Galaktyki – czym są, gdzie występują i ile galaktyk odkryto?

Źródło:
urania.edu.pl, nasa.gov, space.com
Za kilka miliardów lat Andromeda zderzy się z Drogą Mleczną
Za kilka miliardów lat Andromeda zderzy się z Drogą MlecznąNASA
wideo 2/4
Za kilka miliardów lat Andromeda zderzy się z Drogą MlecznąNASA

Galaktyki to duże skupiska gwiazd, planet, gazu międzygwiezdnego, pyłu i ciemnej materii. Mogą mieć różne rozmiary i kształty. Gdzie leżą najbliższe galaktyki, jaką nazwę nosi nasza i ile w przybliżeniu ich jest? 

Galaktyki to ogromnych rozmiarów skupiska gwiazd, mgławic, ciemnych materii, planet.Istnieją różne rodzaje galaktyk, nazywane w zależności od ich kształtu spiralnymi, soczewkowatymi, eliptycznymi i nieregularnymi.Astronomowie wciąż odkrywają nowe galaktyki, dlatego ich dokładna liczba jest szacunkowa, określana na ok. 100-200 milionów galaktyk we wszechświecie. 

Galaktyka – co to jest?

Galaktyki można zdefiniować jako ogromne skupiska gazu międzygwiezdnego, pyłu, planet, ciemnej materii i miliardów gwiazd oraz ich układów słonecznych, utrzymywanych razem przez grawitację. Mogą być różnej wielkości, większość galaktyk – wraz ze swoimi pojedynczymi gwiazdami, ich układami oraz mgławicami – mierzy od kilku do kilku tysięcy lat świetlnych.

Galaktyka Andromedy sfotografowana w podczerwieni przez Kosmiczny Teleskop SpitzeraNASA/JPL-Caltech/K. Gordon (University of Arizona)

Galaktyki ze względu na ich kształt dzielimy na galaktyki nieregularne, soczewkowate, eliptyczne i spiralne. Znanymi galaktykami są m.in. Droga Mleczna, Galaktyka Andromedy, Wielki Obłok Magellana. Najstarszą, odkrytą w 2022 roku, jest HD1, a największą, mierzącą ok. 4 mln lat świetlnych średnicy, jest IC 1101.

Galaktyka HD1Harikane et al.

Jak nazywa się nasza galaktyka?

Naszą galaktyką jest Droga Mleczna o średnicy ok. 100 000 lat świetlnych i grubości ok. 1000 lat świetlnych. Droga Mleczna jest galaktyką spiralną. Czasami nazywana jest też po prostu Galaktyką (pisane wielką literą). Szacuje się, że w Drodze Mlecznej znajduje się od 100 miliardów (na dolnym poziomie galaktyki) do 400 miliardów (na jej górnym końcu) gwiazd.

Przypuszczenia, że w Drodze Mlecznej może znajdować się wiele gwiazd, udowodnił  w XVII wieku Galileusz. W XVII wieku zaczęto podejrzewać, że nasza galaktyka jest wielkim obiektem, na który składają się gwiazdy krążące wokół wspólnego centrum dzięki siłom grawitacyjnym. Jednak dopiero w latach 30. XX wieku obliczono na podstawie analizy położenia gwiazd, obowiązujący bez większych zmian do dziś, aktualny model Drogi Mlecznej. 

Droga Mleczna może być o połowę większa

Nasz Układ Słoneczny oddalony jest o niecałe 30 tys. lat od centrum Drogi Mlecznej i znajduje się w tzw. Ramieniu Oriona. Sam dysk Galaktyki ma średnicę ok. 120 tys. lat świetlnych, a grubość ok. 2–3 tys. lat świetlnych. W skład Drogi Mlecznej wchodzą m.in. mgławice gazowe i pyłowe, gromady otwarte (z młodymi gwiazdami) i ok. 200 kulistych (ze starymi gwiazdami) gwiazd oraz supermasywna czarna dziura Sagittarius A* w jej centrum.

Czarna dziura Sagittarius A*EHT Collaboration

Ile jest galaktyk?

Najprostsza odpowiedź brzmi: nie wiadomo. Jest ich tak wiele, że nie sposób je zliczyć. Dane szacunkowe, zebrane i obliczone dzięki obserwacji nieba przez teleskop Hubble’a, mówią, że we wszechświecie może znajdować się od 100 do 200 miliardów galaktyk.

Rodzaje galaktyk

Galaktyki, za sprawą siły grawitacji, mogą przyjmować różne formy i utrzymywać swój kształt. Klasyfikację galaktyk opracował w 1936 roku Edwin Hubble. Podzielił je za względu na ich kształt na:

Galaktyki spiralne (np. Droga Mleczna) – kształtem przypominają ogromne wiatraki, których ramiona składają się z gwiazd oraz dużej ilości gazu i pyłu. Galaktyki spiralne dzielą się na galaktyki spiralne z poprzeczką i bez poprzeczki. Są jednymi z najjaśniejszych we wszechświecie, dzięki dużej liczbie młodych gwiazd, które są jaśniejsze od innych. Około 60 proc. galaktyk w pobliżu Drogi Mlecznej to właśnie galaktyki spiralne. 

Galaktyka spiralna, znajdująca się w gwiazdozbiorze SmokaNASA

Galaktyki eliptyczne mają kształt rozciągniętych okręgów lub elipsy, bez ramion. Składają się głównie ze starszych gwiazd, zawierają niewiele pyłu i gazu. Są za to największymi i najczęściej obserwowanymi galaktykami, a ok. 20 proc. galaktyk w pobliżu Drogi Mlecznej, to właśnie galaktyki eliptyczne. Przykładem jest Messier 60.

Na parę składają się Messier 60 i NGC 4647

Galaktyki soczewkowate są formą pośrednią pomiędzy galaktykami spiralnymi a eliptycznymi. Jądro galaktyki soczewkowatej przypomina spłaszczoną galaktykę eliptyczną, dysk nie ma ramion spiralnych, sama galaktyka może jednak zawierać poprzeczkę, tak jak galaktyki spiralne. Charakterystyczną cechą galaktyki soczewkowatej jest to, że nie zawiera młodych gwiazd ani pyłu międzygwiezdnego.

Messier 84 (galaktyka soczewkowata w gwiazdozbiorze Panny)NASA

Galaktyki nieregularne nie mają określonego kształtu. To jedne z najmniejszych galaktyk, często wypełnione gazem i pyłem i wieloma młodymi gwiazdami, dzięki czemu są jasnymi galaktykami. One także stanowią ok. 20 proc. najbliższych nam galaktyk.  Przykładem galaktyki nieregularnej jest Wielki Obłok Magellana.

Wielki Obłok Magellana odkryty przez VISTAEuropean Southern Observatory

Jak duże są galaktyki?

Typowa galaktyka może mieć od kilkudziesięciu do ok. 200 tys. lat świetlnych, a masę galaktyk liczy się w miliardach mas Słońca. Uważa się, że dużą część galaktyk stanowi czarna materia, która jest niewidoczna, lecz oddziaływanie grawitacyjne świadczy o tym, że istnieje. W centrum galaktyk znajdują się zazwyczaj supermasywne czarne dziury. W naszej Galaktyce jest to Sagittarius A*

Czarna dziuraNSF

Grupy galaktyk

Galaktyki najczęściej zgrupowane są w grupy lub gromady. Znajdujące się w nich obiekty są ze sobą powiązane za pomocą sił grawitacyjnych. Droga Mleczna należy do Grupy Lokalnej, w której znajduje się ponad 50 innych galaktyk, a cała grupa ma ok. 10 milionów lat świetlnych rozciągłości. Największe galaktyki w Grupie Lokalnej to Droga Mleczna, Galaktyka Andromedy i Galaktyka Trójkąta. Można je zobaczyć na nocnym niebie bez teleskopu astronomicznego. Wokół Grupy Lokalnej znajduje się jeszcze pięć gromad galaktyk, które wraz z Grupą Lokalną i kilkuset innymi gromadami, zawierającymi ok. 100 tys. galaktyk, wchodzą w skład supergromady Laniakea.

Galaktyka Andromedy: czy zderzy się z Drogą Mleczną?

Galaktyki czasami zbliżają się do siebie i zderzają się ze sobą. Naukowcy obliczyli, że za około 3 miliardy lat Droga Mleczna zderzy się z leżącą ok. 2,5 mln lat świetlnych dalej Galaktykę Andromedy (inaczej: Messier 31).

Wizualizacja zderzenia się Drogi Mlecznej z Galaktyką Andromedy (NASA)
Wizualizacja zderzenia się Drogi Mlecznej z Galaktyką Andromedy (NASA)Najnowsze badania wykazały, że do kosmicznej katastrofy dojdzie później niż przypuszczano.NASA Video

Prawdopodobieństwo zniszczenia Układu Słonecznego w wyniku tej kolizji jest jednak małe, ponieważ galaktyki są tak rozległe na swoich końcach, że nawet jeśli dwie z nich zderzą się ze sobą, wcale nie oznacza to, że musi dojść do kolizji gwiazd czy planet.

Autorka/Autor:red.//az

Źródło: urania.edu.pl, nasa.gov, space.com

Źródło zdjęcia głównego: NASA/JPL-Caltech/K. Gordon (University of Arizona)

Pozostałe wiadomości

W nadchodzących dniach pogoda w Polsce kształtowana będzie przez układ niżowy o genezie śródziemnomorskiej. Przyniesie on obfite opady deszczu i burze. Sprawi, że napłynie do nas chłodne powietrze. Temperatura maksymalna wyniesie miejscami 20 stopni.

Nadciąga deszczonośny niż. Czeka nas szok termiczny

Nadciąga deszczonośny niż. Czeka nas szok termiczny

Źródło:
tvnmeteo.pl

Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW) wydał ostrzeżenia pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia przed burzami i silnym deszczem z burzami. W sobotę w związku z sytuacją pogodową w siedzibie Rządowego Centrum Bezpieczeństwa zebrał się sztab kryzysowy.

Czerwone alarmy w części kraju. Uwaga na burze i ulewy

Czerwone alarmy w części kraju. Uwaga na burze i ulewy

Aktualizacja:
Źródło:
IMGW, tvnmeteo.pl

Nad Polskę nadciąga niż genueński. Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe apeluje, aby w niedzielę nie podejmować żadnych aktywności w Tatrach. Powodem są wyjątkowo niekorzystne warunki pogodowe, które mogą stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia turystów.

Apel TOPR: nie wychodźcie w góry

Apel TOPR: nie wychodźcie w góry

Źródło:
PAP, tvnmeteo.pl

Alert RCB. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa wysłało w sobotę SMS-owe ostrzeżenia przed gwałtownymi burzami do mieszkańców południowych regionów Polski. Później odbiorcy sieci komórkowych przebywający na terenie kolejnych województw otrzymali alert dotyczący ulew.

Alert RCB w 12 województwach. "Możliwe podtopienia"

Alert RCB w 12 województwach. "Możliwe podtopienia"

Aktualizacja:
Źródło:
RCB

Kiedy nastanie jakaś stabilizacja w pogodzie? Czy po deszczowym lipcu sierpień będzie ratunkiem dla branży turystycznej? W wielu regionach kraju słychać narzekania na pogodę. Ostatnie lata z lipcami suchymi i gorącymi jak w Hiszpanii rozpieściły nas i pozwoliły zapomnieć, jak wyglądał kiedyś lipiec w naszym kraju.

"Słychać narzekania" na lipiec. Co z pogodą w sierpniu?

"Słychać narzekania" na lipiec. Co z pogodą w sierpniu?

Źródło:
TVN24+

Pogoda na jutro, czyli na niedzielę 27.07. W nocy popada deszcz, a miejscami może zagrzmieć. Dzień przyniesie obfite opady deszczu i burze, podczas których spaść może 50 litrów na metr kwadratowy. Termometry wskażą maksymalnie 27 stopni.

Pogoda na jutro - niedziela, 27.07. Nocą będzie grzmieć i padać

Pogoda na jutro - niedziela, 27.07. Nocą będzie grzmieć i padać

Źródło:
tvnmeteo.pl

Gwałtowna burza przeszła w sobotę przez Zakopane. Towarzyszył jej ulewny deszcz i bardzo silny wiatr. Na nagraniu widać, jak mocno padało.

Oberwanie chmury nad Zakopanem. Ściana deszczu

Oberwanie chmury nad Zakopanem. Ściana deszczu

Źródło:
tvnmeteo.pl

W sobotę około południa na greckiej wyspie Eubei wybuchł pożar. Zdjęcia i nagranie unoszącego się dymu nad płonącym lasem otrzymaliśmy na Kontakt24. W gaszeniu ognia biorą udział samoloty gaśnicze.

Pożar na greckiej wyspie. Z żywiołem walczy kilkudziesięciu strażaków

Pożar na greckiej wyspie. Z żywiołem walczy kilkudziesięciu strażaków

Źródło:
Kontakt24, protothema.gr, naftemporiki.gr

Para z Kansas City została obudzona w piątek rano przez głośny huk. Okazało się, że na ich dom spadło drzewo. Przebiło ono sufit, a przez dziurę do salonu wlała się woda.

Drzewo spadło na dom. "Brzmiało to jak wybuch bomby"

Drzewo spadło na dom. "Brzmiało to jak wybuch bomby"

Źródło:
CNN, fox4kc.com

Przez kanadyjską prowincję Quebec przeszły silne burze z deszczem, a miejscami gradem. Wywołały szereg szkód. Samochody utknęły w tunelach, powalone zostały liczne drzewa. W pewnym momencie bez prądu było kilkadziesiąt tysięcy odbiorców.

Silne burze uwięziły samochody

Silne burze uwięziły samochody

Źródło:
cbc.ca, theweathernetwork.com

Miasto Ruidoso w amerykańskim stanie Nowy Meksyk po raz trzeci tego lipca nawiedziła powódź błyskawiczna. Co najmniej kilka osób zostało uwięzionych przez rwącą wodę.

Trzecia powódź błyskawiczna w tym miesiącu

Trzecia powódź błyskawiczna w tym miesiącu

Źródło:
Reuters, USA Today

W piątek odwołano ponad 20 rejsów między Maderą a kilkoma lotniskami w Europie. Powodem był utrzymujący się nad portugalską wyspą porywisty wiatr.

Wichury sparaliżowały lotnisko na Maderze. Polscy turyści uziemieni

Wichury sparaliżowały lotnisko na Maderze. Polscy turyści uziemieni

Źródło:
PAP

Powrót wilków do amerykańskiego Parku Narodowego Yellowstone sprawił, że po raz pierwszy od 80 lat zaczęły rosnąć dawno niewidziane tam drzewa - donoszą amerykańscy naukowcy.

Wilki wróciły do parku narodowego. Czegoś takiego nie widzieli od 80 lat

Wilki wróciły do parku narodowego. Czegoś takiego nie widzieli od 80 lat

Źródło:
livescience.com

Trzebinia jest idealnym miejsce dla osób szukających wypoczynku z dala od zgiełku dużych miast. Warto odwiedzić zabytkowy park miejski, zalewy Balaton i Chechło, a także liczne trasy spacerowe i rowerowe.

Festyny, trasy rowerowe i spacerowe. W Trzebini nie ma nudy

Festyny, trasy rowerowe i spacerowe. W Trzebini nie ma nudy

Źródło:
tvnmeteo.pl

W okolicach miasta Delvine w południowej Albanii trwa walka z pożarem roślinności. Ogień rozprzestrzenia się bardzo szybko i zagraża mieszkańcom okolicznych wiosek. Co najmniej pięć osób zostało przewiezionych do szpitala. Albańskie ministerstwo obrony zarządziło natychmiastową ewakuację miejscowej ludności.

"Cała nasza wieś spłonęła". Natychmiastowa ewakuacja z powodu pożaru

"Cała nasza wieś spłonęła". Natychmiastowa ewakuacja z powodu pożaru

Źródło:
Reuters, Bold News, shqiptarja.com

"Niże pozostają przy piłce" - donoszą niemieccy meteorolodzy. To stwierdzenie zgadza się z rytmem natury, choć bywa on ostatnio mocno zachwiany. Między 21 a 30 lipca ma zwykle miejsce piąta fala monsunu europejskiego w Europie Środkowej, a między 1 a 10 sierpnia - szósta fala.

Czy grożą nam podtopienia? Sytuacja jest rozwojowa

Czy grożą nam podtopienia? Sytuacja jest rozwojowa

Źródło:
TVN24+

W Finlandii trwa najdłuższa od 1961 roku fala ciepła. W piątek w tym kraju odnotowano czternasty dzień z rzędu z temperaturą powietrza powyżej 30 stopni Celsjusza. Upał doskwiera także innymi krajom nordyckim. Norweskie pielęgniarki obawiają się o zdrowie pacjentów w szpitalach, a w Szwecji panuje niezwykle wysokie zagrożenie pożarowe.

Skandynawia kipi. Pociągi zwalniają, by nie zaprószać ognia

Skandynawia kipi. Pociągi zwalniają, by nie zaprószać ognia

Źródło:
ENEX, 8sidor.se, PAP

W ostatnich dniach północne Włochy nawiedziły burze, które połamały wiele drzew, zalały ulice i pola i wywołały osuwiska. Strażacy otrzymali setki wezwań do interwencji.

Osuwiska, zalane ulice i pola zamienione w jeziora

Osuwiska, zalane ulice i pola zamienione w jeziora

Źródło:
ENEX, oggitreviso.it

W piątek w Radżastanie w Indiach silne opady doprowadziły do zawalenia się dachu szkoły. Katastrofa budowlana doprowadziła do śmierci kilkorga dzieci.

Zginęły dzieci. Zawalił się dach szkoły

Zginęły dzieci. Zawalił się dach szkoły

Źródło:
Reuters, indianexpress.com

W piątek rano na popularnym wśród turystów kurorcie Mamaja na południowym wschodzie Rumunii obowiązywał zakaz pływania. Powodem wywieszenia czerwonej flagi nie były jednak wysokie fale i wzburzone morze, a gęsta mgła. Nad ranem widzialność na plaży wynosiła poniżej 20 metrów, co uniemożliwiało pracę ratowników.

Mgła spowiła popularną plażę. Wywieszono czerwoną flagę

Mgła spowiła popularną plażę. Wywieszono czerwoną flagę

Źródło:
ENEX

Tajfun Co-May uderzył w piątek rano w Filipiny. Przyniósł ze sobą obfite opady deszczu, które doprowadziły do powodzi i osunięć ziemi. Jak podają lokalne władze, żywioł zmusił do ewakuacji tysiące osób.

Tajfun uderzył. "Nie mogliśmy niczego uratować"

Tajfun uderzył. "Nie mogliśmy niczego uratować"

Aktualizacja:
Źródło:
Reuters, AP News, vietnamplus.vn

Ekolodzy odnaleźli na Barbadosie najmniejszego węża świata Tetracheilostoma carlae - przekazał brytyjski dziennik "The Guardian", powołując się na tamtejsze ministerstwo środowiska. Gatunek ten uznano za wymarły 20 lat temu.

Cienki jak nitka spaghetti. Najmniejszy wąż świata wrócił

Cienki jak nitka spaghetti. Najmniejszy wąż świata wrócił

Źródło:
PAP, The Guardian

Pożary szaleją w południowej części Cypru. Jak podała lokalna policja, w wyniku żywiołu zginęły dwie osoby. W odpowiedzi na rozprzestrzenianie się ognia, swoje samoloty gaśnicze skierowały na wyspę Egipt, Grecja, Hiszpania, Izrael, Jordania, Liban, Unia Europejska i Wielka Brytania.

Spalone domy, ewakuacje. Na Cyprze trwa walka z pożarami

Spalone domy, ewakuacje. Na Cyprze trwa walka z pożarami

Aktualizacja:
Źródło:
Reuters, PAP

Morze Kaspijskie wysycha w alarmującym tempie. Poziom wody w akwenie spadł do najniższego poziomu w historii - podał w czwartek portal Times of Central Asia. Tafla wody znajduje się obecnie na wysokości niecałych 29 metrów poniżej poziomu morza.

