Związek kohabitacyjny – czym różni się od konkubinatu?

● Kohabitacja jest rodzajem nieformalnego związku dwojga ludzi.Związek kohabitacyjny nie występuje w polskim prawie i nie może zostać zalegalizowany. ● Związki kohabitacyjne mogą przybierać różne formy i być tymczasowe lub trwałe. ● Związek kohabitacyjny należy odróżniać od konkubinatu oraz związku partnerskiego.

Związek kohabitacyjny, tak samo jak konkubinat, nie został uregulowany w Polsce przepisami. Pojęcia kohabitacji oraz związku kohabitacyjnego spotkać można natomiast w orzeczeniach sądów, pracach naukowych z zakresu socjologii i psychologii, a także w słownikach języka polskiego.

Z braku prawnej definicji kohabitacji spotkać się można z wieloma różnymi jej tłumaczeniami. Słowo to pochodzi od łacińskiego co-habitare, co oznacza wspólne przebywanie i mieszkanie. Słownik Języka Polskiego PWN bardzo ogólnie definiuje kohabitację jako „współżycie, współdziałanie lub współzamieszkiwanie”, zaś Słownik Wyrazów Obcych jako „trwałe pożycie mężczyzny z kobietą bez zawarcia związku małżeńskiego”.

Bardziej szczegółowo jej definicją zajmują się socjologowie czy psychologowie. Kohabitację rozumie się wówczas najczęściej jako związek, w którym dwie osoby wspólnie zamieszkują przez dłuższy czas, prowadzą gospodarstwo domowe i utrzymują relacje seksualne. 

Definicja ta również jest jednak nieostra – różnie można interpretować np. to, ile trwa „dłuższy czas”. Jednocześnie obecnie definicję tę dodatkowo się rozszerza. W rezultacie kohabitacja przyjmować może bardzo różne formy i trudno jest ją precyzyjnie określić. 

Najogólniej można uznać, że kohabitacja polega na istnieniu duchowej, fizycznej i majątkowej więzi pomiędzy dwojgiem ludzi, którzy najczęściej przynajmniej część czasu spędzają mieszkając wspólnie. Również od tej definicji będą jednak wyjątki.

Związek oparty na kohabitacji, czyli związek kohabitacyjny, jest związkiem dwojga ludzi żyjących razem bez prawnej podstawy – jest to więc związek nieformalny.

Związki kohabitacyjne przyjmują przy tym bardzo różne formy, co wynika z tego, jak nieprecyzyjna jest ich definicja. Nawet wymóg mieszkania razem, do niedawna uważany za niezbędny warunek uznania danego związku za kohabitację, przestał obowiązywać i obecnie również pary niemieszkające razem bywają uznawane za żyjące w kohabitacji.

Jak więc wyglądają związki kohabitacyjne? Mogą to być klasyczne związki różniące się od małżeństwa jedynie brakiem dokumentów, ale mogą to też być np. związki par żyjących razem „na próbę”, związki, w których para pomieszkuje na zmianę w różnych miejscach, związki osób prowadzących oddzielne gospodarstwa domowe, a także relacje par żyjących razem, ale bez bliskiej więzi fizycznej lub emocjonalnej. 

Związek kohabitacyjny może powstawać w różnych okolicznościach i mieć różne przyczyny. Żyjące w takich związkach osoby same ustalają między sobą, w jaki sposób chcą się dzielić wydatkami, obowiązkami domowymi czy swoim wolnym czasem.

Dużą grupą osób żyjących w związkach kohabitacyjnych są ludzie młodzi, którzy wybierają taką formę przed podjęciem decyzji o małżeństwie. W ich przypadku związek kohabitacyjny najczęściej uznawać można za model tymczasowy.

Inną grupą osób w związkach kohabitacyjnych są ludzie, którzy z różnych względów nie mogą wziąć ślubu. Dotyczy to na przykład osób homoseksualnych czy osób o nieuregulowanym stanie cywilnym, np. w czasie postępowania rozwodowego.

Dla wielu osób związek kohabitacyjny jest również docelową formą wspólnego życia. Osoby te z różnych powodów nie chcą lub nie planują małżeństwa, zarazem jednak prowadzą wspólnie dom i wspólnie wychowują dzieci, a nawet dzielą się swoim majątkiem, np. kupując wspólnie nieruchomość.

Ponieważ związek kohabitacyjny nie jest uregulowany prawnie, oznacza to, że osobom żyjącym w takich związkach, tak samo jak żyjącym w konkubinacie, formalnie nie są przyznawane żadne specjalne prawa względem siebie czy swoich majątków. Osoby takie nie mają wspólnego majątku, nie dziedziczą po sobie – chyba że zapiszą sobie coś w testamencie, ani nie mają prawa do wglądu do swojej dokumentacji medycznej. Ludzie w związkach kohabitacyjnych nie mogą również adoptować dzieci inaczej niż samodzielnie.

Zarazem jednak wspólne życie w niektórych sytuacjach może tego typu prawa generować. Wynika to z faktu, że osoby żyjące razem w związku kohabitacyjnym można w świetle prawa uznać za osoby bliskie. To natomiast ma znaczenie m.in. w prawie karnym. 

Związek kohabitacyjny jest bardzo podobny do konkubinatu. Konkubinat również jest formą relacji nienormowaną przez polskie prawo, a co za tym idzie, różnie rozumianą. Od strony prawnej najlepszą definicję konkubinatu zapewnił wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 2007 roku w którym konkubinat został nazwany prawnie nieuregulowaną, „stabilną, faktyczną wspólnotą osobisto-majątkową dwojga osób. Bez znaczenia we wspomnianym aspekcie jest płeć”. 

Najczęściej uznaje się jednak, że pojęcia konkubinatu i kohabitacji nie są przy tym tożsame. Uważa się, że pojęcie kohabitacji jest szersze, to znaczy konkubinat jest jedną z form kohabitacji. Kohabitacja obejmuje jednak obecnie szerszą gamę relacji, np. tworzenie związku przynajmniej przez część czasu mieszkając oddzielnie. 

Związek kohabitacyjny nie jest tożsamy z pojęciem związku partnerskiego. Związek partnerski jest unormowaną przez prawo formą związku pomiędzy dwojgiem ludzi inną niż małżeństwo. Z chwilą gdy związek kohabitacyjny zostaje usankcjonowany prawnie, staje się już więc związkiem partnerskim. 

W Polsce nie jest możliwe zawarcie związku partnerskiego, istnieje natomiast możliwość zawarcia tzw. umowy partnerskiej. W takiej spisanej u notariusza umowie osoby żyjące razem mogą wspólnie nadać sobie określone prawa, np. dostępu do swojej dokumentacji medycznej, pod tym względem upodabniając się do małżeństwa.

Akt prawny: Wyrok SA z dnia 23 lutego 2007 r., sygn. akt I ACa 590/06, LEX nr 259105