W poniedziałek światło dzienne ujrzał raport WMO "State of the Climate in Europe 2022". Jest to drugi z corocznej serii raportów, opracowany wspólnie z Copernicus Climate Change Service Unii Europejskiej.
W raporcie podkreślono, że od lat 80. ubiegłego wieku Europa ociepla się dwukrotnie szybciej, niż wynosi globalna średnia. Wywiera to daleko idący wpływ na strukturę społeczno-gospodarczą i ekosystemy tego regionu. W 2022 r. temperatura w Europie była o około 2,3 stopnia Celsjusza wyższa od średniej sprzed epoki przemysłowej (1850-1900), wykorzystywanej jako punkt odniesienia dla porozumienia paryskiego w sprawie zmian klimatu.
2022 był to czwarty z rzędu rok suszy na Półwyspie Iberyjskim i trzeci w górskich regionach Alp i Pirenejów. Także Francja, Wielka Brytania i Belgia doświadczyły największych od kilkudziesięciu lat suchych okresów. Wszystko to odbiło się bardzo wyraźnie na rolnictwie i produkcji energii. W niektórych krajach (na przykład w Hiszpanii) rezerwy wody zmniejszyły się o przeszło 40 proc. całkowitej pojemności.
Energia odnawialna
Zacznijmy od dobrych wieści. Jak zauważono w raporcie, w zeszłym roku po raz pierwszy energia odnawialna wygenerowała więcej energii elektrycznej niż paliwa kopalne. Z energii wiatrowej i słonecznej pozyskano 22,3 procent całej energii elektrycznej w Unii Europejskiej, a z paliw kopalnych 20 proc. - Po raz pierwszy w Unii Europejskiej więcej energii elektrycznej wytworzono z wiatru i słońca niż z paliw kopalnych. Zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii i niskoemisyjnych źródeł energii ma kluczowe znaczenie dla zmniejszenia zależności od paliw kopalnych - zauważył sekretarz generalny WMO profesor Petteri Taalas.
Roczne powierzchniowe promieniowanie słoneczne w 2022 r. było najwyższe od początku zapisów, czyli od 1983 r. Wynosiło 4,9 proc. powyżej średniej z lat 1991-2020. Zdaniem autorów raportu uwydatnia to, jak ważne są w obecnych czasach zmienne meteorologiczne: powierzchniowe promieniowanie słoneczne dla fotowoltaiki, prędkość wiatru dla energii wiatrowej oraz opady i spływ wód dla energii wodnej.
Ze względu na kąt padania promieni słonecznych i mniejsze zachmurzenie znacznie więcej powierzchniowego promieniowania słonecznego dostępne jest na południu Europy. Potencjał energii wiatrowej jest z kolei wyższy nad oceanem, zwłaszcza u wybrzeży Irlandii i Portugalii oraz Morza Egejskiego. Oczywiście czynniki meteorologiczne, które napędzają potencjał energii odnawialnej, charakteryzują się dużą zmiennością sezonową. Średnia miesięczna prędkość wiatru może wahać się od -40 proc. do +80 proc. średniej, opady o ok. 30 proc., a powierzchniowe promieniowanie słoneczne o 15 proc. Jednak, co istotne, promieniowanie słoneczne i wiatr mogą się w ciągu roku wzajemnie uzupełniać: to pierwsze da się efektywnie wykorzystywać w czasie letnim, podczas gdy intensywność wiatru jest zwykle wyższa zimą.
Energetyka nuklearna
Energetyka nuklearna, choć z pozoru niezależna, odczuwa skutki postępujących zmian klimatycznych. W ciągu ostatnich trzech dekad na całym świecie odnotowano zwiększoną częstotliwość przerw w pracy elektrowni jądrowych, z których część była spowodowana niekorzystnymi warunkami pogodowymi. W ciągu minionego roku zgłoszone straty produkcyjne związane z tego typu sytuacjami stanowiły ok. 0,33 proc. globalnej produkcji energii jądrowej. Głównie odpowiadały za to niskie przepływy rzek oraz rosnące temperatury i ekstremalne upały. "Wziąwszy pod uwagę pogarszające się długoterminowe prognozy klimatyczne, południowa Europa może odnotować jedne z największych na świecie procentowych wzrostów ekstremalnych temperatur powyżej 40 stopni i trwających wiele dni z rzędu susz. Wynik ten, szczególnie w przypadku potencjalnych lokalizacji elektrowni jądrowych, podkreśla konieczność ustanowienia przepisów związanych z rygorystycznymi przeglądami bezpieczeństwa, jeśli podjęta zostanie decyzja o kontynuowaniu eksploatacji elektrowni" - piszą autorzy raportu.
