- Następne wkopy ujawniały kolejne szczątki. W większości przemieszane, ale natrafiliśmy też na nietknięte groby - mówi prof. Artur Różański z Wydziału Archeologii UAM, którego ekipa prowadzi na zaniemyskiej wyspie badania. - Na ten moment mogę potwierdzić, że odkryliśmy duży wczesnośredniowieczny cmentarz. Najstarsze pochówki pochodzą z połowy XI wieku - wyjaśnia archeolog.

Skąd ta pewność? Oczywiście dzięki zabytkom. Znajdowane w grobach i poza nimi przedmioty są dobrymi datownikami. To przede wszystkim srebrne monety takie jak denar krzyżowy oraz denar Bolesława Śmiałego przedstawiający władcę z mieczem i bramę Krakowa.

Naukowcy odkryli także importowany z terenów dzisiejszej Ukrainy przęślik służący do obciążania wrzeciona oraz nieco kobiecej biżuterii. To bardzo popularne wśród Słowianek srebrne kabłączki skroniowe i taśmowate pierścionki ze stopu miedzi. Te ostatnie zostały znalezione na palu jednej z pochowanych kobiet. Sądząc po ich rozmiarze właścicielka musiała mieć bardzo duże dłonie.

- Co istotne, to nie była tylko wyspa umarłych, na którą transportowano łodzią zwłoki w ostatnią drogę - mówi prof. Artur Różański - Bardzo duże ilości wczesnośredniowiecznej ceramiki sugerują, że równolegle z nekropolią funkcjonowała na wyspie osada, w której na blisko trzech hektarach żyli ludzie - tłumaczy naukowiec.

Tego miało tu nie być

Wyspa w pierwszej połowie XIX w. należała do hrabiego Edwarda Raczyńskiego, który był politykiem i filantropem. Poznań zawdzięczał mu między innymi nowoczesną sieć wodociągów i działającą do dziś bibliotekę.

Arystokrata dużo podróżował po świecie, a swoje refleksje z wyprawy na Bliski Wschód i do Grecji wydał w formie ilustrowanych dzienników. Ich publikacja zbiegła się w czasie z nabyciem wyspy na jeziorze w Zaniemyślu. Hrabia podążając za romantyczną modą nie wybudował na niej pałacu, lecz drewniany dom w stylu szwajcarskim, a także kazał założyć park i ogrody. Na tafli zaniemyskiego jeziora inscenizował bitwy morskie ku uciesze zaproszonych gości.

Raczyński jako miłośnik starożytności skwapliwie odnotował w swych wspomnieniach, że zatrudnieni przezeń ogrodnicy natrafili na wyspie na szkielety. Miały to być szczątki "rycerzy z ostrogami". Hrabia błędnie powiązał pochówki z ofiarami bitwy stoczonej pod Zaniemyślem między krzyżakami, a wojskami Władysława Łokietka. Hipoteza się przyjęła i przez dziesięciolecia przypuszczano, że na wyspie mogła istnieć jakaś późnośredniowieczna siedziba rycerska.

- Dzięki najnowszym odkryciom wiemy, że to prawie na sto procent nie mogła być prawda - mówi prof. Artur Różański - Nie znaleźliśmy żadnej późnośredniowiecznej ceramiki, a jedynie te dużo starszą. Za czasów Łokietka nie działo się tutaj nic lub bardzo niewiele i zapewne szkielety z ostrogami spoczywały pierwotnie na cmentarzysku, które teraz badamy - wyjaśnia Różański i dodaje, że odkrycia, które wywracają do góry nogami obiegowe opinie cieszą szczególnie. Tym bardziej, że na wyspie natrafiono także na ślady osadnictwa z czasów kultury łużyckiej. Jej przedstawiciele na przełomie epoki brązu i żelaza opanowali tereny praktycznie całej dzisiejszej Polski i to również oni zbudowali słynny gród w Biskupinie. Być może podobna, chociaż dużo mniejsza osada obronna, znajdowała się kiedyś w Zaniemyślu.

Zapraszamy za rok

Władze Zaniemyśla o rozpoznawalność wyspy nie muszą się martwić. Jeszcze zanim archeolodzy wbili tutaj łopatę była ona sławna za sprawą samobójczej śmierci Raczyńskiego w 1845, która była równie ekscentryczna jak jego życie. Hrabia przystawił bowiem głowę do lufy niewielkiej armaty i odpalił ładunek za pomocą świeczki. Tragiczne losy arystokraty, ale też przepiękna przyroda od lat przyciągały na otoczony wodami kawałek lądu turystów. Zresztą ich ślady w postaci butelek po napojach chłodzących, drobnych monet czy biżuterii, też są odkrywane przez archeologów.

- Mamy nadzieję, że najnowsze odkrycia staną się dodatkowym argumentem, by turyści odwiedzili naszą gminę - mówi burmistrz Zaniemyśla Grzegorz Grala. - Trzeba będzie zapewne zadbać o dodatkową informację na temat badań. Przed nami jeszcze wiele pracy, remontujemy nie tylko domek szwajcarski, ale wymieniamy także sieć elektroenergetyczną i pozostałą infrastrukturę - tłumaczy samorządowiec. Być może uda się także wybudować nowy stały most w miejsce pontonowej przeprawy, która obecnie łączy wyspę z lądem.

Archeolodzy nie powiedzieli jeszcze ostatniego słowa. Chcą wrócić na wyspę ze specjalną aparaturą. Badania geofizyczne mają pomóc w lepszym zrozumieniu specyfiki wczesnośredniowiecznego osadnictwa. Być może uda się określić zasięg cmentarzyska, namierzyć relikty wałów, a nawet (i to byłaby dopiero sensacja!) odkryć pozostałości kaplicy lub kościoła. W tym sezonie w związku z trwającym remontem Wyspa Edwarda nie będzie dostępna dla turystów. Władze Zaniemyśla zapraszają ich za to w 2026. Wówczas w odnowionym domku szwajcarskim będzie można zapewne zobaczyć także odkryte na wyspie zabytki.