Prawa pacjenta – jakie przywileje ma pacjent? Komu przysługują szczególne uprawnienia?

● Prawa pacjenta to zbiór praw mających gwarantować pacjentom bezpieczeństwo i komfort. ● Pacjent ma m.in. prawo do leczenia, wyrażania zgody na nie oraz do poszanowania prywatności. ● Nad przestrzeganiem praw pacjenta czuwa Rzecznik Praw Pacjenta. ● Określone grupy pacjentów posiadają dodatkowe, szczególne uprawnienia.

Zgodnie z polską konstytucją każdy ma prawo do ochrony zdrowia. W związku z tym "obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych".

Każdy pacjent, czyli zgodnie z definicją "osoba zwracająca się o świadczenie zdrowotne lub  korzystająca ze świadczeń", posiada określone prawa. Zbiorczo prawa te, wynikające z konstytucji oraz przepisów niższego rzędu, nazywane są prawami pacjenta. Do przestrzegania praw pacjenta zobowiązane są wszystkie podmioty uczestniczące w udzielaniu świadczeń zdrowotnych.

Prawa pacjenta bywają różnie porządkowane, najczęściej wyróżnia się jednak 11 takich praw:

● Prawo do świadczeń zdrowotnych, ● Prawo do informacji, ● Prawo do wyrażania zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych, ● Prawo do tajemnicy informacji, ● Prawo do zgłaszania niepożądanych działań produktów leczniczych, ● Prawo do zgłaszania sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza, ● Prawo do dokumentacji medycznej, ● Prawo do poszanowania intymności i godności, ● Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, ● Prawo pacjenta do opieki duszpasterskiej, ● Prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie.

ZOBACZ TEŻ: Rehabilitacja NFZ. Komu przysługuje i na jakich zasadach?

Każdy pacjent ma prawo do uzyskania świadczenia zdrowotnego, które odpowiada wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej. W stanie nagłym, czyli jeżeli zagrożone jest twoje życie lub zdrowie, pacjent ma ponadto prawo do natychmiastowego otrzymania pomocy medycznej bez skierowania. 

W ramach prawa do świadczeń zdrowotnych mieści się także uprawnienie do żądania, aby lekarz udzielający świadczeń zasięgnął opinii innego lekarza lub zwołał konsylium lekarskie, a pielęgniarka lub położna zasięgnęła opinii innej pielęgniarki lub położnej.

Pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia, jeżeli ukończył 16. rok życia. Informacja ta powinna być udzielona w sposób przystępny.

W ramach tego prawa mieści się prawo do informacji o stanie zdrowia, rozpoznaniu, dostępnych i proponowanych metodach diagnostycznych i leczniczych, a także o przewidywanych następstwach proponowanego leczenia, ich wynikach i rokowaniach.

Pacjent, który ukończył 16 lat, ma prawo do wyrażenia lub nie wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie mu innego świadczenia zdrowotnego.

Szczególnym przypadkiem jest sytuacja zgody na zabieg operacyjny albo na zastosowanie metody o podwyższonym ryzyku. Wówczas zgoda pacjenta musi być wyrażona na piśmie.

Prawem pacjenta jest jego oczekiwanie zachowania w tajemnicy wszystkich informacji związanych z nim i jego zdrowiem przez osoby wykonujące zawód medyczny i udzielające świadczeń zdrowotnych.

Prawo to wiąże się z obowiązkiem zachowania tzw. tajemnicy lekarskiej, która zdefiniowana została w ustawie o zawodach lekarza i dentysty.

Pacjent może zgłaszać osobom wykonującym zawód medyczny i innym podmiotom wskazanym w ustawie niepożądane działania produktów leczniczych.

Pacjent ma prawo do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii lub orzeczenia lekarza, jeżeli mają one wpływ na jego prawa lub obowiązki. Przykładem może być opinia o braku wskazań do świadczenia zdrowotnego w uzdrowisku.

Swój sprzeciw pacjent może wnieść za pośrednictwem Rzecznika Praw Pacjenta do Komisji Lekarskiej, która przy nim działa. Każdy sprzeciw należy obowiązkowo uzasadnić.  

Prawem pacjenta jest dostęp do dokumentacji medycznej, która dotyczy jego stanu zdrowia i udzielonych mu świadczeń zdrowotnych.

Ustawodawca w sposób szczegółowy określił co powinno się znaleźć w dokumentacji medycznej pacjenta. Podmiot udzielający świadczenia przechowuje ją przez 20 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym dokonany został ostatni wpis. 

W czasie udzielania świadczeń zdrowotnych powinny być uszanowane intymność i godność pacjenta. Ma on także prawo do obecności bliskiej osoby przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych. 

W ramach prawa do poszanowania intymności i godności pacjenta mieści się ponadto prawo do leczenia bólu oraz umierania w spokoju i godności.

