Ma ponad 120 lat i jest największą nekropolią w Polsce

Coraz większy rozwój miasta i zwiększająca się liczba mieszkańców sprawiła, że pod koniec XIX wieku pojawiła się potrzeba stworzenia cmentarza komunalnego. W 1899 roku władze miasta zdecydowały, że nekropolia zostanie stworzona na ówczesnych terenach rolniczych. Autorem projektu cmentarza był szczeciński architekt Wilhelm Meyer-Schwartau, autor takich budowli jak np. tarasy i muzeum przy Wałach Chrobrego. Współtwórcą zieleni oraz pierwszym dyrektorem nekropolii był ogrodnik Georg Hannig. 

6 grudnia 1901 roku cmentarz został otwarty. W pierwszych latach funkcjonowania nekropolii zbudowano m.in. bramę główną, kaplicę czy kostnicę. Do 1918 r. na cmentarzu pochowano 57 tys. zmarłych. Z biegiem lat nekropolia była rozbudowywana.

Obecnie teren nekropolii to ponad 172 hektary. Od jego otwarcia pochowano na nim ponad 300 tysięcy zmarłych.

CZYTAJ TEŻ: Zostali straceni w więzieniu. IPN szuka ich miejsc pochówków

Tworząc plany i projekty szczecińskiej nekropolii Meyer-Schwartau wzorował się na cmentarzu w Hamburgu. Od samego początku miejsce miało być nie tylko cmentarzem, ale i parkiem. Duża część terenu została przeznaczona na szerokie aleje, dekoracyjne drzewa i krzewy, zbiorniki wodne czy żywopłoty.

"Główną monumentalną oś założenia tworzy tarasowy układ parterów z basenem prowadzący od kaplicy głównej w kierunku zachodnim do granicy cmentarza. Część środkowa, zajmująca wąski obszar, łączy części zachodnią i wschodnią, z symetrycznym układem kwater w odniesieniu do głównej osi kompozycyjno-widokowej" - czytamy na stronie cmentarze.szczecin.pl

Michał Dębowski, miejski konserwator zabytków w Szczecinie powiedział, że według ówczesnych założeń i tendencji chodziło o to, żeby połączyć cmentarz z ogrodem. - Głównym celem było połączenie kultury z naturą. Punktem wyjścia dla całego projektu było założenie parkowe - wyjaśnił.

Kilkanaście lat po otwarciu nekropolii utworzono specjalny regulamin, który zakładał m.in. kształt kwater, formy mogił i nagrobków czy nawet rodzaj materiału wykorzystanego do ich stworzenia. - Nagrobki miały współgrać z naturą i być rodzimego pochodzenia, dlatego też wykorzystywano na przykład piaskowce czy wapienie - dodał Dębowski.

ZOBACZ TAKŻE: W biodegradowalnych urnach, bez tablic i nagrobków, za to wśród drzew

Na terenie cmentarza można znaleźć ponad 400 gatunków i odmian drzew oraz krzewów. W trakcie planowania i zadrzewiania twórcy zwrócili uwagę m.in. na zabarwienie liści w trakcie różnych pór roku oraz ich wygląd.

- Jest to swego rodzaju ogród dendrologiczny. Świadomie wykorzystywano różne gatunki roślin, które miały budować wrażenie parku oraz współgrać ze sobą. Była to bardzo przemyślana kompozycja, która możemy podziwiać do dzisiaj, wybierając się na jesienny spacer po Cmentarzu Centralnym - powiedział konserwator zabytków.

Na cmentarzu rosną m.in. choiny kanadyjskie, sosny żółte, modrzewie japońskie, lipy krymskie, jodły koreańskie, tulipanowce amerykańskie czy platany. W 2010 roku wytyczono specjalną ścieżkę botaniczną we wschodniej części cmentarza. Podążając nią, można dowiedzieć się jakie gatunki drzew i krzewów rosną na nekropolii. Dróżka ma swój początek i koniec przy bramie głównej cmentarza.

Na terenie cmentarza można znaleźć wiele pomników i głazów pamięci. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych monumentów jest pomnik "Braterstwa Broni" autorstwa Sławomira Lewińskiego. Odsłonięty w 1967 roku posąg nawiązuje do skrzydeł husarskich, których "zazębianie się miało symbolizować polsko-radzieckie braterstwo broni". Rzeźba znajduje się nad kwaterą wojenną polskich i rosyjskich żołnierzy.

Wśród innych pomników można znaleźć m.in. Krzyż Katyński, pomnik "Tym, którzy nie powrócili z morza", Ofiar Grudnia '70, Ofiar Niemieckich Obozów Koncentracyjnych czy Ofiar Katastrofy Promu Jan Heweliusz.

Do dzisiaj zachowało się około 200 zabytkowych nagrobków. Wyróżniają się one m.in. kształtem czy obecnością rzeźb na płytach nagrobnych. Na nagrobku rodziny Neumann można zobaczyć rzeźbę anioła. Na monumencie upamiętniającym małżonków Haken znajdują się popiersia zmarłych, a nagrobek rodziny Gustava Toepfera jest wpisany do rejestru zabytków województwa zachodniopomorskiego ze względu na wartość historyczną i artystyczną.

Na Cmentarzu Centralnym leży wielu zasłużonych szczecinian i szczecinianek. Wśród nich znalazł się m.in.  kapitan żeglugi wielkiej Bolesław Bąbczyński, który był także pionierem szkolnictwa morskiego na Pomorzu Zachodnim. W trakcie pływania na statku s/s "Ustka" mimo brak map dopłynął na Spitsbergen i umożliwił pracę polskiej wyprawy arktycznej, dostarczając im potrzebne wyposażenie.

Witold Chromiński, który spoczął na szczecińskiej nekropolii był fotografem i pierwszym członkiem szczecińskiego Związku Polskich Artystów Fotografików. Mężczyzna był także pionierem szczecińskiej telewizji i jednym z pierwszych operatorów filmowych Doświadczalnego Ośrodka Telewizyjnego.

Stanisława Engelówna zyskała sławę i rozgłos jako przedwojenna aktorka. Szerszej publiczności dała się poznać w takich produkcjach jak "O czym się nie mówi ", czy "Serce matki". W 1949 roku przeprowadziła się do Szczecina i zaczęła występować w Teatrze Dramatycznym, w którym grała do końca życia.

Franciszek Gil przyjechał do Szczecina w 1947 roku na apel wojewody Leonarda Borkowicza. Był wtedy jednym z najbardziej znanych polskich publicystów, za sprawą cyklu przedwojennych reportaży o konfliktach polsko-żydowskich we Lwowie i o życiu wsi beskidzkich. Spod jego pióra wyszła książka "Ziemia i morze", za która otrzymał nagrodę literacką miasta Szczecin.

Helena Majdaniec dała się poznać światu jako "królowa twista". Do Szczecina przyjechała jako czteroletnie dziecko. Karierę śpiewaczki zaczęła już w Chórze Akademickim Politechniki Szczecińskiej i występowała w studenckim teatrzyku "Skrzat". W 1962 roku wystąpiła na 2. Międzynarodowym Festiwalu Piosenki w Sopocie, a rok później na Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu. W 1968 roku zamieszkała w Paryżu, gdzie śpiewała w kabaretach. Od 2022 roku w szczecińskim teatrze letnim stoi jej pomnik.

Hermann Haken był niemieckim prawnikiem, który w latach 1878-1907 był nadburmistrzem Szczecina. W trakcie swojego władania przebudował układ miasta i był inicjatorem budowy m.in. gmachu teatru miejskiego. Dokonał także przebudowy i zagospodarowania dzisiejszych Wałów Chrobrego, które wtedy zostały nazwane Tarasami Hakena, dla uczczenia jego zasług. W 1907 roku został Honorowym obywatelem miasta Szczecin.

Wśród grobów zasłużonych Szczecinian można znaleźć także nagrobek pierwszego polskiego prezydenta miasta, Piotra Zaremby. Mężczyzna brał udział w negocjacjach z radzieckimi generałami na temat przejęcia miasta przez Polaków i był inicjatorem powołania Wyższej Szkoły Inżynierskiej.

Franciszek Jamroży był zastępcą prezydenta miasta po wojnie. W kwietniu 1945 roku dołączył do Piotra Zaremby i tworzył pierwszą polską administrację w Szczecinie.

"To on 30 kwietnia 1945 r. wywiesił na wieży gmachu Urzędu Wojewódzkiego przy Wałach Chrobrego polską flagę" - czytamy na stronie cmentarze.szczecin.pl

Kapitan żeglugi wielkiej Konstanty Maciejewicz przyjechał do Szczecina w 1947 roku, aby stworzyć Państwową Szkołę Morską. Jego imię nadano statkowi, który przycumowany przy Wałach Chrobrego był siedzibą Liceum Morskiego. Od 1953 roku pracował w szczecińskim oddziale Polskiego Rejestru Statków jako inspektor.

Zarządcą terenu jest Zakład Usług Komunalnych w Szczecinie. Od 2003 roku o dobry stan nekropolii i renowację zabytkowych nagrobków dba Stowarzyszenie na Rzecz Cmentarza Centralnego.

Cmentarz Centralny w Szczecinie ma także szansę zostać pierwszym pomnikiem historii na terenie miasta. - Wniosek jest już w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, czeka na rozpatrzenie - powiedział konserwator zabytków.

Pomnik historii jest jedną z pięciu form ochrony zabytków i jest ustanawiany rozporządzeniem Prezydenta RP.