"Polskę, która powstała po pierwszej wojnie, uważał za swoje dzieło"

 Roman Dmowski i jego rola w historii Polski
Roman Dmowski i jego rola w historii Polski
tvn24
Felieton Brygidy Grysiaktvn24

Kształt terytorialny drugiej Rzeczpospolitej w dużej mierze był realizacją wizji Polski Romana Dmowskiego - podkreślał profesor Aleksander Hall w rozmowie z reporterką TVN24 Brygidą Grysiak w programie "Sto lat niepodległości" w TVN24.

Roman Dmowski w wieku 27 lat spędził pięć miesięcy w pawilonie X Cytadeli Warszawskiej za udział w demonstracji przeciwko carskiej władzy.

- Kiedy tutaj trafił w sierpniu 1892 roku, raczej już miał skrystalizowany plan, że ta droga do niepodległości musi być nieco inna niż wytyczali przodkowie: należy unikać nieprzemyślanych zrywów zbrojnych, budować najpierw naród nowoczesny - podkreślał Jan Engelgard, historyk z Muzeum Niepodległości w Warszawie.

Do wspomnień z Cytadeli Dmowski nigdy potem nie wrócił. Po wyjściu z więzienia założył Ligę Narodową. - Był niewątpliwie nacjonalistą. Kimś, kto się bardzo silnie identyfikował z polskością. Ale równocześnie był człowiekiem, który chętnie wyjeżdżał za granicę. Nie był zamknięty na wpływy cywilizacyjne, także odległe od europejskiego kręgu kulturowego - zauważał profesor Krzysztof Kawalec, historyk i biograf Romana Dmowskiego. - W Japonii na przykład Dmowski chłonął to, co było dookoła. Piłsudski się nudził - dodawał.

W 1904 roku Piłsudski i Dmowski spotkali się w Tokio na ulicy. Gdy trwała wojna rosyjsko-japońska, przez dziewięć godzin rozmawiali o tym, jak chcą walczyć o niepodległość Polski. Każdy chciał inaczej. Obiecali sobie, że nigdy tej rozmowy nie wykorzystają przeciwko sobie.

- Grupa Piłsudskiego rozpoczęła działalność quasi powstańczą czy terrorystyczną, jak zapowiadał, natomiast Dmowski prowadził politykę rozumnej ugody, jak też Piłsudskiemu się zwierzył - podkreślił profesor Kawalec.

Nie ma ani jednego ich wspólnego zdjęcia. Nie tylko dlatego, że spotykali się rzadko. - Można też sądzić - biorąc pod uwagę otoczenie każdego z nich, elektorat polityczny, że nie zaakceptowałby takiego wspólnego zdjęcia. Poczułby się zdradzony - zwrócił uwagę biograf Dmowskiego.

"Piłsudski i Dmowski wznoszą się ponad dzielące ich różnice"

- To jest czas, kiedy współpracują ze sobą pomimo różnic i wznoszą się ponad dzielące ich różnice z przeszłości. Piłsudski gra kartą antyrosyjską, Dmowski konsekwentnie stawia na zwycięstwo koalicji antyniemieckiej w wojnie. Od 1915 roku przenosi ciężar swojej działalności politycznej na Zachód - wskazywał historyk profesor Aleksander Hall.

Jako prezes Komitetu Narodowego zabiegał o poparcie dla wolnej Polski. Jego notatnik pełen był zapisków o spotkaniach. Wśród nich - spotkanie z prezydentem Stanów Zjednoczonych.

Roman Dmowski razem z Ignacym Paderewskim negocjował z wielkimi mocarstwami i doprowadził do podpisania Traktatu Wersalskiego. - Tę Polskę, która powstała po pierwszej wojnie, uważał za swoją, za swoje dzieło - mówił profesor Kawalec. - Kształt terytorialny drugiej Rzeczpospolitej w dużej mierze był realizacją jego wizji Polski - dodawał profesor Hall.

"Nie był wodzem"

Mimo to Dmowski nie był nigdy tak znany jak Piłsudski. - Nie był wodzem. Nie wytwarzał dystansu w sposób sztuczny, chociaż dystans wytwarzał się sam za sprawą osobowości - zauważał profesor Kawalec.

- Bardzo krótko był przy władzy. Właściwie jedynie w 1923 roku przez kilka miesięcy był ministrem spraw zagranicznych. Był politykiem - dzisiaj byśmy powiedzieli - gabinetowym. Był to typ intelektualisty, który nie tylko był politykiem praktycznym, ale pisał - tłumaczył profesor Hall.

