Pogrzeb, konklawe. Tomasz Terlikowski o procedurach po śmierci papieża

Źródło: TVN24

Konklawe to zgromadzenie, podczas którego wybierany jest papież. Zwoływane jest po 15 dniach od śmierci Ojca Świętego. Odbywa się w ramach ściśle określonych zasad. Jak przebiega wybór głowy Kościoła katolickiego?

Nie żyje papież Franciszek - poinformowała w poniedziałek Stolica Apostolska. Jak będzie wyglądał wybór następcy zmarłego Ojca Świętego?

Historia konklawe sięga 1274 roku. Wówczas papież Grzegorz X zarządził, że kardynałów, którzy będą wybierać jego następcę, należy zamknąć w jakimś pomieszczeniu i jeśli nie podejmą decyzji w ciągu trzech dni, ograniczyć im posiłki do jednego dania rano, w południe i wieczorem. Jeśli zaś nawet po ośmiu dniach nie wyłonią następcy, mają otrzymywać tylko chleb i wodę. Takie zinstytucjonalizowanie konklawe wynikało z faktu, że proces wyboru Grzegorza X trwał aż trzy lata i gdyby nie drastyczne metody, ocierające się o szantaż, trwałoby to zapewne jeszcze dłużej. Sama nazwa "konklawe" pochodzi od wyrażenia "pod kluczem".

Obecnie szczegółowe rozporządzenia dotyczące wyboru nowego papieża znajdują się w Konstytucji Apostolskiej "Universi dominici gregis", ogłoszonej przez Jana Pawła II w 1996 roku. Poprawki dotyczące późniejszych głosowań wprowadził do Konstytucji Benedykt XVI w 2007 roku.

Komu przysługuje prawo wyboru? Ilu jest kardynałów elektorów?

Prawo wyboru papieża przysługuje jedynie kardynałom, którzy przed dniem rozpoczęcia wakatu na Stolicy Apostolskiej nie ukończyli 80. roku życia. Maksymalna liczba kardynałów-elektorów nie powinna przekraczać 120, choć zdarzają się wyjątki. W ostatnim konklawe, które wybrało papieża Franciszka, udział brało 115 elektorów. Najwięcej z nich - 60 - było z Europy, na drugim miejscu byli elektorzy z Ameryki Łacińskiej - 19. Amerykę Północną reprezentowało 14 elektorów, Afrykę - 11, Azję - 10, a Australię i Oceanię - 1.

Obecnie (stan na kwiecień) na świecie jest 252 kardynałów, wchodzących w skład Kolegium Kardynalskiego. 135 z nich to elektorzy. Większość (ponad stu) z obecnych kardynałów-elektorów została mianowana przez Franciszka.

Ile trwa konklawe i gdzie się odbywa?

Konklawe zwoływane jest po 15 dniach od śmierci lub rezygnacji papieża. Z ważnych przyczyn termin ten może zostać przedłużony maksymalnie do 20 dni. Czas ten to sede vacante, czyli okres, w którym Stolica Apostolska jest nieobsadzona.

Zgodnie z tradycją, konklawe odbywa się w Kaplicy Sykstyńskiej. W chwili rozpoczęcia czynności, związanych z wyborem papieża wszyscy uczestnicy konklawe mają obowiązek zamieszkać w położonym na terenie Watykanu Domu Świętej Marty. Mogą poruszać się po Watykanie, a nawet spacerować w specjalnie zabezpieczonej części Ogrodów Watykańskich, ale nie wolno im komunikować się w żaden sposób z osobami niezwiązanymi ze środowiskiem, w którym dokonuje się wybór, z wyjątkiem uzasadnionej i pilnej konieczności. Nie mogą otrzymywać codziennych gazet, słuchać radia, oglądać telewizji i korzystać z internetu ani prowadzić korespondencji listownej i telefonicznej. Zarówno watykański hotel, jak i Kaplica Sykstyńska oraz wszystkie miejsca uroczystości liturgicznych są zamknięte dla osób nieupoważnionych. W miejscach, w których odbywają się czynności wyboru, nie można korzystać z urządzeń rejestrujących dźwięk i obraz.

W ostatnich 100 latach żadna elekcja papieska nie trwała dłużej niż pięć dni. Konklawe, które wybrało Franciszka, trwało dwa dni i obejmowało zaledwie pięć głosowań. Benedykt XVI został wybrany w drugim dniu konklawe w czwartym głosowaniu. Wybór jego poprzednika trwał nieco dłużej - Jana Pawła II wybrano w trzecim dniu konklawe w ósmym głosowaniu.

ZOBACZ TEŻ: Papież Franciszek zdradza kulisy wyboru Benedykta XVI. "Wykorzystali mnie"

Jak się wybiera papieża?

Choć kardynałowie nie są zobowiązani do wyboru papieża tylko spośród siebie, to walka o Stolicę Apostolską zwykle rozgrywa się w wąskim gronie kardynałów.

Zgodnie z konstytucją apostolską "Universi dominici gregis" z 1996 roku, do wyboru papieża potrzebne są dwie trzecie głosów. W przypadku gdyby liczba obecnych kardynałów nie mogła być podzielona na trzy równe części do ważności wyboru papieża jest wymagany jeden głos więcej.

ZOBACZ TEŻ: Kulisy konklawe: Tak wybierano Jana Pawła II i Benedykta XVI

Przebieg głosowania

Cała operacja głosowania podzielona jest tradycyjnie na trzy etapy, nazywane po łacinie: Antescrutinium, Scrutinium vere proprieque i Post-scrutinium.

1. Antescrutinium

W pierwszej fazie kardynał diakon losuje nazwiska trzech liczących głosy (skrutatorzy), trzech rewizorów i trzech osób (Infirmarii), powołanych do ewentualnego zebrania głosów od nieobecnych w kaplicy chorych kardynałów, przebywających w watykańskim hotelu, Domu Świętej Marty. Następnie ceremoniarze wręczają każdemu elektorowi karty do głosowania. Mają być one prostokątne. Na górze wydrukowane będą słowa: "Eligo in Summum Pontificem" ("Wybieram na Papieża"). W dolnej połowie znajdzie się miejsce na wpisanie nazwiska elekta. Konstytucja Apostolska zaleca, by wpisywać je charakterem pisma możliwie nierozpoznawalnym, a kartę przed włożeniem do urny złożyć.

2. Scrutinium vere proprieque

To faza obejmująca samo głosowanie. Każdy kardynał w sekrecie pisze na kartce nazwisko swego kandydata, składa ją na pół i trzymając ją w górze podchodzi do urny do głosowania, ustawionej przy ołtarzu. Wrzuca kartkę do urny wypowiedziawszy formułę przysięgi: "Powołuję na świadka Chrystusa Pana, który mnie osądzi, że mój głos jest dany na tego, który - według woli Bożej - powinien być moim zdaniem wybrany". Kładzie kartkę na talerzu, a potem wkłada ją do urny.

Po zakończeniu tych czynności skrutatorzy siadają za stołem ustawionym przed ołtarzem; pierwszy z nich bierze kartkę, otwiera ją i przekazuje następnemu liczącemu. Ten podaje ją trzeciemu skrutatorowi, który głośno i wyraźnie czyta nazwisko. Skrutatorzy sumują liczbę oddanych głosów i odnotowują je na arkuszu. Ostatni ze skrutatorów przebija każdą kartę igłą w punkcie, w którym znajduje się słowo "Eligo" i nawleka je na nitkę.

3. Post-scrutinium

Ostatnia faza obejmuje liczenie głosów, ich kontrolę i spalenie kart. Konstytucja Apostolska wymaga, aby kardynałowie przekazali kamerlingowi lub jednemu z trzech kardynałów także wszelkie pisma, które mają ze sobą, dotyczące wyboru. Muszą one zostać spalone razem z kartami do głosowania. Po zakończeniu wyboru kamerling musi zredagować sprawozdanie, w którym zapisze wynik głosowania każdej sesji. Dokument ten zostanie przekazany papieżowi.

Konklawe - kolor dymu

Po każdym głosowaniu, które nie przynosi rozstrzygnięcia, pali się karty, dodając do piecyka chemikalia, które zabarwią na czarno dym unoszący się chwilę później nad Kaplicą Sykstyńską. Gdy papież zostaje wybrany, do piecyka dodaje się substancje, które zabarwiają dym na biało. W ten sposób tłumy zebrane na placu Świętego Piotra, jak i cały świat, dowiadują się, że papież został wybrany.

Białemu dymowi towarzyszy bicie w dzwony. Ma to rozwiać ewentualne wątpliwości przy ocenie koloru dymu i zapobiec nieporozumieniom, jakie zdarzały się w podczas wcześniejszych elekcji papieskich.

Ostatni etap procedury wyboru

Ostatnim aktem proceduralnym wieńczącym konklawe jest przyjęcie i ogłoszenie wyboru nowego papieża. Szczegółowy scenariusz tych ceremonii opisał Jan Paweł II w Konstytucji Apostolskiej. Do Kaplicy Sykstyńskiej wchodzą sekretarz Kolegium Kardynałów i Mistrz Papieskich Ceremonii Liturgicznych. Następnie najstarszy z obecnych kardynałów w imieniu wszystkich elektorów pyta wybranego, czy przyjmuje wybór na Biskupa Rzymskiego. Po otrzymaniu pozytywnej odpowiedzi kardynał pyta nowego papieża o imię, jakie przyjmuje. Później kardynałowie podchodzą do nowego papieża, aby okazać mu cześć i posłuszeństwo, po czym odmawiają modlitwę dziękczynną. Finałowym etapem jest ogłoszenie wiernym z balkonu Bazyliki Świętego Piotra wiadomości: "Habemus papam" oraz przedstawienie nowego papieża. Zadanie to należy do pierwszego z kardynałów diakonów, czyli protodiakona. Nowy biskup Rzymu wygłasza krótkie przemówienie i udziela błogosławieństwa Urbi et Orbi, czyli miastu i światu.