Nowy rodzaj urlopu i wątpliwości w sprawie wynagrodzenia

Nowelizacja Kodeksu pracy, którą po przyjęciu w ubiegłą środę przez Sejm zajmie się Senat, ma wdrożyć do polskich przepisów postanowienia dwóch unijnych dyrektyw. Ich celem jest zapewnienie przejrzystszych i bardziej przewidywalnych warunków zatrudnienia, a także równowagi między życiem prywatnym a zawodowym rodziców i opiekunów.

NSZZ "Solidarność" i Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych mają zastrzeżenia dotyczące bezpłatnego pięciodniowego urlopu opiekuńczego, który przewiduje nowelizacja Kodeksu pracy. Zdaniem związków nie będzie on spełniać swojej funkcji. W opinii OPZZ pracownik powinien móc zachować prawo do wynagrodzenia za ten urlop, by spełniać cel wdrażanej dyrektywy, jakim jest łączenie obowiązków rodzinnych, opiekuńczych z pracą zawodową. Paweł Śmigielski z OPZZ zauważył, że bezpłatne urlopy cieszą się znikomą popularnością w Polsce.

– Proponujemy, aby za czas tego urlopu pracownik otrzymywał wynagrodzenie liczone jak za czas urlopu wypoczynkowego lub aby miał prawo do otrzymania stosownego świadczenia pieniężnego z ZUS. (...) Uważamy, że będzie to dobre rozwiązanie, które wzmocni popularność urlopu opiekuńczego – powiedział PAP Śmigielski.

Druga uwaga odnosi się do urlopu rodzicielskiego, a konkretnie do jego 9-tygodniowej nieprzenoszalnej części.

– Rozumiemy cel tej regulacji, ale mogą przecież wystąpić sytuacje, kiedy drugi rodzic dziecka będzie nieznany, może nie żyć, czy też drugiemu rodzicowi nie będzie przysługiwała władza rodzicielska. Wówczas te 9 tygodni nie będą możliwe do wykorzystania przez pozostałego rodzica i po prostu przepadną – zaznaczył. OPZZ proponuje zatem, aby w wyżej wymienionych przypadkach, można było przenieść 9-tygodniowy urlop na jedynego rodzica. - W naszej ocenie będzie to zgodne z zasadami współżycia społecznego, by umożliwić temu rodzicowi wykorzystanie pełnego wymiaru urlopu rodzicielskiego - powiedział Paweł Śmigielski.

Trzecim elementem, który OPZZ chciałoby zmienić w nowelizacji, jest wprowadzenie prawa do odłączenia się pracownika (prawo do bycia offline). Śmigielski zaznaczył, że granica między czasem pracy zawodowej a czasem prywatnym pracowników w wielu przypadkach zaciera się. Zwrócił uwagę na to, że pracodawcy angażują pracowników do wykonywania obowiązków służbowych poza czasem pracy poprzez smsy, telefony, czy też e-maile, co w szczególności uwidoczniły dwa lata pracy, wykonywanej w pandemii COVID-19.

–Ten problem narasta, zwłaszcza w czasie popularności pracy zdalnej. Chcemy zatem pochylić się nad stosownymi zapisami w tym obszarze – powiedział Śmigielski.

W jego ocenie, pomimo że w Kodeksie pracy znajduje się szereg przepisów wskazujących na prawo pracownika do bycia offline (m.in. normy w zakresie czasu pracy, okresów odpoczynku czy okresów rozliczeniowych), "należałoby jasną i zrozumiałą regulację wpisać wprost do ustawy".

– W mojej ocenie, w obliczu nieprawidłowych praktyk pracodawców w tym zakresie, pełniłaby ona również funkcję informacyjną i edukacyjną, (...) że pracodawca poza czasem pracy pracownika nie może się z nim kontaktować w jakiejkolwiek formie – dodał przedstawiciel OPZZ.

Zaznaczył, że odstępstwa od tej zasady można byłoby dopuszczać w nadzwyczajnych sytuacjach w zakładzie pracy, np. akcje ratownicze, awarie.

NSZZ Solidarność również ma uwagi odnośnie odpłatności urlopu opiekuńczego, a także wolnego od pracy z tytułu siły wyższej.

– O ile to zwolnienie jest płatne 50 procent, to urlop opiekuńczy jest bezpłatny (...) pracownicy nie będą korzystać z tych form urlopów, zwolnień. Będą wybierać opiekę na dziecko, będą korzystać z urlopu wypoczynkowego, natomiast najprawdopodobniej w ostatniej kolejności będą korzystać z bezpłatnego urlopu opiekuńczego – powiedziała PAP dr Anna Reda-Ciszewska, ekspertka NSZZ "Solidarność".

Zaznaczyła jednak, że sam projekt ustawy, z punktu widzenia pracownika, należy ocenić pozytywnie ze względu na szereg różnych korzystnych, ochronnych rozwiązań. Zwłaszcza jeśli chodzi o umowy o pracę na czas określony.

– Umowy o pracę na czas określony zostaną zrównane z umowami na czas nieokreślony w zakresie ich wypowiadania. Pracodawca będzie musiał podawać przyczynę przy wypowiadaniu umowy na czas określony –powiedziała przedstawicielka NSZZ "Solidarność". Wskazała, że jest to dobre rozwiązanie, na którym skorzystają pracownicy. W jej ocenie, nie należy się bać, że pracodawcy odejdą od umów na czas określony na rzecz umów cywilno-prawnych.

– Mamy obecnie rynek pracownika. Jeżeli pracodawca chce konkurować o dobrego pracownika, musi mu zapewnić odpowiednią, stabilną podstawę zatrudnienia, stąd też ja bym się nie obawiała ucieczki pracodawców w umowy prawa cywilnego – powiedziała.

Zmiany w urlopach rodzicielskich, szersze stosowanie elastycznej organizacji pracy i możliwość zwolnienia od pracy "z powodu działania siły wyższej" – takie m.in. rozwiązania przewiduje nowelizacja Kodeksu pracy, którą w ubiegłym tygodniu uchwalił Sejm. Za nowelizacją głosowało 439 posłów, przeciw było 6, wstrzymało się 6.

Zwolnienie od pracy "z powodu działania siły wyższej" będzie możliwe do wykorzystania w pilnych sprawach rodzinnych w wymiarze 2 dni albo 16 godzin w roku kalendarzowym. Za czas tego zwolnienia pracownik zachowa prawo do połowy wynagrodzenia.

Według noweli pracownik będzie mógł również skorzystać z bezpłatnego urlopu opiekuńczego w wymiarze 5 dni w roku kalendarzowym. Urlop będzie możliwy do wykorzystania, aby zapewnić osobistą opiekę lub wsparcie osobie będącej krewnym (syn, córka, matka, ojciec lub małżonek) lub pozostającej we wspólnym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Za czas tego urlopu nie będzie przysługiwało wynagrodzenie.