Rozwalić duopol

Monika jest nauczycielką historii w średniej wielkości mieście (poniżej 100 tys. mieszkańców). 18 maja głosowała na Sławomira Mentzena.

- Zgadzam się z większością jego poglądów na sprawy związane z kompetencjami prezydenta, a więc polityką zagraniczną i obronnością. Jest mi bliski światopoglądowo, częściowo też w kwestiach gospodarczych - mówi.

Monika jest przeciwniczką prawa do aborcji - również w przypadku gwałtu. I równocześnie chce "społeczeństwa, które nie zdejmuje z mężczyzn odpowiedzialności za poczęte życie".

Wśród ważnych dla niej tematów są kwestie migracji i "uzdrowienia sądownictwa". Chciała głosować zgodnie z sumieniem. I choć przed wyborami rozważała jeszcze oddanie głosu na Karola Nawrockiego lub Marka Jakubiaka, ostatecznie wybrała Mentzena. - Uważam, że on i Konfederacja mają największe szanse rozwalić duopol - podkreśla Monika.

Ten "duopol", który wracał w większości moich okołowyborczych rozmów z młodymi Polakami i Polkami, to naprzemienne rządy PiS i PO, choć oni raczej opowiadają o tym jako o odwiecznym sporze liderów tych ugrupowań: Jarosława Kaczyńskiego i Donalda Tuska.

Ten "duopol" to też polityczny układ sił, który towarzyszy im właściwie całe życie. Najstarsi z tej grupy wyborczej (29-latkowie) urodzili się w 1996 roku. A więc gdy w 2005 roku PiS po raz pierwszy sięgnęło po władzę, mieli zaledwie 9 lat. Mają prawo nie pamiętać innej polityki.

A Adrian Zandberg i jego Razem już od lat próbują ich przekonać, że "inna polityka jest możliwa".

Udało im się w przypadku wykonawcy i influencera adasia (około 388 tysięcy obserwujących na TikToku i około 19 tysięcy na Instagramie). To tam tuż przed wyborami zamieścił zdjęcie z "potężnym Duńczykiem". Dorzucił też film, w którym - siedząc na trzepaku - przeprowadza wywiad ze "swoim kandydatem".

Adam (rocznik 1999) pochodzi z Tarnobrzega, a mieszka w Krakowie. - W gimnazjum byłem korwinistą, ale z tego wyrosłem i ten okres młodzieńczego buntu i takiego szukania swojej drogi i politycznej inspiracji mam już za sobą - mówi dziś. 

Dlaczego Razem, a nie Konfederacja? - Nie kupuję tego, co mówi Mentzen w kwestii ekonomii, na przykład popularnego hasła o "prostych podatkach", bo nikt nie wie, co to właściwie znaczy. Kiedyś w jednym z wywiadów powiedział, że poszedł na studia ekonomiczne, żeby uczyć się, jak skutecznie zaorać socjalizm. Jak mam wierzyć komuś, kto wybiera taki kierunek ze z góry obraną tezą, a nie po to, by się rozwijać i dowiadywać nowych rzeczy? Ja sam jestem otwarty na różne spojrzenia i dzięki temu wiem, że ekonomia to nauka humanistyczna, w której nie ma prostych rozwiązań, jak "zlikwidujmy podatki" - tłumaczy Adam.

Adamowi przeszkadza też retoryka lidera Konfederacji: - Ona jest bardzo emocjonalna, oparta na najprostszych instynktach. Mentzen próbuje wywołać w nas strach. Często to strach urojony. I ja nie chcę żyć w takim świecie, nie chcę się bać - dodaje.

Wynik wyborów wśród rówieśników Adama, z których wielu popiera właśnie Mentzena, jednak zupełnie go nie dziwi. - Wychowaliśmy się, słuchając o konflikcie Donalda Tuska i Jarosława Kaczyńskiego, większość ludzi naprawdę ma tego dość - mówi. - I to, co nas łączy, to zmęczenie. Oczywiście możemy mieć różne poglądy na to, jakiej zmiany potrzebujemy, co widać w tym, że ludzie wybierali albo kandydata wyraźnie prawicowego, albo wyraźnie lewicowego. Ale to, że zmiana jest potrzebna, jest jasne.

A co oni mają dla młodych?

Zdaniem Adama "zmęczenie" wynika też z "olewania postulatów" młodych ludzi. - Właśnie tym się wyróżniały kampanie Zandberga i Mentzena, że były do nas skierowane - przekonuje.

Programy to jedno, ale inną sprawą jest kwestia dotarcia z nimi do młodych. Przyjrzyjmy się temu.

Fundacja Batorego przygotowała raport pt. "Jak kandydaci docierają do młodych wyborców? Analiza reklam politycznych w prezydenckiej kampanii wyborczej". Wynika z niego, że choć 72 proc. reklam uwzględniało młodych odbiorców, to zaledwie 8 proc. materiałów było skierowanych wyłącznie do nich.

Tematyka reklam skierowanych do najmłodszych obejmowała m.in. prawo do przerywania ciąży (Magdalena Biejat, Rafał Trzaskowski), kwestie edukacji i cenzury (Karol Nawrocki), a także bezpieczeństwo (Szymon Hołownia). 

Analiza pokazuje, że zwycięzcy wśród najmłodszych byli bardzo skuteczni w dotarciu do nich, choć swoje reklamy kierowali szerzej. Autorzy analizy jako przykład wskazują Sławomira Mentzena, którego niemal wszystkie przekazy (97 proc.) trafiają w większości do osób poniżej 35. roku życia. W przypadku Adriana Zandberga właśnie do tej grupy wiekowej trafiało 56 proc. reklam.

Do młodych trafiało też to, co można było zobaczyć w rzeczywistości jak najbardziej realnej. Wiece obu kandydatów wybranych przez młodych były wypełnione właśnie najmłodszymi ludźmi. I z relacji uczestników wynika, że przypominały koncerty z politykami w miejscu ukochanych gwiazd na scenie. Zresztą momentami się w nie przeradzały, np. gdy tuż przed ciszą wyborczą w Poznaniu młodzi ludzie śpiewali głośne "Głosuję na Adriana, nanana" w piosence o "Prezydencie Drwalu".

Mentzen zapowiedział, że spróbuje odwiedzić wszystkie powiaty. Były takie dni, gdy odbywał po kilka spotkań z wyborcami dziennie.

Adam był na wiecu Zandberga w Krakowie. - Muszę powiedzieć, że takiego poruszenia w stosunku do jakiegoś polityka to w całym swoim życiu nie widziałem - zdradza. Po wiecu czekał przeszło godzinę z koleżanką, która chciała sobie zrobić zdjęcie z kandydatem, ale chętnych było tak wielu, że ostatecznie poddali się. - Tłum był wciąż ogromny - wspomina. - Mam nadzieję, że następnym razem uda się jej zrobić to zdjęcie. Ale mówię o tym, bo to po prostu było niesamowite przeżycie - być wśród ludzi, którzy najpewniej pierwszy raz w życiu uwierzyli w jakiegoś polityka.

Tymczasem w podstawówkach

Zanim jednak ktoś pomyśli, że jeden układ sił szybko zastąpi obecny, przyjrzyjmy się demografii. A ta raczej nie daje większych szans młodym na szybkie "wywrócenie stolika". Po 1997 roku nie było w Polsce ani jednego rocznika, gdy na świat przyszłoby więcej niż 400 tysięcy dzieci. Liczba młodych wyborców spada i cały czas będzie spadać. Dla porównania między 1980 a 1997 rokiem rodziło się od 412 tysięcy (1997 rok) do aż 720 tysięcy (wyż roku 1983) obywateli i obywatelek. W Polsce to wciąż starsi wybierają z większą łatwością władzę tym młodszym. I to nawet biorąc pod uwagę fakt, że frekwencja wśród najmłodszych wyborców była w pierwszej turze wyjątkowo wysoka (72,8 proc.).

Gdy jednak próbujemy złapać dalszą polityczną perspektywę, warto zajrzeć... do szkół. Tam swoje szkolne wybory od lat przeprowadza Centrum Edukacji Obywatelskiej w ramach programu "Młodzi głosują". Do urn chodzą uczniowie szkół ponadpodstawowych i najstarszych klas szkół podstawowych (6-8). W szkolnych wyborach głos oddało ponad 100 tysięcy nastolatków. U nich też do drugiej tury weszliby Mentzen (18,1 proc.) z Zandbergiem (16,4 proc.), ale na kolejnych miejscach sytuacja wyglądałaby już zupełnie inaczej niż w prawdziwych wyborach w grupie wiekowej 18-29 lat. 

Na trzecim miejscu byłby Rafał Trzaskowski (12,4 proc.), ale Karol Nawrocki (6,5 proc.) byłby dopiero... siódmy. Za Joanną Senyszyn (11,9 proc.), Magdaleną Biejat (10 proc.) i Grzegorzem Braunem (8,8 proc.).

- Obserwujemy, że młodzi ludzie, jeśli chodzi o poglądy polityczne, usamodzielniają się gdzieś pomiędzy końcówką szkoły podstawowej a początkiem szkoły średniej. W podstawówkach wyniki wyborów są w związku z tym bardziej zbliżone do wyników w wyborach powszechnych - komentuje dr Jędrzej Witkowski, prezes Centrum Edukacji Obywatelskiej. - Nastolatki powyżej 15. roku życia częściej krytycznie patrzą na politykę i to wpływa na popieranie wyrazistych kandydatów, którzy obiecują radykalną zmianę i odrzucenie tego, jak polityka wygląda dziś.

Dr Witkowski zauważa, że szkolne wybory nastolatków korespondują z wynikami innych badań. Na przykład CBOS stale bada postawy młodych dorosłych (19-latków) i tam wyraźnie widać, że ich stosunek do polityki i polityków jest bardzo krytyczny.

Z kolei w badaniu 15-latków ICCS (to Międzynarodowe Badanie Kompetencji Obywatelskich) polska młodzież cechuje się bardzo niskim poziomem zaufania do polityków i instytucji publicznych. - Ten poziom jest wręcz dramatycznie niski i pod tym względem negatywnie wyróżniamy się na tle wszystkich państw biorących udział w badaniu - przypomina dr Witkowski. W badaniu brały udział 23 państwa.

Ekspert ma więc apel do tych, którzy każdy niesatysfakcjonujący wynik wyborów zwalają na szkołę. - Ona jest oczywiście wygodnym chłopcem do bicia, ale musimy pamiętać, że szkoła nie ma decydującego wpływu na w kształtowanie postaw - komentuje Witkowski. - Większa odpowiedzialność spoczywa na politykach, którzy młodych ludzi ignorują. Nie mają dla nich oferty programowej, nie mówią ich językiem i nie potrafią skutecznie dotrzeć do młodych - tam, gdzie oni są, czyli w internecie - uważa.

I na tym tle Zandberg i Mentzen się wyróżniali. - Mieli dla nich atrakcyjną treść - krytykę polityki przekazaną w zrozumiałej dla nich formie internetowej kampanii w mediach społecznościowych - komentuje Witkowski.

- Czyli przekaz na TikToku, że czas powiedzieć "do widzenia" Kaczyńskiemu i Tuskowi? - dopytuję.

- W uproszczeniu - przyznaje ekspert. 

Musimy się (jakoś) dogadać

Na koniec zaglądam do jeszcze jednego raportu. To "Stan Młodych 2025" Fundacji "Ważne Sprawy". 

Jest w nim m.in. komentarz dr. Pawła Marczewskiego z Forum Idei Fundacji Batorego. Istotny z punktu widzenia planowania przyszłości raport, zdaniem badacza, "przynosi też dane, które powinny być przestrogą dla polityków, zarówno tych u władzy, jak i tych aspirujących do rządzenia. Większość młodych uważa, że w sytuacji kryzysowej może liczyć tylko na siebie lub najbliższych. (...) Wyniki potwierdzają, że młodzi nie są apatyczni, lecz gotowi do zaangażowania społecznego i politycznego, kiedy widzą szansę na realną zmianę. I cenią demokratyczne swobody. Widzą jednak poważne rozbieżności między demokratycznymi obietnicami a ich realizacją w praktyce. Doskwiera im poczucie braku reprezentacji, sprawczości, poszanowania dla różnorodności. Dla klasy politycznej powinien być to dzwonek alarmowy. Trwanie tego rozdźwięku między ideałem a jego kulawą realizacją może doprowadzić do apatii lub buntu - a w konsekwencji do poważnego osłabienia demokracji".

Wkurza was, że młodsi chcą mieć innego prezydenta niż wy? To na szczęście jeszcze nie oznacza, że nie będziecie w stanie się dogadać. 

Z tego samego raportu wynika, że aż 64 procent młodych jest zdania, że konieczne jest szanowanie poglądów innych niż własne, aby nasz kraj mógł dobrze funkcjonować.