Co czeka dzieci z Ukrainy w polskich szkołach?

Dzieci i młodzież z Ukrainy w wieku obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, czyli od 7. do 18. roku życia, są przyjmowane i obejmowane opieką i nauczaniem na takich warunkach jak obywatele polscy. Ustalenie klasy, w której kontynuowana jest nauka takiego ucznia lub uczennicy, odbywa się na podstawie sumy ukończonych lat nauki szkolnej za granicą.

Zwykle ustalenie klasy następuje na podstawie dokumentów, które wydała szkoła zagranicą, ale nie jest to niezbędne. Wystarczy oświadczenie rodziców o sumie lat nauki za granicą.

Żeby zapisać dziecko do szkoły, trzeba złożyć wniosek do dyrektora placówki. Publiczna szkoła podstawowa, w rejonie której mieszka dziecko-obcokrajowiec - z urzędu przyjmuje takiego ucznia lub uczennicę. Inne publiczne szkoły podstawowe i szkoły ponadpodstawowe robią to w miarę posiadania wolnych miejsc.

Jeśli ze znalezieniem miejsca jest kłopot, pomocy powinien udzielić organ prowadzący szkoły, czyli zwykle samorząd. Dla szkół podstawowych to gmina, dla ponadpodstawowych to powiat.

Na jakie wsparcie mogą dziś liczyć dzieci z Ukrainy?

Cudzoziemcy, którzy nie posługują się językiem polskim w stopniu umożliwiającym korzystanie z nauki w szkole, mogą: - uczestniczyć w dodatkowych zajęciach z języka polskiego. Zajęcia mogą być prowadzone indywidualnie lub w grupach w wymiarze minimum dwóch godzin tygodniowo przez czas nieokreślony; - realizować naukę w formie oddziału przygotowawczego, gdzie proces nauczania dostosowany jest do potrzeb i możliwości edukacyjnych uczniów (nauka w takim oddziale trwa rok, z możliwością przedłużenia do dwóch lat). Zajęcia realizowane są w grupach do 15 uczniów w wymiarze minimum od 20 do 26 godzin tygodniowo (w zależności od roku nauki i typu szkoły). W ramach tych godzin uczniowie realizują naukę języka polskiego oraz treści z poszczególnych przedmiotów w zakresie dostosowanym do ich potrzeb i możliwości; - korzystać z pomocy osoby władającej językiem kraju pochodzenia zatrudnionej w charakterze pomocy nauczyciela - osoba zatrudniona w charakterze pomocy nauczyciela nie musi posiadać kwalifikacji pedagogicznych; - korzystać z dodatkowych zajęć wyrównawczych w zakresie przedmiotów nauczania organizowanych przez organ prowadzący szkołę, nie dłużej jednak niż przez okres 12 miesięcy.

Decyzję o przyznaniu danej formy wsparcia podejmuje dyrektor szkoły w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę.

Uczniowie cudzoziemscy mogą być objęci pomocą psychologiczno-pedagogiczną w związku z doświadczeniem migracyjnym. O tym, jak ta pomoc będzie wyglądać, też decyduje dyrektor. Co istotne, w obecnej sytuacji pomocą psychologiczno-pedagogiczną można objąć również rodziców uczniów.

Jeśli chodzi o oddziały przygotowawcze, to nie ma ich u nas na razie zbyt wielu. W tym roku szkolnym w całej Polsce działało ich dotąd 115, w poprzednim roku było ich jeszcze mniej, bo 60.

- Uważamy, że są trzy pilne kwestie, którymi należy się zająć - mówi Sławomir Broniarz, prezes Związku Nauczycielstwa Polskiego. ZNP wypracowuje właśnie oficjalne stanowisko w tej sprawie. - Pierwsza kwestia to konieczność zapewnienia środków na asystentów międzykulturowych dla uczniów. Normalnie to zadanie samorządów, ale wierzymy, że w obecnej sytuacji rząd mógłby tę sprawę wspierać finansowo. Pomoc asystentów jest konieczna, by te dzieci jak najlepiej mogły się odnaleźć w naszych szkołach. Nie wiemy, jak długo tu zostaną, być może część na stałe i te pierwsze tygodnie będą dla nich kluczowe - dodaje.

ZNP będzie też apelowało o wsparcie nauczycieli języka polskiego, którzy tylko w części posiadają kwalifikacje do nauczania języka polskiego jako obcego. - Mamy nadzieję, że z pomocą będą mogli przyjść rektorzy szkół wyższych, którzy dotąd organizowali na przykład letnie szkoły języka polskiego. Mają ludzi z potrzebnymi umiejętnościami - podkreśla Broniarz. I zapewnia, że w tej sprawie rozpocznie też rozmowy z uczelnią wyższą, którą prowadzi związek - chodzi o Wyższą Szkołę Pedagogiczną ZNP.

Trzecią sprawą jest kwestia szybkiego uznawania dyplomów nauczycieli ukraińskich. - Część z nich zna język polski w stopniu wystarczająco, by uczyć, a część może być wsparciem językowym - mówi Broniarz. - Wiele dzieci, które do Polski trafiają to maluchy. Będziemy bardzo potrzebować nauczycieli przedszkolnych i wczesnoszkolnych - dodaje.

Łukasz Szeliga jest nauczycielem języka polskiego jako obcego i drugiego oraz tutorem dzieci i młodzieży. Doświadczenie zdobywał, ucząc w Szkole Języka i Kultury Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz w szkołach publicznych i prywatnych, w tym w jednostce edukacyjnej Ambasady Stanów Zjednoczonych w Polsce. Współpracował do tej pory z przedstawicielami przeszło 60 państw.

- Częścią nauczycieli kierują obawy osadzone w dwóch kwestiach: tym, że ktoś ich rozliczy z pracy oraz tym, że sobie nie poradzą - zauważa Szeliga. I od razu komentuje: - Na obie te obawy może odpowiedzieć dyrekcja szkoły i tu nie trzeba rządowych regulacji.

Zachęca, by dyrektorzy szkół zorganizowali specjalne zebranie i poinformowali, że wspierają nauczycieli. Wiedzą, iż jest to nowa sytuacja i mogą pojawić się błędy. Komunikacja z zespołem nauczycieli jest tu, zdaniem Łukasza Szeligi, kluczowa. 

- Dalej warto, aby dyrektorki i dyrektorzy stworzyli zespół do spraw interkulturowości w szkole - zachęca Szeliga. W jego skład mogliby wejść nauczyciele różnych specjalności, np. nie tylko psycholog i pedagog, ale też nauczyciel świetlicy czy języka polskiego.

- Lekcje plastyki, muzyki i wychowania fizycznego są kluczowe w procesie przepracowywania traumy, lekcje języka polskiego są świetną okazją do włączania dzieci ukraińskich do polskiego systemu oświaty. Matematyka jest językiem na tyle uniwersalnym, że da się zindywidualizować tu nauczanie - zauważa.

Jego zdaniem pozostałe przedmioty w najbliższych czterech miesiącach mogłoby być zbyteczne. - Priorytetem jest wsparcie w zakresie zdrowia psychicznego i umiejętności społecznych, a my nie wiemy, kto i ile będzie chciał pozostać w polskiej szkole - zauważa nauczyciel i tutor. I dodaje: - Przede wszystkim trzeba przeciwdziałać ryzyku, że wśród dzieci i młodzieży zacznie dochodzić do polaryzacji społecznej i wzrostu agresji. Najgorsze, co może teraz się zdarzyć, to wykluczanie dzieci i młodzieży pochodzenia białoruskiego i rosyjskiego, a te także są obecne w polskiej szkole. W tym tygodniu konieczne jest przygotowanie uczniów na przyjęcie uchodźców, rozpoczęcie z nimi rozmowy, ale też niezarzucenie ich pogadankami, w których tylko są biernymi słuchaczami; dalej doedukowanie nauczycieli w zakresie różnic kulturowych i uprzedzeń, a także uważności na język, którym się posługują.

JAK ROZMAWIAĆ Z DZIEĆMI NA TEMAT SYTUACJI W UKRAINIE? - PORADNIK MINISTERSTWA EDUKACJI i NAUKI

Była wiceminister edukacji Joanna Berdzik zauważa, że włączanie dzieci do polskich klas może być dla nich bardzo trudne z wielu względów. - I emocjonalnych, i językowych, i przedmiotowych - wylicza. - Trudno sobie wyobrazić, że dzieci te z marszu wchodzą na lekcje. Klasy przygotowawcze to lepszy trop - ocenia.

Gdyby to zależało od Berdzik, stawiałaby nie na klasyczną edukację, a bardziej na różnego rodzaju aktywności edukacyjne, które nie musiałyby się ściśle wiązać z realizacją podstawy programowej. Dzieci mogłyby pracować w grupach o zróżnicowanym wieku, z towarzyszeniem nauczyciela mówiącego po ukraińsku i po polsku. A do polskich uczniów dołączać na zajęciach takich jak plastyka czy wychowanie fizyczne. - Chodzi o takie możliwe rozluźnienie szkolnej struktury, co powinno być lepszą formułą działania - ocenia.

Z jej perspektywy kluczowe jest dziś wsparcie psychologiczne zarówno dzieci ukraińskich, jak i polskich.

- Oczekiwałabym uelastycznienia rozwiązań na poziomie przepisów, tak żeby móc działać zgodnie z potrzebami dzieci, niż zmuszania szkoły do działania na podstawie obecnych przepisów, które jednak nie zostały stworzone na taką sytuację - komentuje.

Wiceminister Tomasz Rzymkowski w rozmowie z tvn24.pl zapewnił, że Ministerstwo Edukacji i Nauki przymierza się do rozluźnienia przepisów m.in. w kwestii kwalifikacji nauczycieli z Ukrainy. - W oświacie różne przepisy są rozproszone, potrzebne będą nie tylko zmiany rozporządzeń, ale pewnie też ustawowe. Intensywnie pracujemy nad różnymi wariantami - zapowiada. Zapewnia też, że Ministerstwo Edukacji i Nauki będzie wspierać samorządy i przypomina, że już teraz na stronie resortu można znaleźć pakiety informacji np. o wsparciu psychologicznym dzieci zarówno polskich, jak i ukraińskich. - Będzie tych materiałów coraz więcej - podkreśla.

ZASADY PRZYJMOWANIA DZIECI DO SZKÓŁ I UDZIELANIA IM POMOCY - PORADNIK MINISTERSTWA EDUKACJI

Zgodnie z obowiązującymi przepisami w szkole może być zatrudniony nauczyciel niebędący obywatelem polskim wtedy, gdy taka potrzeba wynika z organizacji nauczania w szkole. Najczęściej dotyczy to nauczycieli języków obcych. Zatrudnienie w szkole nauczyciela niebędącego obywatelem polskim wymaga zgody organu prowadzącego tę szkołę. 

W sobotę minister edukacji Przemysław Czarnek wziął udział w spotkaniu online z samorządowcami. - Apelowaliśmy o jak najszybsze uelastycznienie przepisów i na przykład zwiększenie liczebności oddziałów przygotowawczych. 15-osobowe klasy są świetne, ale obawiamy się, że nie wystarczy nam do nich nauczycieli - mówi Renata Kaznowska, wiceprezydentka Warszawy, odpowiedzialna za oświatę. I dodaje: - Dobro tych dzieci to nasza wspólna sprawa i na takie podejście wszystkich stron liczymy.