"Szkodliwe skutki finansowe niezdiagnozowanych zaburzeń pamięci zaostrzają i tak już znaczną presję finansową, z jaką borykają się gospodarstwa domowe po postawieniu diagnozy. Oprócz podatności na opóźnienia w płatnościach, wczesne stadium choroby Alzheimera i powiązanych zaburzeń może wpływać na otwieranie nowych rachunków i akumulację zadłużenia, wykorzystanie kredytu i/lub zestawu kredytów" - stwierdzili badacze cytowani w artykule amerykańskiego portalu.

"Może być sygnałem alarmującym"

Karolina Jurga, psycholog, autorka poradnika o demencji "Idealny opiekun nie istnieje" i bloga poznajdemencje.pl, w rozmowie z TVN24+ przyznała, że trudności w zarządzaniu finansami mogą być jednym z pierwszych objawów demencji. 

- To na pewno nie jest element diagnostyczny, bo musi wystąpić więcej takich subtelnych objawów. Nigdy pojedynczy objaw nie może świadczyć o procesie chorobowym, ale może być sygnałem alarmującym - wyjaśniła. 

Dodała też: - Jednym z wczesnych objawów rzeczywiście mogą być problemy finansowe, czyli na przykład trudności z opłacaniem rachunków za gaz czy prąd, czy inne zaległości finansowe. Tego, czy osoba terminowo spłacała zobowiązania, nie widać, bo rzadko sprawdza się stan konta na przykład rodziców - dodała. 

Wczesne oznaki demencji a problemy finansowe

Wnioski naukowców Federal Reserve of New York pokrywają się z badaniem przeprowadzonym w 2020 r. przez Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health - napisał CNN.

W podsumowaniu artykułu naukowego "The Financial Consequences of Undiagnosed Memory Disorders" zwrócono uwagę na niekorzystny wpływ niezdiagnozowanego ADRD (Alzheimer's Disease and Related Dementias - choroba Alzheimera i pochodne demencji).

Podkreślono, że choroba wiąże się z "kosztami finansowymi zarówno w perspektywie krótko-, jak i długoterminowej".

Wskazano, że "natychmiastowe koszty finansowe obejmują opłaty za zwłokę i odsetki związane z opóźnieniami w płatnościach, podczas gdy przyszłe koszty mogą obejmować ograniczony dostęp do rynku kredytowego i mniej korzystne warunki dostępnego kredytu".

"Ponadto zaległości w spłacie kredytu hipotecznego mogą być prekursorem ostatecznego przejęcia nieruchomości, co jest kosztownym wydarzeniem zarówno dla gospodarstw domowych, jak i społeczności" - zaznaczyli naukowcy.

Dodali, że "po zdiagnozowaniu demencji średnie koszty opieki i opieki zdrowotnej związane z demencją sięgają dziesiątek tysięcy dolarów rocznie" i "w związku z tym popyt na kredyt wśród osób i gospodarstw domowych dotkniętych zaburzeniami pamięci może wzrosnąć, podobnie jak jego podaż".

"Takie osoby bardzo chętnie dają pieniądze"

Karolina Jurga zwróciła uwagę, że osoby cierpiące na demencję mogą często dokonywać nieuzasadnionych transakcji finansowych na duże kwoty, a następnie rozdawać te pieniądze. 

- Takie osoby bardzo chętnie dają pieniądze nie tylko biednym i potrzebującym, ale również oszustom, wykorzystującym ich brak czujności. Chętne wydawanie pieniędzy spowodowane jest zanikającym poczuciem ich wartości. To, czy się zapłaci siedem czy kilkadziesiąt tysięcy, przestaje stanowić różnicę - mówiła. 

Jurga zaznaczyła, że na pierwsze objawy demencji mogą też wskazywać trudności w rozpoznawaniu nominałów czy robieniu zakupów. Jak wyjaśniła, zdarza się, że niektóre osoby codziennie kupują te same produkty, zapominając, że zrobiły to dzień wcześniej. 

- Warto być wyczulonym, gdyż rzadziej zdarza się, by osoba chora sama zaobserwowała u siebie pierwsze objawy i zgłosiła się z tym do specjalisty - stwierdziła Jurga. 

Ekspertka pytana o to, co należy zrobić po dostrzeżeniu podobnych objawów, podkreśliła, że konieczna będzie wizyta u lekarza pierwszego kontaktu, który, po stwierdzeniu nieprawidłowości, zleci badania i skieruje pacjenta do odpowiedniego specjalisty - neurologa lub geriatry najczęściej. 

Demencja a problemy finansowe. Proponowane działania

"Nasze wyniki wskazują na pilną potrzebę dalszego rozważenia roli, jaką agencje federalne i instytucje finansowe mogą odegrać w zmniejszaniu ryzyka finansowego wśród starszych gospodarstw domowych z niezdiagnozowanymi zaburzeniami pamięci" - czytamy w badaniu Federal Reserve of New York.

Wśród rozwiązań zaproponowanych przez naukowców wskazano "potencjalne znaczenie tanich interwencji na rynkach kredytowych, takich jak monitorowanie zewnętrzne" oraz tak zwane finansowe prawa jazdy czy "wcześniejsze dyrektywy i rozszerzone wymogi powiernicze".

Wskazano także, w jaki sposób sztuczna inteligencja może pomóc w tej kwestii.

"Nasze odkrycia wskazują na potencjał wykorzystania informacji o wynikach kredytowych do opracowania algorytmów uczenia maszynowego w celu identyfikacji osób zagrożonych ADRD, które powinny otrzymać dodatkową ocenę kliniczną w celu ułatwienia wcześniejszej diagnozy" - napisali badacze.

Dodali, że poczyniono "ostatnio postępy w leczeniu ADRD, w tym nowy zatwierdzony przez FDA (i objęty Medicare) lek na chorobę Alzheimera (Lecanemab - dopuszczony do obrotu przez KE - red.), który skutecznie spowalnia spadek funkcji poznawczych i jest wskazany do stosowania we wczesnym stadium choroby".

Zdaniem naukowców dostępne narzędzia diagnostyczne "opierają się głównie na manifestacji objawów poznawczych, które zakłócają codzienne czynności, podczas gdy obecne biomarkery stosowane w badaniach ADRD są albo drogie, albo inwazyjne, a zatem nie są dobrymi kandydatami do wykorzystania jako narzędzia przesiewowe na szeroką skalę".

W badaniu dodano, że dane dotyczące finansów mogą być pomocne w diagnozie demencji.

"Dane kredytowe są już gromadzone przez biura kredytowe dla zdecydowanej większości około 250 milionów dorosłych w USA. Ponadto dane finansowe są bardzo szczegółowe, aktualizowane w sposób ciągły i przez większość czasu, dla większości dorosłych, od wczesnej dorosłości" - zaznaczono.

Przykłady problemów z finansami

CNN opisał też kilka przykładów, które zobrazowały problem opisany przez badaczy. Mieszkanka Bloomington w stanie Indiana Marcey Tidwell stwierdziła, że te odkrycia "nie są szokujące". U matki Tidwell zdiagnozowano formę demencji w 2020 roku i od tego czasu mieszka z córką.

Tidwell powiedziała, że przez większość życia jej matka była "ekstremalnie metodyczną osobą", która utrzymywała opłacone rachunki i uporządkowaną dokumentację rodzinną podczas wielu przeprowadzek.

Po przejrzeniu finansów Tidwell zaczęła przypuszczać, że zdolności poznawcze jej matki zaczęły szwankować około 2015 roku. Od tego momentu dokumentacja przestała być "nieskazitelna".

Wskazała, że jej matka prowadziła dokładny rejestr wypisanych czeków oraz dokonanych wpłat i wypłat w swoim rejestrze książeczki czekowej. Ten rejestr stał się niechlujny.

- Była tam masa wydrapanych rzeczy, a ona obsesyjnie dodawała i dodawała - wiedziała, że nie wszystko jest tak, jak być powinno. Później zobaczyłam, że pobrała duże kwoty ze swoich oszczędności, więcej niż potrzebowała na zakupy spożywcze - opisała mieszkanka Bloomington.

"Był bardzo konserwatywny w kwestii pieniędzy"

Z kolei Karen Lemay, mieszkanka Ottawy w Kanadzie, wiedziała, że coś jest naprawdę nie tak z jej ojcem w 2022 roku, kiedy zobaczyła na jego biurku stosy powiadomień o opóźnieniach w płatnościach i ostatecznych ostrzeżeń od usługodawców i ubezpieczycieli.

Jej ojciec był wcześniej dyrektorem finansowym i "był bardzo konserwatywny w kwestii pieniędzy, bardzo mądry i nigdy nie był lekkomyślny". Wpajał też córce, jak ważne jest spłacanie karty kredytowej w całości co miesiąc, aby uniknąć odsetek.

Jednak Lemay odkryła, że jest winien 50 000 dolarów w opłatach, odsetkach i dodatkowych opłatach za opóźnienia w płatnościach na karcie Visa. Sfinansował również zakup nowego samochodu, którego nie potrzebował, zaledwie kilka miesięcy przed tym, jak policja odebrała mu prawo jazdy. Co więcej, zwykle kupował tylko wysokiej klasy używane samochody za gotówkę.

Jego córka zauważyła także, że nie zapłacił podatków za 2021 rok. Skończyło się na tym, że był winien rządowi około 20 000 dolarów, z czego większość stanowiły kary za opóźnienia w płatnościach i niedopłaty.

- Rozmawiałam z nim o niektórych opłatach czy rachunkach, ale nie chciał uwierzyć, że czegoś nie zapłacił - powiedziała Lemay.

Dwoje rodziców z demencją

Jayne Sibley, która mieszka w Wielkiej Brytanii, zna ból i stres związany z radzeniem sobie z zachowaniami finansowymi, które mogą sygnalizować demencję. Zarówno u jej ojca, jak i matki zdiagnozowano różne formy demencji.

Jej ojciec przeniósł się do domu opieki wiele lat temu, ale jej zmarła matka pozostała we własnym domu, choć z opieką.

- Najtrudniejszą rzeczą, z jaką musieliśmy się zmierzyć, było zarządzanie codziennymi pieniędzmi mamy w miarę postępu jej choroby. Wydawała za dużo na rzeczy, których nie potrzebowała ani nie chciała. Przypadkowe przedmioty, sprzęt do sprzątania, luksusowe jedzenie. Padła również ofiarą oszustw telefonicznych - fałszywej polisy ubezpieczeniowej i tego typu rzeczy - opisała Sibley.

Jej matka wyciągała również pieniądze z bankomatu dwa do trzech razy dziennie i dawała je każdemu, kto o to poprosił.

Zdając sobie sprawę z tego, jak wysokie były koszty opieki długoterminowej, biorąc pod uwagę sytuację jej ojca, Sibley powiedziała, że martwiła się, że jej matce zabraknie pieniędzy, które będą potrzebne na jej własną opiekę.

Stan matki sprawiał, że była wrażliwa na punkcie pieniędzy. Nadal była w stanie samodzielnie chodzić, robić zakupy i chodzić na jogę. Innymi słowy, była w stanie zachować dużą część autonomii i więzi społecznych.

Aby powstrzymać odpływ pieniędzy, Sibley i jej brat próbowali wypłacić matce tygodniową gotówkę, "ale wydawała wszystko za jednym zamachem". Podobnie było, gdy próbowali podzielić gotówkę na codzienne koperty. W końcu zabrali jej też kartę bankomatową.

Potem jej stan się pogorszył. - Nie była w stanie utrzymać rutynowych czynności i kontaktów społecznych. Wtedy zdaliśmy sobie sprawę, że musi być inny, lepszy sposób - wyjaśniła Sibley.

Wraz z mężem założyła firmę Sibstar, która oferuje kartę debetową w Wielkiej Brytanii, z której może korzystać osoba z demencją, aby zachować pewne poczucie autonomii finansowej i zaangażowania społecznego. W razie potrzeby opiekunowie rodzinni mogą monitorować transakcje debetowe za pośrednictwem aplikacji. W miarę pogarszania się stanu osoby z demencją opiekun może ustalić limity tego, ile można wydać w danym dniu lub tygodniu, a także miejsca, w których można korzystać z karty (np. w bankomatach, online lub w sklepie spożywczym) - opisała stacja CNN.

Planowanie a stres

Istnieje niewiele narzędzi finansowych, które zmniejszają prawdopodobieństwo, że ktoś roztrwoni swoje ciężko zarobione pieniądze. Istnieją też kroki, które można podjąć, aby ułatwić przejęcie kontroli nad finansami innej osoby, gdy stanie się ona niezdolna do pracy.

W 2008 roku Tidwell, rok po tym, jak jej ojciec zmarł bez testamentu i kilkanaście lat przed tym, jak u jej matki zdiagnozowano demencję, powiedziała, że ona i jej rodzeństwo zabrali matkę do prawnika, aby upewnić się, że ma testament, wyznaczyła swojego pełnomocnika medycznego i wskazała osobę, której udzieli pełnomocnictwa do zajmowania się jej sprawami finansowymi, gdyby zaszła taka potrzeba.

Ułatwiło to Tidwell między innymi uzyskanie w 2018 roku dostępu online do konta bankowego matki, aby upewnić się, że nic się nie dzieje. Do 2020 r. zautomatyzowała opłacanie rachunków matki online.

- Czas na planowanie jest wcześniej niż to konieczne. Trudno przecenić, jakim prezentem dla "przyszłej mnie" była ta wycieczka do prawnika w 2008 roku - powiedziała Tidwell, która w pełni zarządza finansami matki teraz, gdy jej stan znacznie się pogorszył.

Demencja może pogarszać się z czasem, więc osoba w początkowym stadium może nie zdawać sobie sprawy, że jest bardziej podatna na błędy finansowe i oszustwa. Amerykański National Institute on Aging zaleca, aby rodzina podjęła kroki na wczesnym etapie, aby złagodzić te obawy, takie jak ustawienie automatycznych płatności rachunków dla osoby z demencją - wskazał amerykański portal.

Dodał, że nawet planowanie finansowe za wczasu nie może złagodzić bólu serca związanego z obserwowaniem, jak ukochana osoba z demencją podupada na zdrowiu.

- Przygotowałam się najlepiej, jak mogłam, ale nadal jest ciężko - powiedziała Tidwell. Dlatego też radzi każdemu, kto potencjalnie może znaleźć się w podobnej sytuacji, aby "ułatwił sobie łatwiejszą część".