Co czwarty nielegalnie zatrudniony Ukrainiec w jednej branży. Są wyniki kontroli

Posłowie z sejmowej komisji do spraw kontroli państwowej we wtorek zapoznali się z informacją PIP o pracy cudzoziemców w Polsce w latach 2022-2023. Z materiałów wynika, że dominującą grupą cudzoziemców zatrudnianych przez polskich przedsiębiorców są obecnie obywatele Ukrainy. Inspekcja zaznaczyła, że zachodzące w ostatnich latach zmiany na rynku pracy generalnie związane są w dużej mierze z wzrostem liczby cudzoziemców w naszym kraju.

Główna Inspektor Pracy Katarzyna Łażewska-Hrycko poinformowała posłów, że po rozpoczęciu wojny w Ukrainie, w związku z masowym napływem obywateli tego kraju do Polski, Inspekcja przyjęła specjalną strategię funkcjonowania. Wyjaśniła, że ma ona na celu prowadzenie czynności kontrolno-nadzorczych PIP w skuteczny sposób, ale też poprawę dostępu do wiedzy na temat zgodnych z obowiązującymi przepisami prawa pracy i legalności zasad zatrudnienia oraz powierzania pracy cudzoziemcom.

Ułatwieniem w stosunku do standardowych procedur stały się wprowadzone po agresji Rosji na Ukrainę składane drogą elektroniczną powiadomienia o podjęciu pracy przez obywateli Ukrainy. W 2022 roku takich powiadomień było 784,5 tys., a w 2023 roku 1 mln 78 tys..

Inspekcja podała, że w 2022 roku otrzymała 3,6 tys. skarg od cudzoziemców, z czego 1 tys. 181 od obywateli Ukrainy. W 2023 roku na 2,6 tys. skarg, tysiąc wpłynął od Ukraińców. Skargi od nich dotyczyły najczęściej niewypłacenia wynagrodzenia za pracę lub niewypłacenia minimalnej stawki godzinowej przy umowach cywilnoprawnych. Obywatele Ukrainy zgłaszali też brak wymaganej umowy o pracę.

Według podanych we wtorek komisji danych inspektorzy pracy przeprowadzili w 2022 roku 8,9 tys., a w 2023 roku 9,1 tys. kontroli legalności zatrudnienia i wykonywania pracy przez cudzoziemców. Sprawdzono legalność powierzenia pracy 40,7 tys. (2022 rok) i 39,4 tys. (2023 rok) cudzoziemców. Większość dotyczyło obywateli Ukrainy, odpowiednio 33 tys. w 2022 roku i 29,6 tys. w 2023 roku.

PIP nielegalne wykonywanie pracy przez obywateli Ukrainy ujawniła w 2023 roku podczas 1964 kontroli. Powierzenie nielegalnej pracy wykazano w 2022 roku wobec 3948 obywateli Ukrainy, w ubiegłym roku liczba ta wzrosła do 4747.

W 2023 roku największą liczbę obywateli Ukrainy, którym została powierzona nielegalna praca, wykazano w budownictwie - 25 proc. nielegalnie zatrudnionych obywateli Ukrainy. Ponadto wysoki wskaźnik dotyczył sekcji usługi administrowania i działalność wspierająca, obejmującej również agencje pracy tymczasowej (17 proc.), w przetwórstwie przemysłowym (13 proc.) oraz w branży zakwaterowania i usług gastronomicznych (12 proc.).

Inspektorzy pracy w kontrolach obejmujących obywateli Ukrainy najczęściej stwierdzali brak wymaganego zezwolenia na pracę (2,3 tys. w 2022 roku i 3,3 tys. osób w 2023 roku), a następnie powierzenie pracy na innym stanowisku lub na innych warunkach niż określone w zezwoleniu na pracę (1,4 tys. i 804 osoby), nie zawarcie wymaganych umów o pracę lub umów cywilnoprawnych (569 i 581 przypadków).

W 25 przypadkach w 2022 roku i 47 w 2023 roku inspektorzy podczas kontroli ustalili, że podstawa pobytu w Polsce nie uprawniała skontrolowanych Ukraińców do wykonywania pracy. Trafili też na pojedyncze przypadki nielegalnego pobytu na naszym terytorium - po 9 osób w obu latach.

Inspektorzy zwrócili uwagę, że po wprowadzeniu elektronicznych powiadomień i dwutygodniowego terminu na taką procedurę, powiększyło się zjawisko pracy nierejestrowanej.

Gdy inspektorzy ujawniali świadczących pracę cudzoziemców, dla których nie zostało złożone powiadomienie, pracodawca informował, że to np. dopiero pierwszy lub drugi dzień ich pracy, a zatem termin na zgłoszenie do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i dokonanie powiadomienia jeszcze nie upłynął.

W postulatach PIP do posłów znalazła się zmiana tej zasady - skrócenie 14-dniowego terminu do złożenia powiadomienia, a także wprowadzenie obowiązku dokonania zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych przed dopuszczeniem danej osoby (w tym cudzoziemca) do pracy, nie zaś w terminie 7 dni, jak stanowią aktualnie obowiązujące przepisy.

Z raportu wynika, że od 2022 roku nastąpiło zmniejszenie liczby wydanych zezwoleń na pracę dla cudzoziemców zamierzających wykonywać pracę w Polsce. Obywatelom Ukrainy wydano w 2022 roku nieco ponad 85 tys. zezwoleń, a w 2023 roku zaledwie 7,3 tys..

Z danych resortu pracy wynika, że w 2022 roku drugim krajem pod względem liczby wydawanych zezwoleń były Indie (41,6 tys.), a na kolejnych miejscach - Uzbekistan (33,4 tys.), Turcja (25 tys.), Filipiny (22,6 tys. i Nepal (20 tys.).

W 2023 roku Indie były pierwsze z prawie 46 tys. zezwoleń, Nepal - drugi z 35,3 tys., trzecie Filipiny - 29,2 tys.. Na kolejnych miejscach były: Uzbekistan (28 tys.), Bangladesz (27,9 tys.) i Turcja (26 tys.).

Państwowa Inspekcja Pracy jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej wykonywanej przez cudzoziemców.

PIP podlega Sejmowi, nadzór nad Inspekcją sprawuje trzydziestoosobowa Rada Ochrony Pracy. Głównego Inspektora Pracy powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu po zasięgnięciu opinii Rady Ochrony Pracy i właściwej komisji sejmowej.