Rak jelita grubego należy dziś do najpoważniejszych wyzwań onkologii. To jeden z najczęściej diagnozowanych nowotworów na świecie i druga najczęstsza przyczyna zgonów z powodu chorób onkologicznych. Coraz częściej rozpoznaje się go także u osób przed 50. rokiem życia. Na tym tle szczególnego znaczenia nabierają doniesienia o nowej cząsteczce o potencjale przeciwnowotworowym, opracowanej przez polski zespół naukowców.

DK-AT390HCl - nowa broń polskich naukowców

Prace nad związkiem chemicznym nazwanym DK-AT390HCl prowadzono wspólnie na Politechnice Krakowskiej, Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie oraz w Instytucie Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN. Jak informuje uczelnia, badacze Politechniki Krakowskiej od kilku lat poszukują związków chemicznych, które w przyszłości mogłyby znaleźć zastosowanie w leczeniu raka jelita grubego (CRC) oraz potrójnie negatywnego raka piersi (TNBC).

W ramach tych prac na Politechnice Krakowskiej zaprojektowano i zsyntetyzowano ponad 200 nowych cząsteczek. Po serii badań biologicznych wyselekcjonowano jedną z nich - DK-AT390HCl - która wykazała szczególnie obiecujące właściwości.

- Mamy już więcej niż zalążek leku. To wczesna wersja działającego systemu terapeutycznego - poinformował dr inż. Damian Kułaga z Wydziału Inżynierii i Technologii Chemicznej Politechniki Krakowskiej, lider zespołu badawczego.

OGLĄDAJ: Nie czują objawów, więc się nie badają. To duży błąd

Nie czują objawów, więc się nie badają. To duży błąd

Posłuchaj

Dowiedz się więcej

Wstrzymaj

Zobacz cały materiał

Ten i inne materiały obejrzysz w subskrypcji

Początkowo związek nie wykazywał istotnej aktywności wobec linii komórkowych potrójnie negatywnego raka piersi. Dalsze badania biologiczne, prowadzone przez dr wet. Izabelę Siemińską z Katedry Chorób Zakaźnych, Inwazyjnych i Ochrony Zdrowia Publicznego na Wydziale Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, wykazały jednak, że DK-AT390HCl bardzo silnie działa na komórki raka jelita grubego, praktycznie nie uszkadzając przy tym zdrowych komórek.

Jak osłabić nowotwór jelita

Zdaniem dr. Kułagi jednym z największych ograniczeń obecnie stosowanych terapii onkologicznych są działania niepożądane oraz zdolność komórek nowotworowych do rozwijania oporności na leczenie.

- Terapie, które znamy, często powodują poważne efekty uboczne, oddziałując nie tylko na chore, ale i zdrowe tkanki - podkreślił badacz. Zaznaczył także, że niektóre komórki nowotworowe potrafią być "sprytne" i uodparniać się na dany lek, podobnie jak bakterie na antybiotyki.

Jednym z mechanizmów działania DK-AT390HCl jest hamowanie autofagii komórek nowotworowych. Autofagia (z gr. "samozjadanie") to naturalny proces, w którym komórki rozkładają uszkodzone białka i organella, aby odzyskać energię i materiały potrzebne do dalszego funkcjonowania.

W przypadku komórek nowotworowych - zwłaszcza z mutacjami KRAS lub BRAF - autofagia może się nasilać w trudnych warunkach, na przykład podczas chemioterapii, umożliwiając komórkom przetrwanie.

Dowiedz się więcej:

Choroby zapalne jelit dotykają młodych ludzi. Szkodzą te składniki

- Chcemy ten proces powstrzymać, żeby komórki nowotworowe nie miały, jak się bronić - powiedział dr inż. Damian Kułaga.

W trakcie badań naukowcy przeprowadzili ocenę skuteczności in vitro, w tym analizę cytotoksyczności, testy tworzenia kolonii i migracji komórek nowotworowych. Wyznaczano także maksymalną tolerowaną dawkę (MTD), oceniano potencjał do zmniejszania masy guza oraz prowadzono badania molekularne tkanki nowotworowej.

- Nowo odkryty związek działa wybiórczo na komórki nowotworowe, nie niszcząc przy tym zdrowych tkanek. Wyniki są bardzo obiecujące dla dalszych prac nad lekiem na raka jelita grubego - podkreśliła dr Izabela Siemińska, zaznaczając, że przed ewentualnym zastosowaniem klinicznym konieczne są kolejne etapy badań, w tym badania kliniczne.

Kolejnym krokiem mają być dalsze badania, które pozwolą odpowiedzieć na kluczowe pytanie: czy związek, który wykazał efekt przeciwnowotworowy w badaniach na organizmie myszy, będzie działał podobnie na tkanki pochodzenia ludzkiego.

Dowiedz się więcej:

Migalski: czuję się na sześć-siedem

Jak czytamy w komunikacie uczelni, wyniki wspólnych prac naukowców z Politechniki Krakowskiej i Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie zaowocowały już czterema patentami, opisującymi m.in. wstępną aktywność przeciwnowotworową związku DK-AT390HCl oraz jego pochodnych. Jedno ze zgłoszeń patentowych, dokonane w trybie PTC (Patent Treaty Corporation), otwiera możliwość ochrony wynalazku poza granicami Polski.

Uczelnia rozważa również sprzedaż praw patentowych do cząsteczki opracowanej na Politechnice Krakowskiej firmie farmaceutycznej - polskiej lub zagranicznej - po wcześniejszym zabezpieczeniu międzynarodowej ochrony patentowej. Jak podkreślił dr inż. Damian Kułaga, partnerstwo z firmą z branży rozszerzyłoby możliwości elastycznego finansowania i prowadzenia dalszych badań.

Odkrycia polskich naukowców są efektem dwóch projektów badawczych: programu Lider XII z 2022 roku oraz programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki (FENG), realizowanego za pośrednictwem Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.

Coraz młodsi Polacy z rakiem jelita

Coraz częstsze zachorowania na raka jelita grubego wśród osób przed 50. rokiem życia skłaniają badaczy do dokładniejszego przyglądania się czynnikom ryzyka, na które mamy realny wpływ. Z badań wynika, że jedynie do 30 procent przypadków tego nowotworu ma podłoże genetyczne. Za większość zachorowań odpowiadają czynniki modyfikowalne, związane ze stylem życia.

Dowiedz się więcej:

Chroni przed rakiem, teraz pomoże go zniszczyć? Chodzi o zieloną herbatę

Eksperci wskazują, że należą do nich m.in. otyłość, siedzący tryb życia, niezdrowa dieta, palenie tytoniu oraz spożywanie alkoholu. Coraz więcej uwagi poświęca się również żywności wysoko- i ultraprzetworzonej, która stanowi istotny element codziennego jadłospisu wielu osób. Potwierdzają to wyniki wieloletniego badania opublikowanego na łamach czasopisma "JAMA Oncology", o którym informowaliśmy w tvn24.pl. Analiza objęła blisko 29 tysięcy kobiet i wykazała istotny związek między wysokim spożyciem żywności ultraprzetworzonej a ryzykiem zachorowania na raka jelita grubego u kobiet poniżej 50. roku życia. Autorzy badania wskazywali, że uzyskane dane dostarczają ważnych informacji, które warto brać pod uwagę przy codziennym komponowaniu diety.

Badanie obowiązkowe po 50. roku życia

Kolonoskopia pozostaje podstawowym badaniem przesiewowym w kierunku raka jelita grubego. Powinna ją wykonać każda osoba po 50. roku życia. Jeśli badanie nie wykaże nieprawidłowości, a w rodzinie nie było przypadków zachorowania, kolejną kolonoskopię wykonuje się zwykle po 10 latach. U osób z obciążonym wywiadem rodzinnym badania zaleca się rozpocząć wcześniej - zazwyczaj 10 lat przed wiekiem, w którym zachorował krewny.

Dowiedz się więcej:

Jesz chipsy, przetworzone pieczywo i słodycze? Lepiej przestań

Jak podkreślał w rozmowie z tvn24.pl Adam Przybyłkowski, specjalista chorób wewnętrznych, farmakologii klinicznej, gastroenterologii i transplantologii klinicznej, kierownik Kliniki Gastroenterologii i Chorób Wewnętrznych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, ponad 90 proc. nowotworów jelita grubego rozwija się na podłożu polipów, a kolonoskopia pozwala wykryć i usunąć zmiany, zanim dojdzie do transformacji nowotworowej.

- Kiedy polipy przekraczają dwa centymetry, ryzyko przemiany w nowotwór złośliwy lawinowo rośnie. Usunięcie ich na etapie bezobjawowym w wielu przypadkach chroni przed zachorowaniem - zaznaczał profesor.