Topnieją lodowce, rośnie temperatura w morzach i oceanach
W latach 1997-2022 lodowce w Europie straciły około 880 kilometrów sześciennych lodu. Najbardziej ucierpiały Alpy, gdzie średnia grubość pokrywy zmalała o 34 metry.
W 2022 r. lodowce w europejskich Alpach doświadczyły nowej, rekordowej utraty masy w ciągu jednego roku, spowodowanej bardzo małą ilością śniegu w zimie, bardzo ciepłym latem i osadzaniem się pyłu saharyjskiego. Jeśli chodzi o Grenlandię, która w latach 1972-2021 straciła 5-6 tysięcy gigaton pokrywy lodowej, co przyczyniło się do globalnego wzrostu poziomu mórz o około 14,9 milimetra, to w minionym roku nadal traciła ona swoje lody. Także średnia temperatura powierzchni morza na obszarze Północnego Atlantyku była najwyższa w historii, a duża część innych europejskich mórz została dotknięta silnymi, a nawet ekstremalnymi falami upałów. Tempo ocieplania się powierzchni oceanów, szczególnie we wschodniej części Morza Śródziemnego, Morza Bałtyckiego i Czarnego oraz południowej Arktyki, było w 2022 r. ponad trzykrotnie wyższe od średniej światowej.
Tymczasem, jak dowodzą badania, morskie upały prowadzą do migracji roślin oraz zwierząt i ich masowego wymierania, sprzyjają napływowi gatunków inwazyjnych oraz zakłócają ekosystemy i różnorodność biologiczną.
Ofiary śmiertelne zmian klimatu
Zmiany klimatu zbierają też śmiertelne żniwo. Na podstawie informacji zawartych w bazie danych zdarzeń nadzwyczajnych (EM-DAT), zagrożenia meteorologiczne, hydrologiczne i klimatyczne w Europie w 2022 r. spowodowały śmierć 16 365 osób i dotknęły bezpośrednio 156 tysięcy osób. - W 2022 roku w wielu krajach Europy Zachodniej i południowo-zachodniej odnotowano najcieplejszy rok w historii i najgorętsze lato. Wysoka temperatura zaostrzyła dotkliwe i powszechne susze, podsyciła gwałtowne pożary, które zaowocowały drugim co do wielkości spalonym obszarem w historii i doprowadziły do tysięcy ofiar śmiertelnych związanych z upałami - zwrócił uwagę profesor Petteri Taalas.
Serwisy klimatyczne
W związku z wymienionymi w raporcie problemami coraz większego znaczenia nabierają serwisy klimatyczne, których zadaniem jest gromadzenie danych, monitorowanie, analizy, prognozy i przewidywania zmiennych klimatycznych, a co za tym idzie - dostarczanie i wykorzystywanie informacji klimatycznych w procesie decyzyjnym. Odgrywają więc one kluczową rolę we wspieraniu globalnej transformacji energetycznej, której celem jest osiągnięcie zerowego zużycia energii netto. Serwisy klimatyczne, jak podkreślają specjaliści z WMO, są ważne także przy wyborze lokalizacji, ocenie zasobów i finansowaniu; operacjach, konserwacji i zarządzaniu systemami energetycznymi; integracji energii elektrycznej z siecią oraz ocenie wpływu systemów energetycznych. Są one również potrzebne do zapewnienia odporności systemów energetycznych na wstrząsy związane z klimatem oraz do informowania o środkach mających na celu zwiększenie efektywności energetycznej. Na zakończenie WMO przypomniała o wynikach ankiety przeprowadzonej wśród krajowych służb meteorologicznych i hydrologicznych (NMHS). Wykazały one, że 83 proc. europejskich członków takich organizacji zgłosiło świadczenie usług klimatycznych dla energetyki, jednak mniej niż połowa z nich zapewnia prognozy klimatyczne dla sektora energetycznego. Istnieje zatem niewykorzystany potencjał NMHS do wspierania transformacji energetycznej.