zniszczyły 300 zapór wodnych

Chiny zniszczyły 300 zapór wodnych

Źródło:
Xinhua, South China Morning Post, Financial Times, tvn24.pl

Intensywne opady deszczu nawiedziły miasto Fuji w japońskiej prefekturze Shizuoka. Przyniesione przez burzę tropikalną Nari ulewy spowodowały lokalne powodzie i paraliż komunikacyjny. Służby ostrzegały przed osuwiskami.

Zalane drogi, paraliż komunikacyjny. Pierwsza taka burza od niemal dekady

Zalane drogi, paraliż komunikacyjny. Pierwsza taka burza od niemal dekady

Źródło:
Reuters, NHK

Ulewny deszcz sparaliżował w poniedziałek nowojorskie metro. Woda wdarła się do wagonów i na perony, powodując chaos i masowe opóźnienia. Nagrania z zalanej stacji 28th Street ukazują pasażerów, którzy w panice unosili nogi nad zalaną podłogą.

Deszcz zalał metro, pasażerowie wskakiwali na siedzenia

Deszcz zalał metro, pasażerowie wskakiwali na siedzenia

Źródło:
Reuters, CBS News

Sławosz Uznański-Wiśniewski bezpiecznie wrócił na Ziemię. Polak od końca czerwca przebywał na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej w ramach misji Axiom-4. Przed powrotem do domu astronauta skorzystał z usług "kosmicznego fryzjera".

Przed powrotem polski astronauta był u "kosmicznego fryzjera"

Przed powrotem polski astronauta był u "kosmicznego fryzjera"

Źródło:
Nichole "Vapor" Ayers/X, PAP

Sławosz Uznański-Wiśniewski wrócił z Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Kapsuła wylądowała w Oceanie Spokojnym. Teraz astronautę czeka szereg badań, procedur i ważnych zadań. Jak będą wyglądały jego nadchodzące tygodnie?

Wodowanie i co dalej? Następne kroki polskiego astronauty

Wodowanie i co dalej? Następne kroki polskiego astronauty

Źródło:
tvnmeteo.pl, PAP, POLSA

Polski astronauta zakończył misję na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej i jest w trakcie powrotu na Ziemię. We wtorek jego kapsuła będzie wodować w Pacyfiku. Jednak powrót jest bardziej skomplikowany i niebezpieczny niż mogłoby się wydawać.

Jak wcelować w ocean z kosmosu

Jak wcelować w ocean z kosmosu

Źródło:
PAP

Międzynarodowa Stacja Kosmiczna i kapsuła Dragon - taki widok mogliśmy podziwiać w nocy z poniedziałku na wtorek na polskim niebie. Na pokładzie statku kosmicznego znajduje się polski astronauta Sławosz Uznański-Wiśniewski, który we wtorek wróci z ISS na Ziemię. Materiały otrzymaliśmy na Kontakt24.

Kapsuła Dragon nad Polską. Oglądaliście ostatni lot Sławosza

Kapsuła Dragon nad Polską. Oglądaliście ostatni lot Sławosza

Źródło:
tvnmeteo.pl, Kontakt24

Poniedziałek upływa w części kraju pod znakiem burz. W kilku miejscowościach pojawiły widać było groźnie wyglądający lej kondensacyjny, czyli zalążek trąby powietrznej.

Lej kondensacyjny nad Polską

Lej kondensacyjny nad Polską

Źródło:
tvnmeteo.pl

Burze przechodziły w poniedziałek nad częścią kraju. Towarzyszące im opady deszczu spowodowały, że podtopiło Suwałki, a w powiecie raciborskim zalana została trasa Pawłów-Maków. Na terenie Mazowsza spadł grad.

Suwałki popłynęły po ulewie

Suwałki popłynęły po ulewie

Aktualizacja:
Źródło:
TVN24, tvnmeteo.pl, Kontakt24

W niedalekiej odległości od gminy Nijar w andaluzyjskiej prowincji Almeria zatrzęsła się ziemia. Było to najsilniejsze trzęsienie ziemi od 1930 roku, na szczęście - jak poinformowały lokalne władze - nie doprowadziło do poważniejszych szkód.

Trzęsienie ziemi w Andaluzji. Było najsilniejsze od prawie 100 lat

Trzęsienie ziemi w Andaluzji. Było najsilniejsze od prawie 100 lat

Źródło:
ENEX

Największy znany fragment Marsa na Ziemi, nazwany NWA 16788, zostanie wystawiony na sprzedaż 16 lipca w domu aukcyjnym Sotheby's. To meteoryt, który znaleziony został dwa lata temu na Saharze. Spodziewa się, że cena sprzedaży wyniesie od 2 do 4 milionów dolarów.

Największy znany fragment Marsa idzie na sprzedaż

Największy znany fragment Marsa idzie na sprzedaż

Źródło:
CBS News, ABC news

Misja Sławosza Uznańskiego-Wiśniewskiego na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej zbliża się do końca. W programie "Wstajesz i wiesz" reporter TVN24 BiS Hubert Kijek i Piotr Dziuban z firmy Creotech opowiadali o tym, jak będzie wyglądał powrót polskiego astronauty na Ziemię i tym, jakie są jego dalsze plany.

Akademia astronautów, może nawet Księżyc. Co po powrocie z ISS?

Akademia astronautów, może nawet Księżyc. Co po powrocie z ISS?

Źródło:
TVN24, PAP

Góra lodowa zagraża portowi w niewielkiej miejscowości Innaarsuit na Grenlandii. Jak poinformował lokalny nadawca KNR, masa lodu znalazła się niebezpiecznie blisko zakładu przetwórstwa ryb i lokalnego sklepu. Służby monitorują sytuację na wypadek pęknięcia lodu.

Góra lodowa utrudnia im pójście do sklepu

Góra lodowa utrudnia im pójście do sklepu

Źródło:
PAP

Burze z gradem przechodziły w niedzielę nad Polską. W południowej części kraju strażacy mieli pełne ręce roboty - na Podkarpaciu doszło do przerw w dostawach prądu, a w Małopolsce wiatr zwiał dach z kościoła. Groźnie wyglądające chmury szelfowe pojawiły się także na północy.

Przerwy w dostawach prądu, podtopienia. Burzowa niedziela w Polsce

Przerwy w dostawach prądu, podtopienia. Burzowa niedziela w Polsce

Aktualizacja:
Źródło:
tvnmeteo.pl

Turcja walczy z pożarami lasów. Ogień ponownie pojawił się w zachodniej części kraju, która płonęła jeszcze niecałe dwa tygodnie temu. Służby walczą z żywiołem z ziemi i powietrza.

Ugasili śmiertelnie groźny pożar, po dwóch tygodniach ogień wrócił

Ugasili śmiertelnie groźny pożar, po dwóch tygodniach ogień wrócił

Źródło:
Reuters, aa.com.tr