Podział majątku po rozwodzie – jak długo trwa i ile kosztuje?

● Na wspólność majątkową składa się wszystko to, co małżonkowie nabyli po ślubie. ● Wniosek o podział majątku wspólnego przed sądem może złożyć każde z małżonków, a także inna osoba zainteresowana jego podziałem. ● W skrajnych przypadkach sądowe ustalenie podziału majątku może się okazać długie i kosztowne, warto zatem pomyśleć o rozwiązaniach alternatywnych.

Nie zawsze sprawa rozwodowa definitywnie kończy relacje małżonków. Choć istnieje prawna możliwość podzielenia wypracowanego przez męża i żonę majątku już przy orzekaniu rozwodu, to najczęściej kwestie majątkowe stanowią na tyle istotny i skomplikowany obszar, że w praktyce sądy nie rozstrzygają ich w czasie spraw rozwodowych. Dlatego podział majątku wymaga osobnego procesu. 

Majątek w małżeństwie można podzielić na majątek wspólny, majątek osobisty męża i majątek osobisty żony.

Wspólność majątkowa powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa i składa się na nią wszystko to, co małżonkowie nabywają po ślubie, czyli dochody z wszelkiej działalności zarobkowej, dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków (np. zyski z inwestycji), środki zgromadzone na rachunkach funduszy emerytalnych małżonków, a także suma składek zgromadzonych na subkoncie emerytalnym w ZUS. 

Z kolei na majątki osobiste składa się wszystko to, co zostało przez małżonków nabyte przed ślubem, to, co trafiło do nich w wyniku dziedziczenia, zapisu bądź darowizny, a także m.in. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków, niezbywalne prawa przysługujące tylko jednej osobie czy prawa własności intelektualnej. 

Ani mąż, ani żona nie mogą bez zgody współmałżonka sprzedać żadnego ze składników tego majątku. Małżonkowie mogą natomiast zgodnie postanowić, że wspólnota majątkowa działa inaczej. Formalnie zmiana wspólnoty majątkowej może nastąpić w wyniku umowy zawartej przed notariuszem lub jako skutek orzeczenia sądu. 

Małżonkowie mogą też wyjątkowo każdorazowo ustalić, że to, co nabywają w czasie trwania małżeństwa, zasila majątek osobisty, a nie wspólny, np. wyraźnie zaznaczając to w umowie kupna nowego mieszkania. 

Wyłączenie wspólnoty majątkowej przed notariuszem, zanim zawarte zostanie małżeństwo, nazywane jest intercyzą. W takim wypadku małżonkowie ustanawiają rozdzielność majątkową, a majątek wspólny w ogóle nie powstaje. Jeżeli podobna umowa została zawarta w trakcie trwania małżeństwa, to po jej podpisaniu małżonkowie będą posiadali majątki osobiste oraz udziały w dotychczasowym majątku wspólnym. Na tej samej zasadzie wspólnotę majątkową można rozszerzyć, jeżeli mąż i żona zgodnie postanowią, że chcą, żeby w małżeństwie wspólnota była szersza niż domyślnie przewiduje to prawo. 

W szczególnych wypadkach o ustanowieniu rozdzielności majątkowej w czasie trwania małżeństwa może zdecydować sąd. Dzieje się tak najczęściej wtedy, gdy mąż lub żona trwoni majątek wspólny (np. z powodu alkoholizmu). 

Jeżeli małżonkowie nie zawarli notarialnej umowy rozdzielności majątkowej przed ślubem lub w trakcie trwania małżeństwa, to po rozwodzie można wnieść do sądu wniosek o podział majątku wspólnego. Może go złożyć jeden z małżonków bądź inna osoba zainteresowana dokonaniem takiego podziału, np. wierzyciel jednego z małżonków czy (w wyjątkowych sytuacjach) spadkobiercy. 

Podział można przeprowadzić wyłącznie, gdy ustanie ustawowa wspólność majątku, czyli po orzeczeniu rozwodu albo separacji, ubezwłasnowolnienia jednego małżonków lub też ogłoszeniu upadłości przez męża lub żonę. We wniosku należy zawrzeć informację o tym, które składniki majątku wspólnego mają zostać podzielone decyzją sądu.

Zakłada się, że majątek wspólny w równym stopniu należy do każdego z małżonków, chyba że można wykazać znaczną dysproporcję w jego wypracowaniu – wtedy przy podziale wchodzi w grę żądanie ustalenia nierównych udziałów. Na małżonku, który wnioskuje o podział majątku z uwzględnieniem stopnia, w jakim małżonkowie przyczynili się do jego wypracowania, spoczywa wówczas główny ciężar uzasadnienia nierównego podziału przed sądem. 

Składniki, które tworzyły wspólność majątkową, można podzielić na kilka różnych sposobów: 

1. Każdy z małżonków staje się jedynym właścicielem rzeczy, które można łatwo rozdzielić między strony sporu. 2. Jeden z małżonków staje się wyłącznym właścicielem jakiegoś składnika majątku, ale ze względu na trudności z jego podziałem zostaje zobowiązany do spłacenia udziału w nim drugiego z małżonków.  3. Najrzadziej stosowanym rozwiązaniem jest spieniężenie całej masy majątku wspólnego i stosowny podział gotówki pomiędzy byłych małżonków.

Do wniosku o podział majątku należy dołączyć potwierdzenie uiszczenia opłaty sądowej. Jej koszt to 1000 zł, jeżeli wniosek składa jeden z byłych małżonków, lub 300 zł – gdy wniosek taki składają oni razem (zgodnie). W drugim przypadku strony powinny wspólnie ustalić i przygotować plan spłaty, czyli porozumienie określające dokładnie, co zawiera majątek wspólny oraz sposób jego podziału.

W przypadku składania wniosku przez jedną ze stron trzeba liczyć się z tym, że koszty podziału nie skończą się na opłacie sądowej, najczęściej bowiem będzie potrzebne powołanie biegłych, których opinie pomogą sprawiedliwie podzielić składniki majątku. Możliwe jest natomiast zwolnienie od kosztów sądowych od podziału majątku, w całości lub w części – warunkiem jest złożenie stosownego wniosku z uzasadnieniem oraz przychylna decyzja sądu. 

O tym, jak długo potrwa sprawa, zanim sąd orzeknie o podziale majątku, decyduje nie tylko jego wielkość oraz stopień skomplikowania, ale także wola porozumienia obydwu stron. Jeżeli małżonkowie są skłonni osiągnąć kompromis, to może zakończyć się ona nawet na jednej rozprawie. W skrajnych przypadkach, gdy konieczne okaże się przeprowadzenie postępowań dowodowych, czas zakończeniu sporu o majątek może wydłużyć się nawet do kilku lat.

Akty prawne: Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks postępowania cywilnego