Od obalenia premiera do napięć nuklearnych. Historia trudnych stosunków


Piątkowy atak sił Stanów Zjednoczonych w Bagdadzie, w którym zginął między innymi jeden z najważniejszych irańskich generałów, to kolejna odsłona napięć w stosunkach pomiędzy USA a Iranem.

66 lat trudnych stosunków między Iranem a Stanami Zjednoczonymi - od zorganizowanego przez CIA obalenia premiera Iranu w 1953 roku do napięć i konfrontacji w czasie rządów prezydenta Donalda Trumpa - podsumowała BBC.

1953. Obalenie premiera Mosaddegha

Amerykańskie i brytyjskie agencje wywiadowcze dokonują zamachu stanu w celu obalenia demokratycznie wybranego premiera Iranu, Mohammada Mosaddegha. Świecki przywódca dążył do nacjonalizacji irańskiego przemysłu naftowego.

Premier Iranu w latach 50. XX wieku Mohammad MosaddeghLisa Larsen / Contributor

1979. Rewolucja irańska

W 1979 roku w Iranie wybucha rewolucja islamska, która doprowadza do obalenia wspieranego przez USA szacha Rezy Pahlawiego i zaprowadzenia rządów radykalnych szyitów.

Zmianę władzy w Teheranie poprzedza fala protestów wymierzonych przeciwko szachowi oraz liczne strajki, które paraliżują gospodarkę. W styczniu Pahlawi opuszcza kraj i przekazuje stery władzy radzie regencyjnej oraz premierowi z opozycyjnego ugrupowania.

11 lutego 1979 roku wojsko ogłasza neutralność, co prowadzi do ostatecznego obalenia władzy Pahlawiego. Na czele państwa staje ajatollah Ruhollah Chomeini. W następstwie referendum z 1 kwietnia ogłoszona zostaje Islamska Republika Iranu.

1979-81. Zakładnicy w ambasadzie USA

W listopadzie 1979 roku ambasada USA w Teheranie zostaje zajęta przez protestujących studentów, a amerykańscy zakładnicy są przetrzymywani w budynku przez 444 dni. Ostatnich 52 zakładników zostaje uwolnionych w styczniu 1981 roku, w dniu inauguracji prezydentury Ronalda Reagana.

Sześciu Amerykanów, którzy uciekli z ambasady, zostaje przemyconych z Iranu przez ekipę udającą filmowców. Na podstawie tej historii powstał film nagrodzony Oscarem " Operacja Argo" z 2012 roku.

40 lat temu irańscy studenci wtargnęli do amerykańskiej ambasady w Teheraniewikipedia/domena publiczna

1985-86. Potajemne wysyłanie broni

Stany Zjednoczone potajemnie wysyłają broń do Iranu, rzekomo w zamian za pomoc Teheranu w uwolnieniu amerykańskich zakładników przetrzymywanych przez bojowników Hezbollahu w Libanie.

Zyski są nielegalnie kierowane do rebeliantów w Nikaragui, co wywołuje kryzys polityczny w administracji ówczesnego prezydenta USA Ronalda Reagana.

1988. Zestrzelenie irańskiego samolotu pasażerskiego

Amerykański okręt wojenny USS Vincennes zestrzeliwuje 3 lipca samolot lotu 655 linii Iran Air w Zatoce Perskiej, zabijając wszystkie 290 osób znajdujących się na pokładzie. Według USA samolot Airbus A300 pomylono z myśliwskim. Większość ofiar to irańscy pielgrzymi w drodze do Mekki.

2002. "Oś zła"

29 stycznia w orędziu prezydent George W. Bush potępia Iran jako część "osi zła", obok Iraku i Korei Północnej. Termin ten odniósł do państw, które prowadzą agresywną politykę zagraniczną, dążą do wyprodukowania broni masowego rażenia i wspierają międzynarodowy terroryzm.

Przemówienie Busha wywołuje oburzenie w Iranie.

Lata dwutysięczne. Obawy nuklearne i sankcje

14 sierpnia 2002 roku irańskie ugrupowanie opozycyjne Narodowa Rada Oporu Iranu (NCRI) ujawnia istnienie dwóch nieznanych wcześniej obiektów nuklearnych w Iranie – zakładu wzbogacania uranu w Natanz i zakładu produkcji ciężkiej wody w Arak

Stany Zjednoczone oskarżają Iran o rozwijanie tajnego programu broni jądrowej, czemu Teheran zaprzecza. ONZ, USA i Unia Europejska nakładają kolejne sankcję na ultrakonserwatywny rząd irańskiego prezydenta Mahmuda Ahmadineżada. Powoduje to, że waluta Iranu w ciągu dwóch lat traci dwie trzecie swojej wartości.

Irański program nuklearnyPAP/Reuters

2013-2016. Bliższe związki i układ nuklearny

We wrześniu 2013 roku, miesiąc po objęciu urzędu przez umiarkowanego prezydenta Iranu Hasana Rowhaniego, on i prezydent USA Barack Obama rozmawiają przez telefon. Jest to pierwsza rozmowa przywódców obu państw od ponad 30 lat.

W lipcu 2015 roku Iran zawiera porozumienie nuklearne ze światowymi mocarstwami - USA, Wielką Brytanią, Francją, Chinami, Rosją i Niemcami. Dodatkową stroną porozumienia jest Unia Europejska.

Na mocy układu Iran zgadza się wstrzymać swój program nuklearny i zezwala na obecność międzynarodowych obserwatorów w zamian za zniesienie wyniszczających kraj sankcji gospodarczych.

Porozumienie miało wykluczyć wyprodukowanie przez Teheran bomby atomowej.

Szef MSZ Iranu Dżawad Zarif i sekretarz stanu USA John Kerry w trakcie negocjacji nuklearnychU.S. Department od States

2019. Napięcia w Zatoce Perskiej

W maju 2018 roku prezydent USA Donald Trump odstępuje od porozumienia nuklearnego, a następnie przywraca sankcje na Iran i państwa utrzymujące z nim stosunki gospodarcze.

Relacje na linii Waszyngton-Teheran ponownie pogarszają się. USA wysyłają grupę uderzeniową lotniskowców i bombowców B-52 do Zatoki Perskiej z powodu "niepokojących sygnałów" płynących z Iranu.

20 czerwca siły irańskie zestrzeliwują amerykański dron wojskowy nad cieśniną Ormuz. Według USA zdarzyło się to nad wodami międzynarodowymi i był to "niesprowokowany atak".

Teheran przekonuje natomiast, że do zestrzelenia maszyny doszło nad terytorium Iranu, w położonej nad Zatoką Perską prowincji Hormozgan. Jak podkreśla irańska Gwardia Rewolucyjna, miał to być "jasny komunikat" dla wroga Iranu - Stanów Zjednoczonych - że irańskie granice to "czerwona linia", a Teheran będzie "stanowczo reagował na wszelką agresję".

Cieśnina OrmuzMaciej Zieliński | PAP

3 stycznia 2020 roku w Bagdadzie z rąk Amerykanów ginie dowódca elitarnych irańskich jednostek Al-Kuds generał Kasem Sulejmani.

Autor: pp, momo//rzw, mtom / Źródło: BBC, TVN24

Źródło zdjęcia głównego: wikipedia/domena publiczna

Tagi:
Raporty: