Polacy przywiązani są do wielu okołoświątecznych tradycji. Nie zawsze jednak wiemy, skąd wziął się dany zwyczaj i co symbolizuje. Jest tak choćby w przypadku święconki wielkanocnej. Co - i dlaczego - trzeba włożyć do koszyczka?
Przed laty mieszkańcy wsi położonych daleko od kościoła zbierali się w wybranym domostwie lub przy lokalnej kapliczce, przynosząc ogromne kosze jedzenia (przeznaczonego nie tylko na wielkanocne śniadanie), a ksiądz przyjeżdżał, by je poświęcić. Podobnie jak do zamożniejszych domostw, gdzie produktami spożywczymi zastawiano od razu całe stoły.
Co trzeba włożyć do wielkanocnego koszyczka
Dziś wierni udają się do kościoła w Wielką Sobotę z koszyczkiem wypełnionym znacznie skromniejszymi ilościami pokarmów. Zawartość święconki bywa różna w różnych regionach czy nawet poszczególnych domach, ale zgodnie z tradycją kilka elementów powinno się znaleźć w nim zawsze. Są to:
- jajka - bo symbolizują nowe życie, nowy początek, zmartwychwstałego Chrystusa i obietnicę życia wiecznego. Niektórzy uważają, że do święconki trzeba włożyć koniecznie nieparzystą liczbę jaj;
- chleb - bo w chrześcijaństwie symbolizuje ciało Chrystusa. Z tego względu pieczywo w święconce zdobione bywa krzyżem lub "koroną cierniową" z gałązek. Chleb w licznych kulturach uchodzi też za podstawę pożywienia. Dawniej wierzono, że umieszczenie go w świątecznym koszyczku zapewni dobrobyt. W wielu domach przed wielkanocnym śniadaniem rodziny dzielą się poświęconym chlebem jak na Boże Narodzenie opłatkiem;
- baranka - kiedyś głównie z masła lub z ciasta, dziś także z białej czekolady lub cukru. Symbolizuje Chrystusa - łagodnego, pokornego, niewinnego, złożonego w ofierze - i ma przypominać, o co tak naprawdę chodzi w tych świętach. W takim właśnie celu zwyczaj stawiania figury baranka na wielkanocnym stole wprowadził w XIV wieku papież Urban V. W niektórych regionach Polski baranka nazywa się agnuszkiem, od łacińskich słów "Agnus Dei" oznaczających Baranka Bożego;
- sól - symbol oczyszczenia, trwałości (życia wiecznego) i ochrony przed grzechem (bo chroni pokarmy przed zepsuciem). Soli przypisywano właściwość odstraszania złych mocy zresztą nie tylko w chrześcijaństwie;
- chrzan - nawiązuje do męki Chrystusa (bo jest ostry i potrafi wywołać łzy), a jednocześnie do jej pokonania (bo symbolizuje krzepę i siłę). Obecność chrzanu w święconce ma dodatkowo zagwarantować domownikom zdrowie i sprawność;
- kiełbasa, szynka, wędliny - mięsne produkty również mają zapewnić zdrowie, symbolizują bogactwo i dobrobyt, nawiązują też do motywu ofiary z baranka zabijanego na żydowskie święto Paschy;
- babka wielkanocna, ewentualnie mazurek - wypiek powinien być własnego wyrobu, a nie kupny, bo oprócz dostatku symbolizuje zaradność, talenty i umiejętności, nie tylko kulinarne. Wierzono, że włożenie ciasta do koszyczka wielkanocnego pozwoli cieszyć się tymi przymiotami także w przyszłości. Jego słodycz z kolei ma wynagradzać przetrwanie Wielkiego Postu.
Co jeszcze można włożyć do święconki
Oprócz wymienionych wyżej produktów w wielkanocnych koszyczkach znaleźć można także:
- pieprz - podobnie jak chrzan nawiązujący do goryczy męki Chrystusa oraz ciężkiej pracy Izraelitów w egipskiej niewoli (na jej pamiątkę doprawiano pieprzem baranka składanego w ofierze w święto Paschy);
- czekoladowe zające - stosunkowo nowy element święconki, symbolizuje płodność i siły witalne, a przez to - nowe życie. W tradycji ludowej ponadto zając miał spać z otwartymi oczami i dzięki temu jako pierwszy zobaczyć zmartwychwstałego Chrystusa;
- kurczaczki - również identyfikowane z nowym życiem;
- ser - wyrabiany z mleka, a więc symbolizujący współpracę zwierząt i ludzi oraz mający ją zapewniać w przyszłości.
Niezależnie od tego, co ostatecznie znajdzie się w koszyczku, poświęconych pokarmów nie wolno podjadać ani nawet z tego koszyczka wyjmować przed wielkanocnym śniadaniem. Potem za to należy wszystko zjeść, tak aby nic się nie zmarnowało, a w domu przez kolejny rok niczego nie zabrakło.
Wielkanocny koszyczek i jego ozdoby
Produkty spożywcze wkłada się do koszyczka wyłożonego tradycyjnie białą serwetką. Aby nie obeschły, można je też taką (albo ozdobnie haftowaną) serwetką nakryć. Święconkę warto przyozdobić gałązkami bukszpanu, który jako zachowująca na zimę zielone liście roślina symbolizuje wieczne życie. Często spotkać można też dekoracje z rzeżuchy, bazi wierzbowych czy wiosennych kwiatów (które są oznaką natury budzącej się do życia po zimie), jak również kolorowych piórek (nawiązują do motywu kurczaczka) i wstążek.
Źródło: ethnomuseum.pl, muzeum-radom.pl
Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock