Immunitet – co to jest, komu przysługuje i kiedy może zostać uchylony

● Immunitet to zwolnienie określonej grupy osób od możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej za popełnione wykroczenia lub przestępstwa. ● Immunitety dzielą się na materialne (stałe) i formalne (czasowe). ● W Polsce immunitety przysługują m.in. prezydentowi, posłom, senatorom, prokuratorom i sędziom.

Immunitet (łac. immunitas „uwolnienie od obciążeń”) to czasowe lub stałe wyłączenie możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej grupy osób z powodu popełnienia przestępstwa. Prawo konstytucyjne przewiduje dwa rodzaje immunitetów: immunitet materialny (stały) oraz immunitet formalny – (czasowy).

W Polsce immunitet przysługuje w różnym zakresie m.in. posłom, senatorom, sędziom, prokuratorom, Prezydentowi RP, Rzecznikowi Praw Obywatelskich, dyplomatom (na mocy prawa międzynarodowego), adwokatom, radcom prawnym, Rzecznikowi Praw Dziecka, Prezesowi NIK i pracownikom NIK.

Posłowie i senatorowie objęci są immunitetami materialnymi i formalnymi w następujących zakresach:

● Immunitet parlamentarny materialny (stały) – poseł lub senator nie może odpowiadać karnie za działania, które podjął w ramach wykonywania swoich funkcji parlamentarnych (np. głosowania, wystąpienia, zgłaszane wnioski) w czasie trwania jego mandatu i po jego wygaśnięciu. Jeśli jego czyny szkodzą innym osobom, Sejm i Senat mogą jednak uchylić jego immunitet.

● Immunitet parlamentarny formalny (czasowy) – obejmuje posłów i senatorów, którzy nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu i Senatu, chyba że sami wyrażą na to zgodę. Oznacza to, że bez zgody Sejmu i Senatu parlamentarzysty nie można zatrzymać ani aresztować, poza sytuacjami, w której zostanie ujęty na gorącym uczynku i zatrzymanie jest konieczne. Wtedy Marszałek Sejmu lub Senatu jest natychmiast powiadamiany o zatrzymaniu posła lub senatora i może nakazać jego niezwłoczne zwolnienie. 

Immunitet parlamentarny – zarówno formalny, jak i materialny – przysługuje także posłom Parlamentu Europejskiego.

Sędziowie, w tym sędziowie Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego, objęci są immunitetami materialnymi i formalnymi.

● W ramach sędziowskiego immunitetu materialnego (stałego) za wykroczenia sędzia oraz sędzia Sądu Najwyższego odpowiadają tylko dyscyplinarnie, ale mogą wyrazić zgodę na przyjęcie mandatu karnego lub zapłacenie grzywny za wykroczenie przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego odpowiadają za wykroczenia wyłącznie dyscyplinarnie.

● Immunitet sędziowski formalny (czasowy) oznacza, że sędzia nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani zatrzymany bez zgody sądu dyscyplinarnego (w przypadku sędziego Trybunału Konstytucyjnego zgodę musi wyrazić Zgromadzenie Ogólne), z wyjątkiem zatrzymania na gorącym uczynku i jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu sędziego powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu apelacyjnego. O zatrzymaniu sędziego Sądu Najwyższego powiadamia się Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz Prezesa Sądu Najwyższego, a o zatrzymaniu sędziego Trybunału Konstytucyjnego zawiadamia się Prezesa TK. Mogą oni nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

W ramach immunitetu dyplomatycznego orzecznictwu polskich sądów karnych nie podlegają:

– ambasadorowie i konsulowie, – osoby należące do personelu dyplomatycznego ambasad i konsulatów, – osoby należące do personelu administracyjnego i technicznego tych przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych, – członkowie rodzin mieszkający z osobami wymienionymi wyżej, –inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych.

Immunitet formalny można stracić całkowicie tylko w przypadku utraty stanowiska, w innych przypadkach pozbawia się daną osobę immunitetu wyłącznie w konkretnej sprawie, poza nią immunitet nadal obowiązuje. 

Akty prawne: art. 105 i 108 Konstytucji RP, art. 6a ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora; art. 105 i 108 Konstytucji RP, art. 7-10b ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora; art. 80 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych; art. 81 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych; art. 196 Konstytucji, art. 20 ustawy o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego; art. 24 ust. 2 ustawy o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego; art. 55 ustawy o Sądzie Najwyższym; art. 72 § 3-5 ustawy o Sądzie Najwyższym