Organy administracji publicznej. Przykłady i zasady postępowania

● O tym, jakie podmioty mogą być zaliczone do organów administracji publicznej w Polsce, mówi Kodeks administracji publicznej. ● W czasie postępowania administracyjnego organy muszą kierować się określonymi zasadami, między innymi praworządności, współdziałania i prawdy obiektywnej. ● Organy administracji działają według właściwości rzeczowych i miejscowych.

Słowo "administracja" pochodzi od łacińskiego ministrare – służba, służyć, ad ministro – kierować, rządzić. Administracja publiczna oznacza działania, które są prowadzone w ramach prawa przez różne podmioty administracji publicznej. Ich celem jest realizacja interesu publicznego (dobra wspólnego). Administracja publiczna spełnia kilka funkcji:

– porządkowo-reglamentacyjną (ochrona bezpieczeństwa i porządku), – świadczącą (zaspokajania potrzeb społecznych, na przykład utrzymanie szpitali), – regulatora rozwoju gospodarczego (stosowanie zezwoleń), – organizatorską (działalność samodzielna, kreatywna, by na przykład pozyskać fundusze), – wykonawczą (wykonywanie przepisów), – kontrolno-nadzorczą (nadzorowanie obywateli skupionych na przykład w organizacjach), – prognostyczno-planistyczną (władza prognozuje, co może wydarzyć się w przyszłości, na przykład, jaki będzie poziom zanieczyszczenia powietrza).

Organy administracji publicznej to podmioty wyodrębnione w strukturze administracji, które mogą działać w ramach przyznanych kompetencji i podejmować decyzje. O tym, co zalicza się do nich w Polsce, mówi Kodeks postępowania administracyjnego. To przede wszystkim organy naczelne (zwierzchnie nad innymi) – ministrowie i centralne organy administracji rządowej (Kancelaria Prezesa Rady Ministrów i poszczególne resorty), ale również wojewodowie.

Wśród organów administracji publicznej wyróżniamy, działające w imieniu organów naczelnych lub własnym, terenowe organy administracji rządowej– zespolone i niezespolone. Pierwsze podlegają wojewodom (to na przykład wojewódzka komenda policji, wojewódzki urząd ochrony zabytków czy kuratorium oświaty). Drugie są podporządkowane właściwemu ministrowi lub centralnemu organowi administracji rządowej (na przykład dyrektorzy okręgowych urzędów miar, statystycznych i komendanci oddziałów straży granicznej).

Do organów administracji publicznej zaliczane są też jednostki samorządu terytorialnego, czyli województw, powiatów i gmin. To na przykład burmistrz czy wójt.

Do tego dochodzą podmioty powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień. Ich celem jest załatwianie spraw indywidualnych. Takim przykładem jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który zajmuje się takimi przypadkami i podejmuje decyzje administracyjne. Ale już komornik, będący funkcjonariuszem publicznym, nie został uznany za organ administracji publicznej przez Wojewódzki Sąd Administracyjny, ponieważ nie ma statusu organu.

Organy administracji działają według ściśle określonych właściwości, o których jest mowa w KPA. Jedna to rzeczowa – odnosi się do przepisów określających konkretne typy spraw, jakimi może zajmować się na przykład minister.

Z drugiej strony to właściwość miejscowa – działanie na konkretnym terenie, na przykład jednostki samorządu terytorialnego. Jednak w sprawach dotyczących nieruchomości, która znajduje na obszarze dwóch lub więcej organów, orzeka ten, u którego znajduje się większa jej część. Z kolei w sprawach prowadzenia zakładu pracy – według miejsca, w którym jest, był lub ma być prowadzony. A w innych według miejsca zamieszkania (siedziby) w kraju, z kolei przy braku zamieszkania w kraju – według miejsca pobytu strony lub jednej ze stron. Jeżeli jednak mimo to nie udaje się ustalić miejsca, to „sprawa należy do organu właściwego dla miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące wszczęcie postępowania, albo w razie braku ustalenia takiego miejsca – do organu właściwego dla obszaru dzielnicy Śródmieście w m.st. Warszawie”.

Ewentualne spory o właściwość organów rozstrzygają sądy administracyjne (między jednostkami samorządu terytorialnego), starosta (między kierownikami służb, inspekcji i straży administracji w powiecie), wojewoda (między organami administracji zespolonej w jednym województwie). Minister właściwy do spraw administracji robi to w przypadku sporów między organami jednostek samorządu terytorialnego w różnych województwach, a także między wojewodami oraz wojewodami i organami administracji niezespolonej. Z kolei między organami – gdy jednym z nich jest minister – Prezes Rady Ministrów.

KPA wylicza też zasady postępowania administracyjnego, którymi muszą kierować się organy:

– praworządności – organy działają w ramach przepisów, – prawdy obiektywnej – podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, – rozstrzygania wątpliwości prawnych na korzyść strony – jeżeli w postępowaniu pojawia się kwestia nałożenia obowiązku bądź ograniczenie lub odebranie stronie uprawnienia, ale są wątpliwości, to są one rozstrzygane na korzyść strony; tej zasady nie stosuje się jednak, gdy wymaga tego kwestia bezpieczeństwa państwa, a także w sprawach osobowych funkcjonariuszy i żołnierzy zawodowych, – współdziałania organów administracji publicznej – muszą ze sobą współpracować w zakresie niezbędnym do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego i prawnego sprawy, – zaufania do władzy publicznej – organy prowadzą postępowanie w sposób budzący zaufanie, – udzielania informacji – organy mają obowiązek wyczerpującego informowania stron o okolicznościach, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków, – czynnego udziału stron – muszą zapewnić stronom udział na każdym etapie postępowania (mogą odejść od tej zasady, gdy załatwienie sprawy nie cierpi zwłoki), – przekonywania – organ wyjaśnia stronom, dlaczego zastosował konkretne przesłanki, – szybkości i prostoty postępowania – organy mają działać wnikliwie i szybko, a sprawy niewymagające zbierania dowodów powinny być rozstrzygane niezwłocznie, – polubownego rozstrzygania – organy powinny skłaniać strony do zawarcia ugody czy podejmują działania prowadzące do mediacji, – pisemności – sprawy załatwiane pisemnie wymagają odpowiedzi pisemnej lub w formie dokumentu elektronicznego, – oceny działania urzędów, – dwuinstancyjności – postępowanie jest dwuinstancyjne, chyba że szczegółowe przepisy stanowią inaczej, – trwałości decyzji i sądowej kontroli – decyzje, od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, są ostateczne (Ich uchylenie może nastąpić jedynie w przypadkach przewidzianych w kodeksie. Zakłada się, że decyzje ostateczne, których nie można zaskarżyć do sądu, są prawomocne.)

W trakcie postępowania stronom przysługuje możliwość złożenia skargi na bezczynność organu administracyjnego. Dochodzi do niej, gdy w ustalonym terminie organ nie podjął żadnych czynności albo prowadził postępowanie, ale nie zakończył go decyzją lub nie przeprowadził istotnych czynności. Skargę można złożyć również na  przewlekłość postępowania administracyjnego, gdy jest ono prowadzone dłużej, niż jest to niezbędne do jego załatwienia. Przed złożeniem skargi w którymś z tych przypadków trzeba jednak wcześniej wyczerpać inne drogi zaskarżenia, czyli na przykład złożyć ponaglenie. Składa się je do organu wyższego stopnia lub prowadzącego postępowanie, jeżeli nad nim nie ma innego.

W myśl KPA sprawa w postępowaniu może zostać załatwiona milcząco. Dzieje się to, gdy po miesiącu od dnia doręczenia żądania strony właściwemu organowi administracji publicznej albo w terminie określonym w przepisie szczególnym, organ nie wyda decyzji lub końcowego postanowienia (milczące zakończenie postępowania) lub nie wniesie sprzeciwu (milcząca zgoda).

Akt prawny: Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego;