Szukasz dawnego cmentarza? Rozejrzyj się dookoła. Po roślinach można poznać, czy jesteś już w miejscu, gdzie są groby. - Większość w takich miejscach posiana została przez człowieka. Miały znaczenie symboliczne - wyjaśnia dr Aneta Czarna z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.
Na obszarze Wielkopolski jest ponad 2150 starych, nieczynnych cmentarzy, które są obecnie zapomniane. Od wielu lat w Katedrze Botaniki na Wydziale Rolnictwa, Ogrodnictwa i Bioinżynierii Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu prowadzone są badania tego typu obiektów. W ostatnich latach robi się to już w całej Polsce, ale najlepiej przebadanym obszarem pozostaje Wielkopolska.
Tekst pierwotnie ukazał się 1 listopada 2020 roku.
Dr Aneta Czarna cmentarze bada od kilkunastu lat. - Większość roślin na nich posiana została przez człowieka. Miały znaczenie symboliczne. Obecnie to fitoindykatory, czyli rośliny wskazujące. Zdarza się, że tylko dzięki nim dowiadujemy się, że w tym miejscu znajdował się kiedyś cmentarz - mówi.
Większość nieczynnych cmentarzy funkcjonowało do II wojny światowej. Potem pozostały po nich groby, które z czasem znikały.
- Często rośliny, które tam zostały, są w formie wegetatywnej i nie rozrastają się - tłumaczy dr Aneta Czarna.
Wierzono w ich specjalne moce
Wiele roślin miało znaczenie symboliczne lub było otoczonych czcią. Prawie na każdym cmentarzu sadzone były barwinek pospolity i bluszcz pospolity. Symbolizowały nieśmiertelność i raj, a także przyjaźń i wierność.
Bardzo popularny był również lilak pospolity, który miał chronić przed złymi duchami. Zaporę przed duchami, według przesądów, miały stanowić także kolczaste drzewa i krzewy, jak robinia akacjowa czy karagana syberyjska.
Wokół grobów samobójców sadzono z kolei rośliny cierniste takie jak jeżyny, śliwa tarnina czy głogi. Jeżyny pozyskiwano z pobliskich lasów. W sumie naukowcy badający cmentarze odkryli na nich aż 36 różnych jej rodzajów.
Niewiele mniej było gatunków róż - w sumie podczas inwentaryzacji odnotowano 35 różnych jej rodzajów. Ich symbolika jest wieloraka. Róża jest kojarzona z symbolem Marii i krwi Chrystusa. Wiąże się z przemijaniem, miłością i śmiercią. Jako krzew kolczasty ma znaczenie podobne jak inne cierniste rośliny, czyli odstrasza zmarłych od świata żywych. Białe kwiaty róży mają znaczenie jako zwiastun śmierci i jednocześnie znak dziewiczej czystości. Natomiast czerwone kwiaty oznaczają krew Chrystusa. Spośród sadzonych gatunków róż najczęściej występuje na starych cmentarzach róża francuska, róża girlandowa, róża frankfurcka i róża damasceńska.
Dr Aneta Czarna i dr hab. Wojciech Antkowiak z Katedry Botaniki Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu we współpracy z profesorem Jerzym Zielińskim z Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku utworzyli kolekcję najciekawszych gatunków róż w ogrodzie Katedry Botaniki przy budynkach Collegium Cieszkowskich, która liczy 83 okazy.
Na cmentarzach żydowskich nie było kolorowo
Nieczynne cmentarze różnią się między sobą roślinnością.
Widoczne są różnice między tymi ulokowanymi na otwartych przestrzeniach i w lasach. - Bez lilak, tak chętnie zrywany przez nas wiosną, normalnie zarasta cały cmentarz. Na cmentarzu położonym w borze sosnowym, również go widzieliśmy, ale ledwie tam żył - mówi dr Czarna.
Cmentarzy znajdujących się na wsi i w miastach nie różni zbyt wiele. - W miastach często jednak dawne cmentarze przekształcono w parki - zwraca uwagę ekspertka.
Za to wyraźne są różnice w roślinności na cmentarzach różnych wyznań. - Żydzi uznają, że kolorowe rośliny cieszą oczy żywych. Na Pogórzu, gdy badaliśmy cmentarze żydowskie, faktycznie nie było roślin kolorowych. No może poza fiołkiem, ale ten mógł trafić tam z pobliskiego ogrodu. W Poznaniu na cmentarzu żydowskim kolorowe rośliny już były. Przypuszczamy jednak, że już po wojnie mogli nasadzić je ludzie. Na cmentarzach ewangelickich jest odwrotnie - roślin kolorowych jest bardzo dużo - mówi dr Czarna.
Drzewa też mogą być wskazówką
A co z drzewami? Te też pomagają nam w znalezieniu zapomnianych cmentarzy. - Głównymi gatunkami, które znajdziemy na polskich cmentarzach są dąb, lipa, jesion, rzadziej tuje - wymienia dr Czarny.
One także miały znaczenie symboliczne. Lipa uznawana była za drzewo święte, symbol dobroci i spokoju. Dąb to moc i trwałość, a jesion - spokój i bezpieczeństwo.
Źródło: TVN 24 Poznań
Źródło zdjęcia głównego: Filip Czekała