Najniższy poziom w historii. Morze Kaspijskie wysycha

Najniższy poziom w historii. Morze Kaspijskie wysycha

Źródło:
PAP, timesca.com

W norweskim hrabstwie Trondelag temperatura powyżej 30 stopni Celsjusza utrzymywała się przez 13 dni, bijąc poprzedni rekord sprzed 43 lat. Tak długiego gorącego okresu nie odnotowano odkąd prowadzone są pomiary meteorologiczne. Wyjątkowość zjawiska podkreślają zarówno lokalne władze, jak i naukowcy. I ostrzegają.

Tak długo upał nie trwał tam od ponad 40 lat

Tak długo upał nie trwał tam od ponad 40 lat

Źródło:
PAP, NRK

Część Danii zmaga się z ulewami i powodziami. Policja ewakuowała około 20 tysięcy osób z festiwalu muzycznego Gron Koncert. Wydano ostrzeżenia przed burzami i deszczem dla części kraju.

Burza, ulewa i powódź. Ewakuacja blisko 20 tysięcy osób z festiwalu

Burza, ulewa i powódź. Ewakuacja blisko 20 tysięcy osób z festiwalu

Źródło:
Reuters, Vafo.dk

Tureccy strażacy już czwarty dzień walczą z pożarem, który wybuchł w prowincji Bilecik, położonej w północno-zachodniej części kraju. Walkę z żywiołem utrudniają silny wiatr i wysoka temperatura.

Kolejny dzień walki. "Największy pożar w historii"

Kolejny dzień walki. "Największy pożar w historii"

Źródło:
Reuters

Patrzyliśmy, jak rakieta wynosi Sławosza do góry i to było w takim samym stopniu piękne, co zatrważające - mówiła w "Faktach po Faktach" Aleksandra Uznańska-Wiśniewska, opisując chwile startu jej męża w kosmos. Sławosz Uznański-Wiśniewski, który 20 dni spędził poza Ziemią, przyznał zaś, że "troszeczkę odzwyczaił się" od błękitnej planety. I opisywał, jak wygląda proces powrotu do zdrowia.

Pożegnanie wzrokiem i moment "w takim samym stopniu piękny, co zatrważający"

Pożegnanie wzrokiem i moment "w takim samym stopniu piękny, co zatrważający"

Źródło:
TVN24

Sławosz Uznański-Wiśniewski wrócił do Polski w czwartek po godzinie 11. Godzinę później, w towarzystwie szefów Polskiej i Europejskiej Agencji Kosmicznej, spotkał się z dziennikarzami i osobami zgromadzonymi na warszawskim lotnisku. Następnie udał się do kancelarii premiera, gdzie po godzinie 14 rozpoczęła się konferencja po spotkaniu z Donaldem Tuskiem. O godzinie 19.30 polski astronauta będzie gościem "Faktów po Faktach" w TVN24 i TVN24+.

"Pańska misja mogłaby mieć motto: warto marzyć"

"Pańska misja mogłaby mieć motto: warto marzyć"

Aktualizacja:
Źródło:
PAP, TVN24

Sławosz Uznański-Wiśniewski jest już w Polsce. O to jak przebiegała jego podróż i co robił na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, polski astronauta pytany był przez zgromadzone na lotnisku Chopina dzieci. Chętnych do powitania członka załogi misji Axiom-4 nie brakowało.  

Sławosz Uznański-Wiśniewski powitany na lotnisku pytaniami od dzieci

Sławosz Uznański-Wiśniewski powitany na lotnisku pytaniami od dzieci

Źródło:
TVN24

Sławosz Uznański-Wiśniewski wrócił na Ziemię po 20 dniach w kosmosie. Nawet tak krótka wizyta znacząco wpływa na organizm. O tym, jakie zmiany zachodzą w ciele człowieka po powrocie z warunków mikrograwitacji, i jak je odwrócić, opowiadał w TVN24 profesor Jędrzej Antosiewicz z Zakładu Bioenergetyki i Fizjologii Wysiłku Fizycznego na Gdańskim Uniwersytecie Medycznym.

Co z organizmem po pobycie w kosmosie. "Niektóre funkcje mogą się poprawić"

Co z organizmem po pobycie w kosmosie. "Niektóre funkcje mogą się poprawić"

Źródło:
TVN24