Obiekty UNESCO w Polsce 

● Na liście światowego dziedzictwa UNESCO znajduje się 16 obiektów z Polski. ● Sześć kolejnych polskich obiektów ubiega się o nominację do wpisania na listę UNESCO. ● Aby obiekt został uznany za dobro kulturowe, przyrodnicze lub mieszane i został wpisany na listę UNESCO, musi mieć wartość uniwersalną potwierdzoną ściśle określonymi kryteriami.

Obiekty UNESCO w Polsce to miejsca i zabytki uważane za szczególnie ważne dla ludzkości. Lista światowego dziedzictwa UNESCO powstała na mocy Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego w 1975 roku i weszła w życie pod koniec 1975 roku. W 2021 roku na liście UNESCO znajdują się 1153 obiekty kulturowe i przyrodnicze ze 167 państw. W Polsce jest 16 obiektów na liście światowego dziedzictwa UNESCO, a kolejnych sześć oczekuje na wpisanie.

Polskie obiekty wpisane na listę UNESCO: – Stare Miasto w Krakowie – Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni – Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady – Puszcza Białowieska (obiekt transgraniczny polsko-białoruski) – Stare Miasto w Warszawie – Stare Miasto w Zamościu – średniowieczny zespół miejski Torunia – zamek krzyżacki w Malborku – Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy – drewniane kościoły południowej Małopolski w miejscowościach Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa – Park Mużakowski (obiekt transgraniczny polsko-niemiecki) – Hala Stulecia we Wrocławiu – drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat – kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku oraz system gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach – krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego.

Polskie miasta wpisane na listę UNESCO to obiekty o zróżnicowanej architekturze i historii, które doczekały się wyróżnienia m.in. ze względu na swoją wartość architektoniczną. Uważane są za dobra kulturowe i wybrane zostały na podstawie ściśle określonych kryteriów. Aby obiekt został uznany za dobro kulturowe i został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, musi mieć wartość uniwersalną potwierdzoną przynajmniej jednym z sześciu kryteriów dóbr kulturowych.

Polskie miasta na liście UNESCO i kryteria, według których zostały wpisane na listę UNESCO:

● Stare Miasto w Krakowie – zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1978 roku na podstawie kryterium IV, czyli jako „wybitny przykład typu budowli, zespołu architektonicznego, zespołu obiektów techniki lub krajobrazu, który ilustruje znaczące etapy w historii ludzkości”. Krakowskie Stare Miasto było jednym z pierwszych 12 obiektów na świecie wpisanych na listę UNESCO. Wśród zabytków UNESCO w Krakowie znalazł się cały obszar Starego Miasta w obrębie jego dawnych murów, Wzgórze Wawelskie, Stradom oraz Kazimierz. 

● Stare Miasto w Warszawie – wpisane na listę UNESCO w 1980 r. jako dobro kulturowe na podstawie kryterium II („ukazuje znaczącą wymianę wartości, zachodzącą w danym okresie czasu lub na danym obszarze kulturowym świata w dziedzinie rozwoju architektury lub techniki, sztuk monumentalnych, urbanistyki lub projektowania krajobrazu”) oraz kryterium VI („powiązane w sposób bezpośredni lub materialny z wydarzeniami lub żywymi tradycjami, ideami, wierzeniami, dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu”).

● Stare Miasto w Zamościu – wprowadzone na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1992 r. na podstawie kryterium IV (patrz: Stare Miasto w Krakowie)

● Średniowieczny zespół miejski Torunia został wpisany na listę UNESCO w 1997 r. na podstawie kryterium II (patrz: Stare Miasto w Warszawie) i kryterium IV (patrz: Stare Miasto w Krakowie).

W Polsce znajduje się też wiele zabytków UNESCO. Te wpisane na listę światowego dziedzictwa to:

● Zamek krzyżacki w Malborku – wpisany na listę UNESCO w 1997 r. na podstawie kryteriów II (patrz: Stare Miasto w Warszawie), III („niesie unikalne lub co najmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej lub cywilizacji wciąż żywej bądź już nieistniejącej”) i IV (patrz: Stare Miasto w Krakowie).

● Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945) – tereny byłych obozów wpisano na listę światowego dziedzictwa w 1979 r. na podstawie kryterium VI: „jako powiązane w sposób bezpośredni lub materialny z wydarzeniami lub żywymi tradycjami, ideami, wierzeniami, dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu”. Obozy w Auschwitz-Birkenau reprezentują na liście UNESCO wszystkie obozy koncentracyjne i obozy zagłady na świecie.

● Kalwaria Zebrzydowska – została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1999 r. na podstawie  kryterium II (patrz: Stare Miasto w Warszawie) i kryterium IV (patrz: Stare Miasto w Krakowie).

● Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy – wpisane na listę UNESCO w 2001 r. na podstawie kryterium III (patrz: Zamek krzyżacki w Malborku), IV (patrz: Stare Miasto w Krakowie) i kryterium VI (patrz: Stare Miasto w Warszawie).

● Drewniane kościoły południowej Małopolski w miejscowościach Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa. Na liście polskich zabytków UNESCO znajdują się od 2003 r. na podstawie kryteriów III (patrz: Zamek krzyżacki w Malborku) i IV (patrz: Stare Miasto w Krakowie).

● Hala Stulecia we Wrocławiu – wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 2006 r. na podstawie kryteriów I („wybitne dzieło twórczego geniuszu człowieka”), kryterium II (patrz: Stare Miasto w Warszawie) i kryterium IV (patrz: Stare Miasto w Krakowie).

● Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat – są na liście UNESCO od 2013 r. na podstawie kryterium  III (patrz: Zamek krzyżacki w Malborku) i IV (patrz: Stare Miasto w Krakowie). Na liście znalazło się w sumie 16 cerkwi, osiem z Polski i osiem z Ukrainy. 

Krajobrazy kulturowe UNESCO rozumiane są jako wyjątkowe „dzieło natury i człowieka”. Wśród polskich krajobrazów kulturowych na liście UNESCO znalazły się:

● Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni – podobnie jak Stare Miasto w Krakowie, Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni zostały wpisane na listę UNESCO na podstawie kryterium IV już w 1978 r. Wpis ten został rozszerzony w 2013 roku o Kopalnię Soli w Bochni i Zamek Żupny w Wieliczce.

● Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz system gospodarowania wodami podziemnymi zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 2017 r. na podstawie kryterium I (wybitne dzieło twórczego geniuszu człowieka), kryterium II (patrz: Stare Miasto w Warszawie) i IV (patrz: Stare Miasto w Krakowie).

● Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego figuruje na liście UNESCO od 2019 r. na podstawie kryteriów III (patrz: Zamek krzyżacki w Malborku) i IV (patrz: Stare Miasto w Krakowie). 

● Park Mużakowski to obiekt transgraniczny polsko-niemiecki wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 2004 r. na podstawie kryterium I (wybitne dzieło twórczego geniuszu człowieka) i IV (patrz: Stare Miasto w Krakowie).

Jedynym obiektem UNESCO w Polsce uznawanym za dobro przyrodnicze jest Puszcza Białowieska. Na liście UNESCO znajdują się tereny puszczy znajdujące się w Polsce i na Ukrainie. Puszczę Białowieską wpisano na listę światowego dziedzictwa  UNESCO jako dobro przyrodnicze na podstawie kryteriów IX i X: 

● kryterium IX: „stanowi wyjątkowy przykład reprezentatywny dla trwających procesów ekologicznych i biologicznych istotnych w ewolucji i rozwoju ekosystemów oraz zespołów zwierzęcych i roślinnych lądowych, słodkowodnych, nadbrzeżnych i morskich”

● kryterium X: „obejmuje siedliska naturalne najbardziej reprezentatywne i najważniejsze dla ochrony in situ różnorodności biologicznej, włączając te, w których występują zagrożone gatunki o wyjątkowej uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki lub ochrony przyrody”. 

Część Białowieskiego Parku Narodowego została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1979 roku. Białoruską część Puszczy Białowieskiej dopisano w 1992 r. i od tego czasu obie części puszczy traktowane są jako obiekt transgraniczny. W 2014 roku rozszerzono teren, który traktowany jest jako miejsce światowego dziedzictwa UNESCO (głównie po stronie polskiej) z 5.069 ha do 59.576,09 ha. Decyzja ta podyktowana była szeroko oprotestowaną wycinką drzew w Puszczy Białowieskiej po polskiej stronie granicy.

Na liście polskich obiektów oczekujących na nominację i wpisanie na listę światowego dziedzictwa UNESCO znajduje się obecnie sześć miejsc:

– Gdańsk – miasto wolności i pamięci (dobro kulturowe) – Kanał Augustowski (dobro kulturowe) – pienińska dolina Dunajca (dobro przyrodnicze) – pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy (dobro przyrodnicze) – modernistyczne śródmieście Gdyni – przykład budowy zintegrowanej społeczności (dobro kulturowe) – młyn papierniczy w Dusznikach-Zdroju (dobro kulturowe).