Pacjent, który przebywa w szpitalu lub udzielane mu są inne całodobowe świadczenia zdrowotne, ma prawo do osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego kontaktu z innymi osobami. Pacjent ma również prawo takiego kontaktu odmówić.

W zakresie tego uprawnienia mieści się również prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej, która nie polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Przykładem jest m.in. opieka nad kobietą w ciąży, w trakcie porodu lub połogu, a także opieka nad dzieckiem. 

Pacjent przebywający w szpitalu lub innym stacjonarnym i całodobowym podmiocie leczniczym ma prawo do opieki duszpasterskiej. W razie pogorszenia się stanu zdrowia lub zagrożenia życia pacjentowi takiemu musi zostać umożliwiony kontakt z duchownym jego wyznania. 

Pacjent przebywający w szpitalu lub innym stacjonarnym i całodobowym podmiocie leczniczym ma prawo do korzystania z depozytu na rzeczy wartościowe. Przechowywanie rzeczy w depozycie musi przy tym być bezpłatne - nie można oczekiwać od pacjenta, że będzie ponosił jego koszty.

ZOBACZ TEŻ: Wynagrodzenie chorobowe – jak obliczyć jego wysokość? Kiedy wypłaca je pracodawca, a kiedy ZUS?

W ramach troski o prawidłowe przestrzeganie praw pacjenta ustanowiony został Rzecznik Praw Pacjenta. Jego zadaniem jest sprawienie, aby pacjentom zapewniany był najwyższy możliwy poziom bezpieczeństwa i komfortu podczas korzystania ze świadczeń medycznych.

Do zadań Rzecznika Praw Pacjenta należy m.in:

● prowadzenie postępowań w sprawie praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów, ● prowadzenie postępowań wyjaśniających, ● ochrona praw pacjentów, którzy korzystają ze świadczeń udzielanych przez szpital psychiatryczny, ● opracowywanie i przedkładanie Radzie Ministrów projektów aktów prawnych w zakresie ochrony praw pacjenta, ● współpraca z organizacjami pozarządowymi, społecznymi i zawodowymi, które w celach statutowych mają wymienioną ochronę praw pacjenta, ● analiza skarg pacjentów.

Swoje zadania Rzecznik Praw Pacjenta realizuje przy pomocy Biura Rzecznika Praw Pacjenta. Jego siedziba mieści się w Warszawie, a wszystkie szczegóły, w tym godziny otwarcia i numery telefonów, znaleźć można na stronie internetowej Rzecznika Praw Pacjenta.

Jeżeli pacjent uzna, że jego prawa zostały naruszone, może złożyć skargę do Rzecznika Praw Pacjenta. Pacjent taki może też podjąć inne działania, m.in.:

● interwencję u bezpośredniego przełożonego osoby udzielającej świadczenia, a kolejno do kierownictwa placówki, ● jeżeli naruszenie dotyczy czynności medycznej, zwrócenie się do Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej, działającego przy Okręgowej i Naczelnej Izbie Lekarskiej oraz Okręgowej i Naczelnej Izbie Pielęgniarek i Położnych, ● skierowanie skargi do Narodowego Funduszu Zdrowia, ● złożenie skargi do świadczeniodawcy, ● skierowanie sprawy do sądu. 

Niektóre grupy pacjentów posiadają dodatkowo szczególne uprawnienia. Obejmują one m.in. korzystanie ze świadczeń zdrowotnych poza kolejnością, czy otrzymywania bezpłatnych leków. Aby skorzystać z takich uprawnień konieczne jest przedstawienie dokumentów potwierdzających prawo do korzystania z nich.

Uprawnienia szczególne przysługują:

● dzieciom, ● kobietom w ciąży i w okresie połogu, ● osobom o znacznym stopniu niepełnosprawności, ● osobom po 75. roku życia, ● osobom chorym na gruźlicę, ● osobom zakażonym wirusem HIV, ● osobom uzależnionym od alkoholu, środków odurzających i substancji psychotropowych, ● zasłużonym honorowym dawcom krwi, ● dawcom krwi, którzy oddali co najmniej trzy donacje krwi lub jej składników, w tym osocze po chorobie COVID-19, ● dawcom przeszczepu, ● zasłużonym dawcom przeszczepu, ● kombatantom, ● inwalidom wojennym, ● inwalidom wojskowym, ● cywilnym ofiarom działań wojennych, ● osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i ZSRR, ● osobom represjonowanym, ● działaczom opozycji antykomunistycznej oraz w powodów politycznych, ● małżonkom kombatantów, osób represjonowanych, inwalidów wojennych.

ZOBACZ TEŻ: Dodatki do emerytury – kto może na nie liczyć? Ile wynoszą?