Szczątki ludzkie na placu budowy. Najpewniej pochodzą z żydowskiego cmentarza

- Zaczęło się od tego, że zadzwonił do mnie kolega, który zauważył tu ludzkie szczątki. Udałem się na miejsce. Przyjechała też policja i służby konserwatorskie. Następnego dnia znów byłem na miejscu i zauważyłem, że część szczątków nadal leżała w ziemi. Były to fragmenty twarzoczaszki. Na miejscu znów pojawiły się służby – mówi Maciej Zahorski.

Mieszka w Białymstoku niedaleko budynku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, obok którego ma powstać blok (chodzi o narożnik u zbiegu ul. Wyszyńskiego i Młynowej).

- I właśnie w ramach tych prac wykopane zostały ludzkie szczątki – zaznacza nasz rozmówca.

Spotykamy się z nim kilka dni później. W miejscu, w którym odkryto szczątki, pokazuje nam niewielki fragment puszki mózgowej.

- Każdy z przechodniów, który ma sprawniejsze oko, może wychwycić, że to ludzkie szczątki – mówi.

Kilka metrów od miejsca, w którym jesteśmy, przed laty stał mur założonego w 1830 roku żydowskiego cmentarza cholerycznego, który był użytkowany do lat 90. XIX wieku. Część macew i fragmenty ogrodzenia przetrwały jeszcze do lat 60. XX wieku. Po tym, jak na początku XXI wieku wybudowano tu ZUS, wydobyte podczas prac szczątki zakopano na skwerze. Powstał też niewielki żywopłot w kształcie Gwiazdy Dawida.

- Fakt, że szczątki zostały znalezione już poza granicami cmentarza, oznacza, że być może granice nie zostały prawidłowo rozpoznane i kirkut sięgał dalej, niż jest to widoczne na mapach. Inna hipoteza jest taka, że w tym miejscu nie było cmentarza, ale szczątki zostały tu naniesione wraz ze zwałami ziemi podczas budowy dzisiejszej ulicy Wyszyńskiego. Było to na  początku lat 90. Chodziłem tędy do liceum i widziałem, jak to wszystko wyglądało. Zresztą nie tylko ja. Każdy przechodzień mógł zobaczyć leżące w ziemi szczątki. Te, które znajdowały się z wierzchu, ostatecznie zebrano i gdzieś wywieziono. Te, które były głębiej w ziemi, zostały na miejscu – mówi Zahorski.

Dodaje, że szczątkom należy się szacunek, więc wszystkie powinny być dokładnie wyzbierane, a finalnie przewiezione na cmentarz żydowski.

- Tym bardziej że pochowano tu mieszkańców naszego miasta – zaznacza nasz rozmówca.

Adam Musiuk, podlaski wojewódzki konserwator zabytków, mówi nam, że ma informacje o wszystkich szczątkach, które zostały tam odkryte.

- Stwierdziliśmy na miejscu, że nie mamy tu do czynienia z komorami grzebalnymi. Czyli nie jest to teren cmentarza – zaznacza.

ZOBACZ TEŻ: Tajemnicze kody QR na setkach nagrobków. Policja rozwiązała zagadkę

Konserwator wstrzymał prace ziemne na fragmencie terenu, na którym odkryte zostały szczątki. Oznacza to, że jeśli właściciel będzie chciał wznowić prace, będzie musiał wystąpić do służb konserwatorskich o ustanowienie nadzoru archeologicznego nad inwestycją.

- W zezwoleniu określimy, jaki zakres będzie miał ten nadzór – mówi Adam Musiuk.

O tym, że na inwestycja zostanie objęta nadzorem archeologicznym, była też mowa podczas spotkania, które konserwator odbył z Filipem Szczepańskim z Komisji Rabinicznej ds. Cmentarzy.

- To na pewno krok w dobrym kierunku – zaznacza Szczepański, dodając, że szczątkom należy się szacunek.

Na razie nie jest jeszcze ustalone, na którym z żydowskich cmentarzy szczątki zostaną pogrzebane. Jak informuje nas Marek Winnicki, szef Prokuratury Rejonowej Białystok-Południe, szczątki zostały przewiezione do zakładu medycyny sądowej.

- Zostaną poddane badaniom. Nasze czynności będą zmierzały do określenia, z jakiego okresu pochodzą – zaznacza.

Dodaje, że prokuratura umorzyła śledztwo jeśli chodzi o szczątki, które znalezione zostały w lipcu zeszłego roku po drugiej stronie ulicy (zostały zauważone również przez Macieja Zahorskiego).

- Śledztwo zostało umorzone z powodu braku znamion czynu zabronionego. Szczątki mają więcej niż 50 lat i wszystko wskazuje na to, że szczątki ludzkie pochodzą z pobliskiego cmentarza – mówi prokurator.

Inwestorem, który buduje na tym terenie (zarówno w miejscu odkrycia szczątków w lipcu zeszłego roku, jak i najnowszych odkryć w pobliżu budynku ZUS) jest Rogowski Development.

- Współpracujemy z konserwatorem zabytków. Dalsze prace będą toczyły się pod nadzorem archeologicznym - mówi Remigiusz Rogowski, prezes firmy.