"Antysemityzm Dmowskiego wynikał z różnicy interesów"

Tak tworzył fundamenty polskiej endecji, nowego patriotyzmu. Jego prace tłumaczone na wiele języków od ponad 100 lat budzą ogromne emocje.

- Dmowski był antysemitą i tego faktu nie można kwestionować. Ten antysemityzm Dmowskiego nie wynikał z przyczyn rasowych (…) nie wynikał też z poczucia wyższości, ale z różnicy interesów - zaznaczał profesor Hall.

- Nie traktował Żydów inaczej niż traktował inne grupy narodowościowe. Przypomnę, że Dmowski uważał, że narody rywalizują między sobą, że jest między nimi konkurencja i walka - zwrócił z kolei uwagę profesor Kawalec.

Dobro narodu znaczyło więcej niż wolność jednostki

Dlatego Dmowski nie chciał w Polsce mniejszości narodowych. Zakładał polonizację tych, którzy zostaną. Dobro narodu ważyło dla niego więcej niż wolność jednostki. Uważał, że demokracja się nie sprawdziła. Nigdy nie założył rodziny. Przyjaźnił się z bratem Józefa Piłsudskiego Bronisławem, a ostatnie lata swojego życia spędził w dworku rodziny Lutosławskich i Niklewiczów w Drozdowie.

Jego trumna była owinięta sztandarem. Na jego drugiej stronie widniało hasło: "Polska dla Polaków".

- "Polska dla Polaków" dla Dmowskiego znaczyła dwie rzeczy. Po pierwsze, że kształt terytorialny państwa polskiego musi być taki, w którym Polacy będą stanowić większość, że nierealny jest powrót do pierwszej Rzeczpospolitej. Że państwem polskim musi kierować i rządzić polska większość - tłumaczył profesor Hall.

"Dla niego naród był tą wartością najwyższą"

Profesor Andrzej Paczkowski z Instytutu Studiów Politycznych PAN, który był gościem w studiu programu "Sto lat niepodległości" ocenił, że pierwszy okres działalności Dmowskiego należy zapisywać "raczej pozytywnie". - Sformułował taką koncepcję, strategię wejścia w lud. Że to nie tylko inteligencja, nie tylko szlachta, ale drobnomieszczaństwo i przede wszystkim polska wieś powinna być wyniesiona do poczucia narodowego. Pierwsze dziesięć lat jego działalności na tym się koncentrowało - wskazywał.

Jak mówił, Dmowski uważał, że "nowoczesne państwo polskie, wtedy, kiedy powstanie, musi się opierać przede wszystkim na masie ludowej, na narodzie".

- Dla niego naród był tą wartością najwyższą - podkreślił.

Zaznaczył jednocześnie, że Dmowski w czasie I wojny światowej był mężem stanu, chociaż ten stan Polski był ubogi.

PROGRAM "STO LAT NIEPODLEGŁOŚCI":

Materiały z zasobu Narodowego Archiwum Cyfrowego www.nac.gov.pl

Program "Sto lat niepodległości" o Romanie Dmowskim
Program "Sto lat niepodległości" o Romanie Dmowskimtvn24

Autor: js/ / Źródło: tvn24

Źródło zdjęcia głównego: TVN24

Raporty:
Pozostałe wiadomości

"Na pływalni Polonez OSiR Targówek przy ulicy Łabiszyńskiej 20 na Targówku korzystający z basenu dorośli i dzieci zatruli się chlorem. Poszkodowane są już 23 osoby" - poinformowała Wojewódzka Stacja Pogotowia Ratunkowego "Meditrans" w Warszawie. Ewakuowano 60 osób. Są wstępne wyniki badania próbek powietrza i wody.

21 osób z basenu trafiło do szpitali. Strażacy pobrali próbki wody 

21 osób z basenu trafiło do szpitali. Strażacy pobrali próbki wody 

Źródło:
tvnwarszawa.pl

Niemal jednogłośnie Sejm odwołał dwie członkinie Państwowej Komisji do spraw pedofilii. Domagała się tego przewodnicząca komisji. Zarzuty przedstawiono na wyjątkowym, bo utajnionym posiedzeniu Sejmu. Dotyczą mobbingu i niegospodarności. Posłowie uznali je za poważne.

Dwie członkinie komisji ds. pedofilii odwołane. "Były tam informacje, które były po prostu przerażające"

Dwie członkinie komisji ds. pedofilii odwołane. "Były tam informacje, które były po prostu przerażające"

Źródło:
Fakty TVN

Ross Davidson, były wokalista zespołu Spandau Ballet, został uznany w czwartek przez sąd w Wielkiej Brytanii winnym gwałtu i napaści na tle seksualnym. Były piosenkarz, który był frontmanem zespołu w latach 2017-2019 pod pseudonimem Ross Wild, nie wyraził żadnych emocji, gdy odczytano wyrok - pisze "Guardian".

Tłumaczył, że to była "zabawa w sen". Znany muzyk uznany winnym gwałtu i napaści seksualnej

Tłumaczył, że to była "zabawa w sen". Znany muzyk uznany winnym gwałtu i napaści seksualnej

Źródło:
"The Guardian"

Martwe małże wypełniły chorwacką zatokę Mali Ston. W niektórych hodowlach zginęło prawie 90 procent mięczaków. Pomór zwierząt ma być powiązany z rekordowo wysoką temperaturą wód Adriatyku.

Zginęło 90 procent małży. "Bezprecedensowa katastrofa" w Chorwacji

Zginęło 90 procent małży. "Bezprecedensowa katastrofa" w Chorwacji

Źródło:
PAP

W wiosce olimpijskiej są tysiące sportowców z całego świata. Wszystkich trzeba przenocować, nakarmić i zapewnić im dobre warunki do wypoczynku i treningu. Uwagę zwracają łóżka. Są tekturowe.

Tak wyglądają pokoje w wiosce olimpijskiej. Łóżka z tektury

Tak wyglądają pokoje w wiosce olimpijskiej. Łóżka z tektury

Źródło:
Fakty TVN

Sejm zlecił w piątek NIK przeprowadzenie kontroli w Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji. - To jest rzecz, która została użyta po raz drugi w ciągu 30 lat działalności parlamentu - komentował w "#BezKitu" Mirosław Suchoń (Polska 2050). Krzysztof Kwiatkowski (KO) ocenił, że prezes NIK Marian Banaś w tej kwestii "ma ułatwione zadanie". Minister nauki i szkolnictwa wyższego Dariusz Wieczorek (Lewica) mówił o dostępności akademików i przyszłości Collegium Humanum.

"To jest rzecz, która została użyta po raz drugi w ciągu 30 lat działalności parlamentu"

"To jest rzecz, która została użyta po raz drugi w ciągu 30 lat działalności parlamentu"

Źródło:
TVN24, PAP

Podczas dyskusji w Sejmie dotyczącej projektu uchwały w sprawie zlecenia NIK przeprowadzenia kontroli działalności Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji wicemarszałkini wyłączyła posłowi PiS Markowi Suskiemu mikrofon. - Dziwię się, że poseł z takim doświadczeniem i opanowaniem tak bardzo nie panuje nad swoimi emocjami i obraża nas tu wszystkich - powiedziała Dorota Niedziela.

Suski z wyłączonym mikrofonem, bo "nie panował nad emocjami". Posłowie krzyczeli "hańba"

Suski z wyłączonym mikrofonem, bo "nie panował nad emocjami". Posłowie krzyczeli "hańba"

Źródło:
TVN24/PAP

- Jeśli nie przekonamy naszych kolegów z PSL do tego, żeby choćby wstrzymali się od głosowania albo nie wzięli w nim udziału, to wyniki będą się powtarzać - oceniła wiceministra edukacji Joanna Mucha (Polska 2050-Trzecia Droga). Odniosła się do projektu nowelizacji Kodeksu karnego dotyczącego dekryminalizacji aborcji, który ponownie znalazł się w Sejmie. Poseł KO Marcin Bosacki powiedział, że jest "nieco bardziej optymistyczny".

"Mam nadzieję, że znajdzie się w PSL większa grupa, która zagłosuje z nami, a nie z opozycją"

"Mam nadzieję, że znajdzie się w PSL większa grupa, która zagłosuje z nami, a nie z opozycją"

Źródło:
TVN24

Do silnego wstrząsu doszło na włoskich Polach Flegrejskich. Wstrząsy o magnitudzie 4,0 były odczuwalne w sąsiednim Neapolu. Chociaż nie doszło do poważnych uszkodzeń, aktywność sejsmiczna w tych okolicach budzi niepokój mieszkańców.

Wstrząsy w rejonie najgroźniejszego superwulkanu Europy

Wstrząsy w rejonie najgroźniejszego superwulkanu Europy

Źródło:
PAP, ANSA, tvnmeteo.pl

W piątek wieczorem doszło do wypadku, w którym zginął 55-letni pracownik kopalni wapienia w Rogaszynie (Łódzkie). Mężczyzna został przysypany urobkiem wapienia. Po częściowym odkopaniu poszkodowanego lekarz pogotowia stwierdził jego zgon.

Nie żyje mężczyzna przysypany urobkiem mielonego wapienia

Nie żyje mężczyzna przysypany urobkiem mielonego wapienia

Źródło:
PAP

Rekordowa fala ulewnych deszczy nawiedziła północno-wschodnie regiony Japonii, powodując powodzie i osuwiska ziemi. Japońskie władze poinformowały o co najmniej dwóch ofiarach śmiertelnych.

Woda porwała radiowóz. Nie żyje policjant

Woda porwała radiowóz. Nie żyje policjant

Źródło:
PAP, Reuters, The Japan Times, Kyodo News

Do poważnego wypadku doszło pod Pułtuskiem. Z wraków wydobywał się dym. W jednym z aut siedziała kobieta, w drugim kilkuletnia dziewczynka. Obie były ranne i potrzebowały pomocy. Uczynili to policjanci, przejeżdżający obok.

Wraki aut dymiły. "W jednym, w foteliku siedziała ranna, płacząca kilkuletnia dziewczynka"

Wraki aut dymiły. "W jednym, w foteliku siedziała ranna, płacząca kilkuletnia dziewczynka"

Źródło:
tvnwarszawa.pl

BBC opisuje przypadek indyjskiego robotnika ze stanu Madhya Pradesh. Jego ostatnie znalezisko - niemal 20-karatowy diament o wartości szacowanej w przeliczeniu na niemal 400 tysięcy złotych - pozwoli nie tylko spłacić długi, ale zapewni też lepszy los całej dużej rodzinie mężczyzny. 

Wykopał diament wart prawie 400 tysięcy złotych. "Zobaczyłem coś, co przypominało kawałek szkła"

Wykopał diament wart prawie 400 tysięcy złotych. "Zobaczyłem coś, co przypominało kawałek szkła"

Źródło:
BBC

Sejm uchwalił nowelizację ustawy w sprawie "renty wdowiej". W głosowaniu przyjęto rządowe poprawki.  

"Renta wdowia" z rządowymi poprawkami

"Renta wdowia" z rządowymi poprawkami

Źródło:
PAP

Sejm poparł poprawki Senatu do ustawy o prawie autorskim. Teraz będzie czekała na podpis prezydenta Andrzeja Dudy.

Ustawa o prawie autorskim. Jest decyzja posłów

Ustawa o prawie autorskim. Jest decyzja posłów

Źródło:
tvn24.pl, PAP

Rada Wydawców Stowarzyszenia Gazet Lokalnych z nadzieją przyjęła poprawki Senatu do ustawy o prawie autorskim wzmacniające pozycję wydawców w negocjacjach z big techami - czytamy w oświadczeniu rady na portalu X. W piątek Sejm zadecydował, że projekt ustawy z poprawkami trafi na biurko prezydenta.

"Tylko w ten sposób uratujemy lokalne media i lokalną demokrację"

"Tylko w ten sposób uratujemy lokalne media i lokalną demokrację"

Źródło:
tvn24.pl

Sejm poparł poprawki Senatu do ustawy o prawie autorskim, która jest wdrożeniem przepisów unijnej dyrektywy, regulującej kwestie wynagrodzenia za wykorzystywanie utworów. Zgodnie z przyjętymi poprawkami to prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej będzie mediatorem w sporach między wydawcami a big techami. Wcześniej wydawcy i redakcje apelowały, by wyższa izba zmieniła uchwalone w Sejmie niekorzystne przepisy tak, by łatwiej było negocjować z platformami cyfrowymi.

Nowelizacja prawa autorskiego. O co w niej chodzi

Nowelizacja prawa autorskiego. O co w niej chodzi

Źródło:
tvn24.pl

Brytyjskie media rozpisują się o niewielkiej wyspie Drake'a, która właśnie trafiła na sprzedaż. Znajdująca się niedaleko Plymouth wysepka ma bogatą historię, ale największe emocje budzi fakt, że ma być nawiedzona.

Nawiedzona wyspa trafiła na sprzedaż. "Widziałem już wystarczająco dużo"

Nawiedzona wyspa trafiła na sprzedaż. "Widziałem już wystarczająco dużo"

Źródło:
Sky News, ENEX, The Independent, Plymouth Live

Sejm przyjął w piątek ustawę w sprawie użycia broni przez polskie służby. Dopuszcza między innymi użycie wojska do samodzielnych działań w czasie pokoju na terytorium kraju. Ustawa trafi teraz na biurko prezydenta.

Sejm przyjął ustawę w sprawie użycia broni przez polskie służby

Sejm przyjął ustawę w sprawie użycia broni przez polskie służby

Źródło:
tvn24.pl, TVN24, PAP

Policjanci z Kalisza (woj. wielkopolskie) zatrzymali 61-letniego mężczyznę, który miał namalować na ścieżce wzdłuż rzeki obraźliwe napisy i symbole. Kaliszanin usłyszał zarzut nawoływania do popełnienia zbrodni zabójstwa premiera Donalda Tuska i ministra sprawiedliwości Adama Bodnara. Podejrzany nie przyznał się do zarzucanych mu czynów.

Miał nawoływać do zabójstwa Donalda Tuska i Adama Bodnara. Został zatrzymany

Miał nawoływać do zabójstwa Donalda Tuska i Adama Bodnara. Został zatrzymany

Źródło:
PAP

"To takie ohydne", "to absolutnie nie pomaga zdławić tej historii" - to reakcje internautów na informację, że amerykańska agencja Associated Press usunęła ze swojej strony tekst na temat J.D. Vance'a. Był to fact-check dementujący pewną plotkę o kandydacie na republikańskiego wiceprezydenta. Skąd się wzięła? Wyjaśniamy.

Agencja AP usunęła tekst na temat J.D. Vance'a. O co chodzi

Agencja AP usunęła tekst na temat J.D. Vance'a. O co chodzi

Źródło:
Konkret24

Przed nami dynamiczny pogodowo weekend. Miejscami termometry pokażą nawet 32 stopnie, ale nad krajem będzie wędrował front przynoszący opady i burze. Kolejne dni przyniosą spokojniejszą, ale miejscami chłodniejszą aurę.

W weekend nadciągnie żar. A co czeka nas później?

W weekend nadciągnie żar. A co czeka nas później?

Źródło:
tvnmeteo.pl

Osoby wypłacające pieniądze na poczcie, nawet stosunkowo niewielkie sumy, rzekomo muszą wypełniać deklaracje do urzędu skarbowego i określić przeznaczenie pieniędzy - piszą internauci w mediach społecznościowych. To nieprawda, nie ma takiego obowiązku.

Deklaracja do skarbówki przy wypłacie na poczcie? "Muszę kategorycznie zaprzeczyć"

Deklaracja do skarbówki przy wypłacie na poczcie? "Muszę kategorycznie zaprzeczyć"

Źródło:
Konkret24
Ujawniamy braki w sprawozdaniu finansowym PiS. Hermeliński: to dowód dla PKW

Ujawniamy braki w sprawozdaniu finansowym PiS. Hermeliński: to dowód dla PKW

Źródło:
tvn24.pl
Premium

Przy użyciu sztucznej inteligencji z wykorzystaniem kompilacji archiwalnych, pokolorowanych zdjęć powstał film o Warszawie. Ma pokazywać, jak wyglądało miasto przed drugą wojną i w trakcie okupacji. Eksperyment wzbudził ogromne zainteresowanie w sieci. Jednak eksperci alarmują, że produkcja może wprowadzać w błąd. Materiał Ewy Wagner z magazynu "Polska i Świat" w TVN24.

Film o dawnej Warszawie stworzony przez sztuczną inteligencję. Eksperci: to groźne

Film o dawnej Warszawie stworzony przez sztuczną inteligencję. Eksperci: to groźne

Źródło:
TVN24

"W tym tygodniu w Niemczech zakazana została litera C" - wpis z takim komunikatem niesie się w polskiej sieci. I wprowadza w błąd. Bo wcale nie chodzi o literę. Wyjaśniamy.

W Niemczech "zakazano litery C"? O jaki symbol chodzi

W Niemczech "zakazano litery C"? O jaki symbol chodzi

Źródło:
Konkret24