Jarzębina - wygląd, gatunki, owoce, właściwości jarzębu i przepis na nalewkę z jarzębiny

● Jarzębina, czyli jarząb pospolity, to często spotykane w Polsce drzewo lub krzew ozdobny. ● W Polsce rosną cztery gatunki jarzębiny, niektóre z nich, jak jarząb szwedzki, są pod ochroną. ● Jarzębina jest jadalna. Z owoców jarzębiny można przygotować soki, dżemy, konfitury, nalewkę, wino. ● Owoce mają właściwości lecznicze, m.in. w przebiegu schorzeń wątroby i nerek.

Jarzębina, inaczej jarząb zwyczajny, jarząb pospolity (Sorbus aucuparia) to wieloletnie drzewo owocowe z rodziny różowatych. Rośnie na półkuli północnej, w Polsce występują 4 z 80 różnych gatunków jarzębu. Drzewo jarzębiny może dorosnąć do ok. 15 metrów. Może też mieć postać krzewu.

Jarzębina rośnie praktycznie wszędzie: w lasach liściastych i mieszanych, w parkach, ogrodach, przy drogach. Jarząb pospolity to niewymagająca roślina. Rośnie na każdym rodzaju gleby, nawet na piasku. To drzewo (krzew) rosnące na półkuli północnej, dlatego dobrze znosi mróz i przejściowo małą ilość światła.

Jarzębina jest krzewem lub drzewem wieloletnim, dożywającym do ok. 80 lat. Drewno jarzębiny jest twarde i wytrzymałe, wytwarzano z niego instrumenty muzyczne (np. flety), laski spacerowe, było też wykorzystywane w stolarstwie i tokarstwie. 

Jarząb pospolity może mieć postać drzewa, wtedy ma jeden pień lub krzewu z wieloma pniami. Gałęzie jarzębiny są proste, skierowane w górę. Kora jarzębu jest gładka, szarawa i błyszcząca. Jarzębina ma zielone pierzaste liście i pomarańczowe lub czerwone owoce.

Liście jarzębiny są ciemnozielone z wierzchu i szarawe od dołu. Mają pierzasty kształt z 5-10 listkami i wyrastają z gałęzi skrętolegle. Górne listki na liściach mają piłki, są cienkie i ostre na końcach. 

Jarzębina kwitnie w maju na biało lub kremowo, w baldachach. Kwiaty jarzębu mają nieprzyjemny rybi zapach, ale - dla kontrastu - młode listki po roztarciu wydzielają woń marcepanu.

Określenie czerwona jarzębina pochodzi od koloru owoców jarzębu pospolitego. Jarzębina owocuje we wrześniu, choć zdarza się, że jej owoce można zauważyć już w lipcu czy sierpniu. Jej młode owoce są intensywnie pomarańczowe, z czasem czerwienieją. Wykorzystuje się je do przetworów, a dzieci tradycyjnie robią czerwone korale z owoców jarzębiny, nawlekając czerwone kulki jarzębiny na sznurek.

Jarząb szwedzki (Sorbus intermedia) to jeden z najrzadszych gatunków jarzębiny w Polsce, choć dobrze się rozsiewa i spotykany jest coraz częściej. Figuruje w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin, jest pod ścisłą ochroną. Dobrze rośnie w miastach i ma bardzo ozdobne liście, dlatego jarząb szwedzki wykorzystywany jest m.in. jako drzewo ozdobne sadzone wzdłuż ulic.

Inne gatunki jarzębiny, poza jarząbem pospolitym i jarząbem szwedzkim, występujące w Polsce to:

- jarząb mączny, inaczej mąkinia (Sorbus aria) rośnie m.in. w Tatrach i Pieninach, w niskich warstwach gór. Ma piękne srebrzystobiałe liście; 

- jarząb brekinia (Sorbus torminalis) rośnie na północnym wschodzie i jest objęty ścisłą ochroną. 

Czy jarzębina jest jadalna? Tak, owoce jarzębiny są jadalne i zdrowe. Zawierają dwukrotnie więcej karotenu niż marchew. Co można zrobić z jarzębiny? Z owoców wytwarza się m.in. wino, nalewkę (jarzębiak), sok, dżem, syrop, musy. Konfitura z jarzębiny świetnie sprawdza się jako dodatek do mięs. 

Poza witaminą A, w owocach jarzębiny znajdują się też: - witamina C, - witamina E, - witamina K, - witamina P, - witamina B3, - kwasy organiczne: jabłkowy i cytrynowy, - pektyny, - garbniki, - flawonoidy, - magnez, - wapń, - cynk, - żelazo, - mangan.

Jarzębina zawiera również sorbinę (kwas parasorbowy). To jej owoce jarzębiny zawdzięczają swój gorzki smak, z powodu którego wiele osób myśli, że jarzębina jest trująca. Wystarczy jednak odpowiednio przetworzyć owoce jarzębu, żeby zneutralizować sorbinę i pozbyć się goryczki. Owoce jarzębiny można więc jeść po obróbce, nie na surowo. Wystarczy je włożyć do zamrażarki przed spożyciem lub zblanszować, dzięki temu stracą gorycz.  

Warto przyrządzać z owoców jarzębiny soki, dżemy i konfitury, a leczniczo stosować nalewkę i napary z owoców jarzębiny, ponieważ jarzębina: - działa moczopędnie i przeciwzapalnie,

- łagodzi objawy kamicy nerkowej, nieżytów jelit,

- działa korzystnie na wątrobę, pęcherzyk żółciowy,

- pomaga na przewlekłe biegunki i zaburzenia trawienia.

W medycynie naturalnej owoce jarzębiny stosowano już w starożytnym Rzymie, gdzie wyciąg z jarzębiny miał wzmacniać pracę serca i całego układu krwionośnego. polscy zielarze stosowali jarząb na choroby płuc, wątroby i nerek, a także jako pomoc przy krwawych biegunkach. 

Kiedy zbierać owoce jarzębiny? Jarzębinę na przetwory, a także do suszenia, zbiera się, kiedy jej owoce są już czerwone, bardzo dojrzałe, czyli na przełomie września i października.

Najlepiej zbierać je w całych baldachach i po przymrozkach (zimno zniweluje gorycz).

Jeśli chcesz przygotować coś z owoców jarzębiny, wypróbuj na początek dżem (przygotujesz go tak samo, jak dżem z borówek, możesz dodać też jabłka lub gruszki). Jeśli jednak masz ochotę na coś bardziej wyrafinowanego i pracochłonnego, zrób nalewkę z jarzębiny. Owoce jarzębiny do przygotowania nalewki warto zbierać po pierwszych przymrozkach — będą wtedy mniej gorzkie. Możesz włożyć je na dobę do zamrażarki przed przygotowaniem nalewki.

ZOBACZ >> Jak pasteryzować słoiki? Do zrobienia nalewki z jarzębiny będziesz potrzebować: - 1 kg owoców jarzębiny, - litr spirytusu, - 400-500 g cukru, - ok. litr wody.

Jak zrobić nalewkę z jarzębiny?

Aby zrobić nalewkę z jarzębiny, postępuj wg tego przepisu:

Nieuszkodzone owoce przelej wrzątkiem i przełóż do słoika. Zalej spirytusem i wodą (0,5 l spirytusu i 0,5 l wody). Zakręć słoik i odstaw w ciepłe miejsce na ok. miesiąc. 

Po tym czasie zlej płyn, dodaj cukier i zalej pozostałym spirytusem i wodą. Możesz też najpierw przygotować syrop cukrowy - rozpuść cukier w pozostałej wodzie, ostudź i taką mieszankę wlej wraz ze spirytusem do słoja. Zakręć i odstaw na kolejny miesiąc.

W następnym kroku przecedź nalewkę przez drobne sitko lub gazę, rozlej do butelek. Taka nalewka z jarzębiny może leżakować nawet przez pół roku.

Podstawą przygotowania jarzębiaka, jest zalanie owoców spirytusem. Aby pozbyć się goryczy z jarzębiny, wsyp jej owoce do gotującej się wody na kilka minut, następnie odsącz, osusz i włóż do słoika. Po zalaniu spirytusem postaw słoik w ciemnym miejscu na ok. 5 tyg.