Stacjonowali tam polscy ułani, 100 lat temu przyjechał Józef Piłsudski

- Niedawno minęło 100 lat, odkąd to miejsce odwiedził marszałek Józef Piłsudski. Dokładnie 23 III 1921 udekorował sztandar tutejszego pułku Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari – mówi dr Dominik Szulc, społeczny opiekun zabytków powiatu kraśnickiego.

Chodzi o dawne carskie koszary wojskowe z II poł. XIX w., w których pierwotnie stacjonował 9. Pułk Kozaków Dońskich. Wojewódzkie służby konserwatorskie wciągnęły do ewidencji zabytków dwa budynki, które w niemal niezmienionej formie przetrwały do naszych czasów.

- Czyli dwie stajnie zbudowane w latach 1910-13, które dziś mają adresy Kopernika 3 i 5. Całe szczęście, że udało się je uratować. Szczególnie chodziło o ten pierwszy budynek. Jego właścicielem jest grupa, do której należy sieć marketów. Po tym, jak zostałem poinformowany o planach rozbiórki stajni i postawienia w tym miejscu sklepu, postanowiłem działać – opowiada nasz rozmówca.

W październiku zeszłego roku złożył wniosek o umieszczenie obu budynków w ewidencji zabytków. – Teraz zamierzam skontaktować się z właścicielem sieci marketów. Chcę go przekonać, że sklep mimo wszystko może powstać. Należy tylko odpowiednio zaadaptować pomieszczenia. To będzie nawet z korzyścią dla zabytku. Dziś stoi on pusty i niszczeje. Niepokój budzą przede wszystkim wybite lub otwarte okna. Do wnętrza wpada wiatr, deszcz, śnieg i Bóg wie co jeszcze – tłumaczy społeczny opiekun zabytków.

Jednocześnie chwali niewielkie firmy, które dbają o "piątkę". – Zlokalizowane są tam m.in. warsztaty mechaniczne i magazyny. Rozmawiałem z ich właścicielami. Nie mieli nic przeciwko obejmowaniu budynku ochroną – podkreśla.

Przed wybuchem I wojny światowej koszary obejmowały prostokąt między dzisiejszą aleją Tysiąclecia i ulicami: Urzędowską, Koszarową i Nową. Wszystkich budynków - zarówno murowanych, jak i drewnianych – było ok. 30. Mieściły się tu między innymi: budynek sztabu, domy mieszkalne oficerów, różnego rodzaju magazyny, cerkiew. Oprócz dwóch stajni, które zostały właśnie objęte ochroną zachowała się też wartownia koszarowa i magazyn mundurowy. Zostały jednak przebudowane w taki sposób, że w niewielkim stopniu przypominają swoje pierwotne bryły.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości były do 1921 roku, siedzibą 7. Pułku Ułanów Lubelskich, a od 1922 roku do wybuchu II wojny światowej - 24. Pułku Ułanów.

Podczas okupacji niemieckiej w barakach mieściły się koszary niemieckie i obóz pracy przeznaczony dla jeńców sowieckich.

OGLĄDAJ TVN24 NA ŻYWO W TVN24 GO >>>

- Część z nich została tu zamordowana i pochowana w pobliżu baraków. W 1944 roku koszary przejęło Wojsko Polskie, które po 1947 przekazało ten teren Powiatowej Radzie Narodowej pod budownictwo mieszkaniowe i usługi. W drugiej połowie lat 50. i w latach 60. miejsce większości budynków garnizonu zajęły bloki – zaznacza Dominik Szulc.

Natomiast lubelski wojewódzki konserwator zabytków dr Dariusz Kopciowski mówi, że obie stajnie mogą został objęte najwyższą formą ochrony. Czyli trafić do rejestru zabytków. – Rozważam rozpoczęcie procedury – mówi.

W uzasadnieniu decyzji o wciągnięciu obiektów do ewidencji napisał, że posiadają one wartość historyczną, naukową i artystyczną. Oraz, że na murach stajni przy ul. Kopernika 3 odkryte zostały "relikty malowanych napisów pochodzących z okresu międzywojennego, dokumentujące przynależność obiektów do struktur wojskowych". A ponadto wyryte w ceglanych elewacjach "autografy" żołnierzy. Konserwator pisze o też o stajniach w kontekście ponadregionalnym.

- Owszem mamy na terenie województwa lubelskiego koszary wojskowe z XIX wieku czy XX-lecia międzywojennego. Są to jednak przeważnie koszary wojsk piechoty, a nie jak w tym przypadku, kawalerii. Takie należą do rzadkości - wyjaśnia Dominik Szulc.