Proces legislacyjny w Polsce – jak przebiega proces tworzenia prawa

● Proces legislacyjny w Polsce przebiega według zasad określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Regulaminie Sejmu i Regulaminie Senatu. ● W pierwszym etapie procesu legislacyjnego inicjatywa ustawodawcza trafia do Sejmu na trzy czytania. ● Drugim etapem procesu ustawodawczego są prace w Senacie, który może zaproponować poprawki do uchwały, przyjąć ją bez zmian lub odrzucić w całości. ● Przyjęta ustawa trafia do Prezydenta RP, który ją podpisuje lub składa weto prezydenckie. ● Ostatnim etapem procesu legislacyjnego w Polsce jest ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw.

Proces legislacyjny w Polsce reguluje Konstytucja RP, Regulamin Sejmu i Regulamin Senatu. Tryb ustawodawczy jest podzielony na etapy. Pierwszym krokiem w procesie legislacyjnym jest wystąpienie z inicjatywą ustawodawczą, która może dotyczyć wprowadzenia zmian w obowiązującej ustawie lub być propozycją uchwalenia nowej ustawy. 

Ścieżka legislacyjna w Polsce składa się z pięciu etapów: Schemat trybu ustawodawczego można przedstawić za pomocą pięciu punktów:

1) inicjatywa ustawodawcza, 2) postępowanie w Sejmie (dwa lub trzy czytania), 3) postępowanie w Senacie, 4) podpisanie ustawy przez Prezydenta RP, 5) ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw.

Pierwszy etap to złożenie projektu ustawy u Marszałka Sejmu wraz z uzasadnieniem inicjatywy ustawodawczej. Kto może złożyć projekt ustawy? Każda osoba lub organ państwowy, którym przysługuje prawo inicjatywy ustawodawczej, czyli: posłowie (co najmniej 15 posłów lub komisja sejmowa), Senat, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Rada Ministrów, obywatele Polski z prawami wyborczymi (muszą zebrać min. 100 tys. podpisów pod projektem).

W Sejmie odbywają się dwa lub trzy czytania projektu ustawy.

● Pierwsze czytanie projektu ustawy

Zasadą jest, że pierwsze czytanie projektu ustawy odbywa się na posiedzeniu właściwej komisji. Istnieje jednak grupa ustaw, które najpierw muszą być zaprezentowane przez wnioskodawcę Sejmowi. Projekty ustaw, które muszą być przedstawione na posiedzeniu Sejmu, a nie komisji sejmowej, to m.in.: projekt ustawy o zmianie konstytucji, projekty ustaw podatkowych, projekt ustawy budżetowej.

Podczas pierwszego czytania posłowie zapoznają się z uzasadnieniem projektu ustawy, odbywa się debata, posłowie zadają wnioskodawcy pytania dotyczące projektu. Po zakończeniu pierwszego czytania projektu ustawy, Sejm podejmuje uchwałę o skierowaniu projektu do odpowiedniej komisji lub wnioskuje o odrzucenie projektu w całości. Komisja może przyjąć projekt bez poprawek, z poprawkami lub odrzucić go w całości.

● Drugie czytanie projektu ustawy

W drugim etapie procesu legislacyjnego posłowie zapoznają się ze sprawozdaniem prac komisji sejmowej nad projektem ustawy i zgłaszają ewentualne poprawki i wnioski. Poprawki do zakończenia drugiego czytania mogą wnieść wnioskodawca, komisja, grupa co najmniej 15 posłów, Rada Ministrów, przewodniczący albo wiceprzewodniczący klubu lub koła. Jeśli zostały zgłoszone poprawki, projekt trafia ponownie do komisji. Na tym etapie wnioskodawca może nadal wycofać projekt ustawy.

● Trzecie czytanie projektu ustawy

Posłowie zapoznają się z poprawkami wniesionymi podczas drugiego czytania oraz z dodatkowym sprawozdaniem komisji, uwzględniającym te poprawki i ewentualne wnioski. Następnie posłowie głosują nad przyjęciem poszczególnych poprawek, przyjęciem projektu w całości w brzmieniu zaproponowanym przez komisję lub odrzuceniem projektu ustawy w całości (jeśli został złożony).

Ustawa zostaje przyjęta zwykłą większością głosów w obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów. To moment, kiedy projekt ustawy staje się ustawą, na razie wciąż nieobowiązującą. Marszałek Sejmu przekazuje ustawę do Senatu.

Kolejnym etapem w trybie legislacyjnym w Polsce jest skierowanie ustawy przez Marszałka Senatu do komisji senackiej, która analizuje ją i opracowuje senacką opinię ustawy. Ma na to 18 dni, po czym na posiedzeniu Senatu odbywa się głosowanie nad przyjęciem lub odrzuceniem ustawy. Senat może również wprowadzić poprawki do ustawy. W takiej sytuacji ustawa trafia ponownie do Sejmu, który przyjmuje poprawki zaproponowane przez Senat lub je odrzuca bezwzględną większością głosów.

Jeśli Senat przyjmuje ustawę bez zmian, przekazuje ją bezpośrednio do Prezydenta. Na podjęcie decyzji w sprawie zwykłej ustawy Senat ma 30 dni. W przypadku ustawy budżetowej jest to 20 dni, ustaw pilnych 14 dni, a 60 dni, jeśli ustawa dotyczy zmiany konstytucji. Gdy minie ten termin, ustawę uznaje się za przyjętą w brzmieniu zaproponowanym przez Sejm.

Następnym etapem procesu legislacyjnego w Polsce jest podpisanie ustawy przez Prezydenta RP. Ma on na to 21 dni od momentu jej otrzymania. Może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy z konstytucją i w przypadku uznania, że nie jest z nią zgodna — odmawia jej podpisania. Może też podpisać ją z pominięciem przepisów, które nie są konstytucyjne. Ma również możliwość zwrócenia się do Sejmu o usunięcie nieprawidłowych przepisów.

Prezydent może odmówić podpisania ustawy,  przysługuje mu bowiem tzw. weto ustawodawcze. W tej sytuacji ustawa wraca do Sejmu do ponownego rozpatrzenia. Jeśli Sejm odrzuci weto prezydenckie większością kwalifikowaną (⅗ posłów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów), prezydent musi podpisać ustawę w ciągu siedmiu dni. Prezydent nie może złożyć weta w stosunku do ustawy budżetowej.

Podpisana ustawa musi zostać opublikowana w Dzienniku Ustaw. Po 14 dniach od jej opublikowania ustawa wchodzi w życie, chyba że określony jest inny termin jej wejścia w życie. 

Akty prawne: Regulamin Sejmu, Regulamin Senatu, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej