Tradycje świąteczne w Wigilię i Boże Narodzenie

● Na wigilijnym stole nie może zabraknąć dodatkowego, pustego nakrycia i sianka pod obrusem. ● Święta Bożego Narodzenia co roku przypadają w tych samych dniach. Nie jest to święto ruchome. ● Tradycyjnie w Wigilię podaje się dwanaście potraw.

W tradycji chrześcijańskiej święta Bożego Narodzenia są upamiętnieniem narodzin Jezusa Chrystusa. W Polsce na święta te składają się trzy dni - Wigilia (24 grudnia) - nie jest to dzień wolny od pracy, Boże Narodzenie (25 grudnia) i drugi dzień świąt (26 grudnia), który obchodzony jest na pamiątkę św. Szczepana.

Skąd się wzięła Wigilia? Wigilia w Polsce zaczęła być obchodzona w XVIII wieku, a w kolejnych dziesięcioleciach się upowszechniała. Obecnie jest rodzinnym świętem, dla wielu osób jednym z najważniejszych w roku.

Tradycyjnie wieczerza wigilijna rozpoczyna się, kiedy na niebie zabłyśnie „pierwsza gwiazdka”. Jednak to określenie może wprowadzać w błąd, ponieważ „pierwszą gwiazdką” zostaje najczęściej jedna z planet, które są najlepiej widoczne na niebie. „Pierwsza gwiazdka” jest upamiętnieniem Gwiazdy Betlejemskiej, która prowadziła Mędrców ze Wschodu do Betlejem.

Kiedy przy wigilijnym stole zbiorą się już wszyscy, tradycyjnie Wigilia rozpoczyna się od czytania opisu narodzenia Jezusa z Ewangelii św. Łukasza (Łk. 2, 1-14). Zwyczajowo Ewangelię czyta najstarszy członek rodziny lub głowa rodziny. Następnie wszyscy łamią się opłatkiem i składają sobie życzenia. Jest to znak pojednania i miłości.

Na wigilijnym stole, pod obrusem, zwyczajowo kładzie się siano. To pozostałość po obchodach przesilenia zimowego, które przypada mniej więcej w czasie świąt Bożego Narodzenia. W tradycji chrześcijańskiej jest to pamiątka tego, że Jezus urodził się w stajence.

Na wigilijnym stole ustawia się również jedno wolne nakrycie. Ma być ono pozostawione dla zbłąkanego, niespodziewanego wędrowca. Dawniej wierzono, że takie dodatkowe nakrycie przypomina o duszach zmarłych krewnych, którzy w czasie przesilenia wracali na ziemię. Obecnie wiąże się to przede wszystkim z gościnnością.

12 potraw wigilijnych to jednak z najbardziej znanych tradycji świątecznych. Mówi się, że jest to symbol dwunastu apostołów lub dwunastu miesięcy w roku. Dawniej tradycja nakazywała mniejszą liczbę potraw. Obecne potrawy wigilijne różnią się w zależności od regionu. Przez lata w Wigilię podawano postne dania, jednak od 2003 roku takiego obowiązku wierzący już nie mają. Biskupi zachęcają mimo wszystko do przestrzegania postu.

Jakie dania na Wigilię? - barszcz czerwony i uszka z grzybami, - ryby przygotowane na różne sposoby, w tym przede wszystkim karp, - kutia, - pierogi lub krokiety z kapustą i grzybami, - kompot z suszonych owoców, - kapusta z grochem, - piernik, - makowiec.

Wiele wigilijnych potraw ma swoje znaczenie. Ryby symbolizują odrodzenie i Jezusa. Składniki kompotu z suszu to między innymi zapewniające długowieczność gruszki, dające miłość jabłka i śliwki, które odpędzają złe moce. Mak natomiast ma przynosić bogactwo.

Jeden z przesądów mówi, że należy chociaż spróbować każdej z dwunastu wigilijnych potraw, aby nadchodzący nowy rok był szczęśliwy.

Dlaczego karp na Wigilię? Karp popularność w Polsce zyskał dopiero w PRL-u. Swoją sławę „zawdzięcza” ministrowi przemysłu i handlu z czasów Władysława Gomułki o imieniu Hilary Minc. To on stworzył hasło - karp na każdym wigilijnym stole. Karp dzięki łatwej hodowli i stosunkowo niskiej cenie szturmem podbił wigilijne stoły Polaków.

Boże Narodzenie rozpoczyna się uroczystą mszą, która odprawiana jest w nocy z 24 na 25 grudnia. Pasterka to pierwsza msza w Boże Narodzenie i najczęściej odbywa się o północy. Jest ona upamiętnieniem oczekiwania przez pasterzy, którzy jako pierwsi złożyli hołd nowo narodzonemu Jezusowi.

Jedną z tradycji bożonarodzeniowych jest śpiewanie kolęd, czyli pieśni związanych z Bożym Narodzeniem. Kolędy pojawiły się na przełomie XV i XVI wieku, a popularność zyskały na przełomie XVII i XVIII wieku. Obecnie śpiewane są podczas mszy świętych, a w święta również w domach. 

Jedne z najpopularniejszych kolęd to: „Wśród nocnej ciszy” „Lulajże, Jezuniu” „Dzisiaj w Betlejem” „Przybieżeli do Betlejem” „Gdy śliczna panna” 

Jednym z elementów świątecznej dekoracji jest jemioła, którą wiesza się pod sufitem. Jest to symbol wieczności, a pocałunek pod nią ma gwarantować trwałość związku.

Niektórzy wieszają też jemiołę nad drzwiami wejściowymi, co ma chronić domostwo przed działaniem złych mocy.

W święta Bożego Narodzenia w domach pojawia się również inna roślina - Gwiazda Betlejemska, inaczej nazywana poinsecją. Ona również jest upamiętnieniem gwiazdy, która wskazywała drogę mędrcom.

Skąd się wzięła choinka? Jest wiele teorii dotyczących pochodzenia zwyczaju ubierania choinki. Jedna z nich mówi, że zwyczaj ten dotarł do Polski w XVIII-XIX wieku z Niemiec. Tam natomiast ukształtował się w XV wieku. Genezy choinki upatruje się jeszcze w czasach antycznych, kiedy z okazji świąt do świątyń i domów wnoszono ejresione, czyli przystrojone gałęzie drzewa laurowego lub oliwnego. W Polsce początkowo choinki pojawiły się w bogatszych domach mieszczan i arystokracji. Wcześniej w wielu regionach Polski pojawiała się podłaźniczka, czyli ozdobiony czubek świerka lub jodły, albo gałązka sosny wieszana pod sufitem. Była to ozdoba, która trwała w polskich domach do lat 20. XX wieku.

Co symbolizuje choinka? Niektórzy twierdzą, że jest ona symbolem rajskiego Drzewa Życia. Ozdobom przypisuje się też symbolikę rajskich owoców, a łańcuchom - węża. Są też inne interpretacje - słomiane łańcuchy, które kolorem przypominają złoto mogą symbolizować bogactwo, gwiazda na czubku - Gwiazdę Betlejemską. Na choince wieszano dawniej plony z pola, ogrodu czy lasu - słomę, kłosy zbóż, rajskie jabłuszka, orzechy, ale również ciastka czy pierniczki.

Kiedy ubiera się choinkę? Tradycyjnie choinkę ubiera się w Wigilię. Obecnie jednak coraz więcej osób przystraja świąteczne drzewko nawet na początku grudnia, aby jak najdłużej czuć było świąteczną atmosferę.

Pod choinką zwyczajowo pojawiają oczywiście prezenty, które przynosi - w zależności od regionu - Święty Mikołaj, Gwiazdor, aniołek lub dzieciątko.

W różnych krajach świata święta Bożego Narodzenia obchodzone są inaczej niż w Polsce. W Wielkiej Brytanii dzieci dla Świętego Mikołaja zostawiają ciasteczka i mleko, a na balustradzie schodów lub kominku wieszają skarpety, w których pojawiają się prezenty. Świąteczny posiłek spożywa się w gronie rodzinnym 25 grudnia, a tradycyjną potrawą jest pieczony indyk lub nadziewana gęś. Ważnym elementem jest świąteczne przemówienie królowej.

W Austrii ważnym elementem świąt są jarmarki świąteczne, na których spotykają się ze znajomymi i rodziną. Prezenty Austriakom przynosi Dzieciątko, czyli Christkindl.

W Niemczech bardzo popularne są kalendarze adwentowe, które znaleźć można w wielu domach. Dużą popularnością cieszą się też jarmarki. Święta w Niemczech rozpoczynają się Wigilią, a na stołach króluje strucla, kiełbasa i sałatka kartoflana.