Dożynki - co to za święto? Kiedy są obchodzone?

Wieniec dożynkowy symbolizuje płody ziemi.

Dożynki odbywają się po zakończonych żniwach - najczęściej we wrześniu, jednak czasami jeszcze w sierpniu.

Co roku mają miejsce Dożynki Prezydenckie.

Dożynki są największym corocznym świętem rolników. Są ukoronowaniem ich całorocznej pracy i podziękowaniem za zebrane plony. Wieńczą żniwa, a tradycyjnie obchodzone były w pierwszy dzień jesieni. Obecnie obchodzi się je w sierpniu lub wrześniu.

Tradycja dożynek sięga najprawdopodobniej XVI wieku. Dziedzice organizowali wtedy dożynki w podziękowaniu za pracę w polu. Współcześnie dożynkom przewodniczą Starosta i Starościna dożynkowi, którzy wręczają gospodarzowi dożynek (kapłanowi albo przedstawicielowi lokalnej władzy) chleb upieczony z nowej mąki. Dożynkom najczęściej towarzyszy msza dziękczynna, po której następuje przemarsz korowodu z finałem pod sceną. To tam odbywa się część artystyczna wraz z festynem.

Dożynki nosiły różne nazwy:

Wieńcowe, wieńczyny - nazwa pochodzi od wieńca dożynkowego, czyli największego symbolu święta;

Okrężne - nazwa pochodzi od obrzędowego okrążania pól po żniwach;

Zażynki, Wyżynki.

Według Encyklopedii staropolskiej Glogera, dożynki i okrężne to dwa różne wydarzenia. Dożynki mają oznaczać dożęcie oziminy i przyniesienie wieńca gospodarzowi z pola do domu. Natomiast okrężne było pozostałością po jesiennych ucztach wyprawianych po sprzątnięciu z pola wszystkich plonów.

Jedną z głównych tradycji związanych z dożynkami jest wicie wieńca (nazywanego również plonem). To symbol płodów ziemi. Składa się on ze zbóż, orzechów, owoców, kwiatów, jarzębiny i kolorowych wstążek. Wieniec układany jest najczęściej w kształt koła, warkocza lub korony. Czasem w środku wieńca umieszczano żywe lub wystrugane z drewna zwierzęta, co miało zapewnić zdrowy przychówek gospodarczy.

Zboża, które znajdą się w wieńcu, nie są przypadkowe. Na polach dawniej zostawiano ostatni pas niezżętego zboża (nazywany też ostatnią kępą) i w odpowiednim czasie ścinał go uroczyście najlepszy żniwiarz. Dawał owoc swojej pracy żniwiarkom, które plotły wieniec.

Taki upleciony wieniec niosła najlepsza żniwiarka, a za nią szedł orszak. Cały korowód kierował się do gospodarza dożynek, który przyjmował wieniec, wnosił go do domu i musiał go przechować przez cały rok. Po odebraniu wieńca zaczynała się biesiada i zabawa.

Obecnie podczas dożynek organizowane są konkursy na najładniejsze, największe, najciekawsze wieńce. Niektóre z nich są wręcz komentarzem do wydarzeń z ubiegłego roku.

Wieniec dożynkowy najczęściej przybiera formę korony, czyli podstawę i najczęściej cztery przęsła, które łączą się u góry. Podstawa powinna być solidna, aby utrzymać całą konstrukcję. Mogą ją tworzyć na przykład drążki w kształcie litery X. Do podstawy przywiązuje się wygięte w łuk gałęzie, które stworzą zakładany kształt.

Tak wykonaną konstrukcję ozdabia się splecionymi kłosami zboża, owocami, wiankami z roślin i kwiatów, wstążkami i innymi dekoracjami. Najlepiej, żeby wykorzystane materiały były pochodzenia naturalnego. Pomysłem na ozdobienie wieńca jest położenie w jego środku chleba wypieczonego z mąki pochodzącej z pierwszych zbiorów.

Współcześnie popularne stały się witacze dożynkowe, które zobaczyć można przy głównych drogach. Są to słomiane konstrukcje, w których twórcy mogą wykazać się ogromną kreatywnością. Zobaczyć można na przykład zwierzęta, kombajny, a nawet całe scenki rodzajowe zrobione ze słomy.

Witacze dożynkowe mają przede wszystkim przyozdabiać gminy na czas dożynek. Jednak wzbudzają tak duże zainteresowanie, że organizowane są lokalne konkursy na najciekawsze i najbardziej pomysłowe witacze.

Co roku odbywają się Dożynki Prezydenckie. Dzień przed nimi ma miejsce “Konkurs na najładniejszy wieniec dożynkowy o nagrodę Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej”. Biorą w nim udział grupy reprezentujące województwa.

W dniu Dożynek Prezydenckich odbywa się Msza Święta, korowód dożynkowy i Ceremoniał z podaniem chleba Prezydentowi RP oraz otańczeniem Pary Prezydenckiej. Dożynki Prezydenckie odbywają się we wrześniu.

Autor: aw / Źródło: Państwowe Muzeum Etnograficzne Bibliografia: