Czosnek niedźwiedzi - wygląd, uprawa, właściwości. Przepisy na pesto, zupę i nalewkę

● Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum) to wieloletnia roślina jadalna o właściwościach leczniczych. ● Rosnący dziko czosnek niedźwiedzi jest pod częściową ochroną gatunkową. ● Czosnek niedźwiedzi można uprawiać w przydomowych ogródkach, wysadzając go z nasion, cebul lub sadzonek. ● Z czosnku niedźwiedziego można przyrządzić leczniczą nalewkę, stosowaną w problemach z układem krwionośnym, pokarmowym i odpornościowym. ● Popularne dania z czosnku niedźwiedziego to m.in. pesto i zupa.

Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum), inaczej: czosnek cygański, cebula czarownic, to jadalna roślina cebulkowa z rodziny liliowatych. Nazywana jest też dzikim czosnkiem. Ma bardzo intensywny czosnkowy zapach i smak. Rośnie dziko, ale jest też uprawiany w przydomowych ogródkach warzywnych. Czosnek niedźwiedzi ceniony jest nie tylko ze względu na swój smak, ale również na właściwości zdrowotne. 

Podobnie jak czosnek pospolity, czosnek niedźwiedzi działa jak naturalny antybiotyk. Ma szereg właściwości zdrowotnych:

- wzmacnia odporność, - ma działanie bakteriobójcze i przeciwwirusowe, - obniża ciśnienie krwi, - zmniejsza ryzyko miażdżycy, - pobudza pracę układu pokarmowego, - wspomaga leczenie infekcji górnych dróg oddechowych.

W naturze czosnek niedźwiedzi rośnie w wilgotnych lasach mieszanych i liściastych, często porasta też brzegi strumieni. Rośnie prawie w całej Europie, w Polsce w całym kraju, ale najwięcej czosnku niedźwiedziego jest w Sudetach, Karpatach i na Podkarpaciu. 

Od 2014 roku naturalnie rosnący czosnek niedźwiedzi jest w naszym kraju objęty częściową ochroną gatunkową, a od 2006 r. znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Oznacza to, że nie można go zrywać bez zgody Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. 

Czosnek niedźwiedzi ma od 20 do 50 cm wysokości. Z wyglądu czosnek niedźwiedzi różni się od innych gatunków czosnku swoimi liśćmi, które są szersze niż u innych odmian i przypominają liście konwalii. Ogonek liścia czosnku niedźwiedziego może mieć nawet 15 cm długości. Kwiaty czosnku niedźwiedziego są białe, skupione w baldachach po 5-20 kwiatów. Kwitnie od maja do czerwca.

Nasiona i cebulki czosnku niedźwiedziego wysiewamy do gruntu jesienią, sadzonki wiosną. Czosnek niedźwiedzi potrzebuje cienistego stanowiska i przepuszczalnej, żyznej, próchniczej gleby. Najlepiej sadzić go pod drzewami liściastymi, by stworzyć mu warunki najbardziej zbliżone do środowiska naturalnego. Czosnek niedźwiedzi nie lubi suszy, ale w zbyt wilgotnej ziemi jego cebulki mogą gnić. 

Uwaga: Czosnek niedźwiedzi jest bardzo ekspansywną rośliną. Jeśli nie będziemy kontrolować jego uprawy, rozrośnie się na dużym obszarze, hamując wzrost innych roślin. 

Świeże liście czosnku niedźwiedziego można wiosną kupić w dobrych warzywniakach, sklepach ekologicznych, na targach warzywnych, a czasami w supermarketach. Suszony czosnek niedźwiedzi dostępny jest przez cały rok w sklepach zielarskich, ekologicznych, w marketach i w internecie.

Dziko rosnący jest pod częściową ochroną gatunkową, ale sadzonki czosnku niedźwiedziego można kupić w centrach ogrodniczych, sklepach internetowych, na targach i bazarach. Sadzonki czosnku niedźwiedziego kosztują ok. 25 zł za 25 sztuk. Sadzimy je do gruntu wczesną wiosną.

Cebulki czosnku niedźwiedziego mają wydłużony kształt, przypominający korzeń pietruszki czy pasternaku. Powinny być twarde, kremowo-białe, okryte suchymi i miękkimi łuskami. Cebulki czosnku niedźwiedziego wsadzamy do ziemi jesienią - na przełomie września i października. Cena 50 sztuk cebulek czosnku niedźwiedziego to ok. 25 zł. Dostępne są w sklepach ogrodniczych i internetowych.

Nasiona czosnku niedźwiedziego wysiewa się jesienią bezpośrednio do gruntu. Należy zachować odstęp między rzędami (ok. 30 cm). Roślina wykiełkuje dopiero po ok. 14 miesiącach, a ze zbiorem liści trzeba się wstrzymać do kolejnego roku. Nasiona czosnku niedźwiedziego można kupić w sklepach ogrodniczych, internetowych. Cena nasion czosnku niedźwiedziego wynosi ok. 3 zł za paczkę.

Najsilniejsze właściwości prozdrowotne ma młody czosnek niedźwiedzi, zbierany przed kwitnieniem. Im starszy czosnek, tym twardsze i bardziej łykowate liście. Po przekwitnieniu liście obumierają, wyrosną dopiero wiosną.

Czy suszony czosnek niedźwiedzi jest zdrowy? Czosnek niedźwiedzi najzdrowszy jest jedzony na surowo. Suszony traci część swoich właściwości, ale nadal jest zdrowy i może być stosowany tak samo jak surowy. Nadaje się też do zrobienia nalewki.

Wszystkie części czosnku niedźwiedziego są jadalne, a roślina ta jest coraz chętniej wykorzystywana w polskich kuchniach. Do przyrządzania potraw wykorzystujemy liście, łodygi i cebulę czosnku niedźwiedziego. W przeciwieństwie do czosnku pospolitego nie ma ząbków. Liście można też mrozić, a cebule przechowywać nawet przez kilka miesięcy. Czosnek niedźwiedzi stosowany jest jako przyprawa do mięs, zup, pasuje też do twarogu i wszelkich past kanapkowych. Poniżej podajemy przykładowe przepisy na pesto, nalewkę i zupę z czosnku niedźwiedziego.

Pesto z czosnku niedźwiedziego to doskonały dodatek do makaronu, pieczywa lub dressingu do sałaty. Świetnie będzie pasować też do pieczonych ziemniaków. Można kupić gotowe pesto z czosnku niedźwiedziego lub przygotować je samodzielne z tego prostego przepisu:

Przepis na pesto z czosnku niedźwiedziego

Aby zrobić pesto z czosnku niedźwiedziego, potrzebne będą: - pęczek liści czosnku niedźwiedziego, - do wyboru: orzeszki pinii, migdały, pestki słonecznika, orzechy włoskie* - ok. 100 g, - 100 g parmezanu lub sera grana padano, - 100 ml oliwy, - sól, pieprz.

* czosnek niedźwiedzi ma wyrazisty i dość pikantny smak. Orzeszki pinii, migdały lub słonecznik nieco go złagodzą, natomiast orzechy włoskie podbiją.

Jak zrobić pesto z czosnku niedźwiedziego?

Aby przygotować pesto z czosnku niedźwiedziego:

Liście czosnku niedźwiedziego umyj i osusz. 

Wybrane orzechy lub nasiona podpraż na patelni.

Ser zetrzyj na tarce o dużych oczkach. W blenderze zmiksuj czosnek z serem, orzechami i 50 ml oliwy; stopniowo dodawaj resztę oliwy, kontrolując konsystencję.

Skosztuj, posól i popieprz do smaku. 

ZOBACZ >> Jak pasteryzować słoiki?

Nalewka z czosnku niedźwiedziego wspiera układ odpornościowy, zaleca się więc jej picie w okresie jesienno-zimowym. Inne właściwości nalewki z czosnku niedźwiedziego:

- wspomaga pracę układu krążenia,

- pomaga na trawienie,

- działa antybakteryjnie,

- ma działanie przeciwzapalne,

- jako wcierka pomaga na bóle reumatyczne.

Zalecane dawkowanie nalewki z czosnku niedźwiedziego to jedna łyżeczka dziennie. Pije się ją po posiłku, popijając wodą. Można ją rozcieńczyć w wodzie.

Nalewka z czosnku niedźwiedziego: przepis

Do przygotowania nalewki z czosnku niedźwiedziego potrzebne będą: - jedna szklanka świeżych liści czosnku niedźwiedziego, - pół litra wódki.

Przygotowanie nalewki z czosnku niedźwiedziego:

Do wyparzonej butelki włóż liście czosnku niedźwiedziego i zalej alkoholem.

Odstaw zakręconą butelkę w ciepłe miejsce na ok. miesiąc.

Po upływie miesiąca odcedź liście i przelej nalewkę do czystej butelki.

Zupę z czosnku niedźwiedziego przygotowuje się szybko. Potrzebne będą: - pęczek (ok. jedna szklanka) liści czosnku niedźwiedziego, - jedna średnia cebula,  - trzy średnie ziemniaki,  - litr bulionu warzywnego - jedna lub dwie łyżki masła, - śmietana.

Zupa z czosnku niedźwiedziego: przepis

Przygotowanie zupy z czosnku niedźwiedziego krok po kroku:

Na patelni lub w rondlu podsmaż posiekaną cebulę na maśle. 

Dodaj pokrojone w kostkę ziemniaki i chwilę podsmażaj.

Dodaj wywar warzywny, przykryj i gotuj, aż ziemniaki zmiękną.

Umyte liście czosnku posiekaj i wrzuć do wywaru, dopraw solą i pieprzem.

Zapraw śmietaną i zmiksuj, jeśli chcesz zupę-krem.

Do zupy z czosnku niedźwiedziego doskonale pasują jajka gotowane na twardo. Jeśli jest to zupa-krem, dodaj grzanki lub groszek ptysiowy.

Czosnku niedźwiedziego nie powinny spożywać kobiety w ciąży bez konsultacji z lekarzem. Nie powinno się przekraczać dziennej dawki czosnku niedźwiedziego (3-5 g) i lepiej nie jeść go zbyt często w przypadku wrzodów żołądka lub dwunastnicy, a także przy przyjmowaniu leków przeciwzakrzepowych.