Po 60 latach CIA odtajniła stare dokumenty i oficjalnie przyznała się, że zorganizowała irański przewrót w 1953 roku. Amerykańscy agenci, współpracując z Brytyjczykami, doprowadzili do obalenia demokratycznie wybranego lewicowego rządu, który między innymi znacjonalizował przemysł naftowy. Przewrót dał początek autorytarnym rządom szacha Reza Pahlaviego.
Kwestia zaangażowania zachodnich wywiadów w przewrót w 1953 roku od wielu lat była tajemnicą poliszynela. Byli agenci zaangażowani w jego przeprowadzenie napisali książki i udzielali wywiadów. CIA nigdy nie skomentowała jednak tej sprawy oficjalnie.
Historia sterowana z zewnątrz
Musiało upłynąć 60 lat, aby amerykańska agencja wywiadowcza pośrednio przyznała się do udziału w przewrocie. Po takim okresie wygasła bowiem klauzula "ściśle tajne", którą opatrzono dokumenty dotyczące "Operacji TPAJAX", jak wydarzenia w Teheranie w 1953 roku nazwali Amerykanie. Materiały opublikowano na stronie National Security Archive, prowadzonej przez Uniwersytet Jerzego Waszyngtona.
Kluczowy jest wewnętrzny raport CIA, przygotowany w latach 70., o tytule "Bitwa o Iran". Jego treść częściowo odtajniono już w latach 80., ale usunięto cały rozdział traktujący o operacjach wywiadu. Dopiero teraz został odtajniony i, jak się okazuje, Amerykanie mieli powody, aby nie pokazywać go wcześniej.
Z dokumentów wynika, że cały przewrót był zorganizowany przez wywiad USA i Wielkiej Brytanii, a Irańczycy byli jedynie jego wykonawcami. Całą akcję określono jako "akt polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych". Amerykanie mieli działać wobec "ryzyka agresji radzieckiej".
Niekorzystne okoliczności
W 1951 roku irański parlament wybrał na premiera Mohammeda Mosaddegha, człowieka o poglądach lewicowych i zdecydowanego zwolennika nacjonalizacji krajowego przemysłu naftowego, kontrolowanego przez brytyjską spółkę AIOC. Stało się to niedługo po objęciu urzędu przez Mosaddegha, ku wielkiemu niezadowoleniu państw Zachodnich.
Początkowo jedynie Brytyjczycy naciskali na zorganizowanie przewrotu, ale po dwóch latach Amerykanie ulegli i zdecydowali się na rozwiązanie siłowe. Mieli to uczynić wobec obaw, że rządzony przez lewicowy rząd Iran będzie łatwym celem dla ZSRR. Całkowita utrata tego kraju na rzecz Bloku Wschodniego była nie do pomyślenia.
CIA zorganizowało więc "Operację TPAJAX". Jak wynika z odtajnionych dokumentów, jej celem było obalenie rządu Mosaddegha i zastąpienie go rządem wojskowym, wzmocnienie pozycji przyjaznego Zachodowi szacha Pahlaviego i zmuszenie go do aktywnego rządzenia poprzez ustanowienie monarchii absolutnej w miejsce konstytucyjnej.
Na żołdzie CIA
Przewrót przeprowadzono ostatecznie w sierpniu 1953 roku. Wcześniej CIA między innymi przeprowadzała akcję propagandową w celu osłabienia Mosaddegha. 15 sierpnia do akcji ruszyły tłumy "rzezimieszków" opłaconych przez zachodnich agentów, którzy organizowali demonstracje, mające na celu destabilizację sytuacji i ułatwienie działania oddziałom wojskowym dowodzonym przez puczystów.
Po wstępnym niepowodzeniu przewrót ostatecznie się udał. CIA całkowicie wypełniła swoje cele i sojusz z Iranem oraz łatwy dostęp do jego ropy został zapewniony aż do 1979 roku, kiedy doszło do Irańskiej Rewolucji i obalenia szacha.
Nie jest jasne, dlaczego CIA tak długo utrzymywała wszystko w tajemnicy. Jak spekuluje komentator periodyku "Foreign Policy", może chodzić o to, że wiele metod operacyjnych opisanych w ujawnionych dokumentach nadal może być użytecznych. Na dodatek Brytyjczycy mają być nadal absolutnie przeciwni ujawnieniu wszelkich detali swojego zaangażowania w całą "Operację TPAJAX", a rola MI6 miała być w niej istotna.
Autor: mk/jk / Źródło: Foreign Policy, tvn24.pl
Źródło zdjęcia głównego: domena publiczna