Denominacja w Polsce – kiedy była i na czym polegała

● Denominacja może być ekwiwalentna i nieekwiwalentna. Druga oznacza, że obywatele mogą stracić część oszczędności. ● Przy denominacji w Polsce w 1995 roku przelicznik starych złotych na nowe polegał na „obcięciu” czterech zer. ● Celem denominacji jest zwiększenie siły nabywczej krajowej waluty.

Według słownika języka polskiego PWN denominacja to wymiana pieniądza związana z obniżeniem jego nominału lub też zmianą nazwy. Bywa mylona z pojęciem dewaluacji, która polega na obniżeniu wartości waluty danego kraju w stosunku do złota lub walut innych państw.

W praktyce decyzja władz państwa o obniżeniu nominału polega na „obcięciu” konkretnej liczby zer na banknotach (na przykład na zmniejszaniu o trzy zera, z 10 000 na 10 lub 1000 na 1). Taka operacja niesie za sobą między innymi konieczność wyprodukowania i emisji nowych banknotów oraz monet, a także wprowadzenia w życiu codziennym nowego cennika na produkty czy usługi. Między innymi dlatego denominacja przeważnie jest rozkładana w czasie, na przykład na kilka lat z okresem przejściowym.

Denominacja może być ekwiwalentna i nieekwiwalentna. W pierwszym przypadku zasoby i dochody mieszkańców są w takiej samej proporcji do cen przed denominacją. Z kolei w drugim dochody zmieniają się w stosunku do poziomu cen i może zakończyć się to utratą oszczędności przez obywateli.

Denominacje państwa wprowadzają w życie najczęściej z powodu szalejącej inflacji, czyli wzrostu rynkowych cen dóbr w gospodarce, który powoduje spadek wartości pieniądza. Wówczas produkowane są coraz wyższe nominały pieniędzy. A gdy sytuacja cenowa na rynku się stabilizuje, to używanie ich staje się niewygodne. Wraz z denominacją i wprowadzeniem nowych pieniędzy rozliczenia stają się łatwiejsze. Denominacja oznacza też, że nowa jednostka pieniężna powinna mieć większą siłę nabywczą w porównaniu do starej.

Tego typu reforma w Polsce była przeprowadzana już w czasach Polski Ludowej. Denominacja w Polsce 1950 roku była nieekwiwalentna, co oznaczało, że mieszkańcy utracą część oszczędności. Dlaczego? Już w latach 40. XX wieku – po drugiej wojnie światowej – władza zmagała się z inflacją w kraju. Do tego potrzebowała pieniędzy na realizację planu sześcioletniego, który polegał na industrializacji kraju na wzór radziecki. Ponieważ oznaczało to stawianie na branże niekonsumpcyjne, to władze obawiały się, że na rynek trafią ogromne pieniądze, a zabraknie towaru, co skończy się brakami na półkach.

W efekcie 28 października 1950 uchwalono ustawę o reformie walutowej, która weszła w życie dwa dni później. Taka denominacja de facto pozbawiła Polaków nawet dwóch trzecich oszczędności z dnia na dzień – podczas wymiany ceny, płace i oszczędności bankowe wymieniano w relacji: 3 zł nowe za 100 starych, a gotówkę zgromadzoną w domu w relacji 1 zł za 100 starych. Do wprowadzenia zmian władza przygotowywała się od dłuższego czasu, o czym świadczy między innymi fakt, że banknoty były datowane na 1 lipca 1948 r. Ta denominacja w Polsce łączyła się z wprowadzeniem zakazu posiadania innych walut, złota i platyny – nakazano je odsprzedać państwu lub złożyć do krajowego depozytu. Ówczesne władze tłumaczyły to chęcią walki ze spekulantami. W praktyce wiązało się to z uderzeniem w oszczędności, które obywatele mieli w innych walutach.

Kolejna polska denominacja nadeszła wraz ze zmianami systemowymi w 1989 roku. Wiązało się to ze wzrostem cen już pod koniec lat 80. XX wieku i nadejściem hiperinflacji. W 1989 roku ceny wzrosły aż o 250,1 procent, a w 1990 roku o ponad 585 proc. w stosunku do roku poprzedniego. Już wówczas w planach była denominacja złotówki, ale żeby przeprowadzić ją skutecznie władze zdecydowały, że trzeba ustabilizować i zreformować najpierw całą gospodarkę poprzez wdrożenie planu Balcerowicza.

Nowe banknoty i monety wyrabiano już w latach 1990-92. Zmiana pieniędzy w Polsce została przeprowadzona 1 stycznia 1995 roku na podstawie ustawy z lipca 1994 r. Ustalono, że denominacja będzie ekwiwalentna. Waluta – złoty – otrzymała przy tym symbol PLN. Denominacja została przeprowadzona w proporcjach 10 000 : 1, co sprowadzało się do „obcięcia” czterech zer na nowych banknotach w stosunku do starych złotych. Przykładowy przelicznik starych na nowe oznaczał, że banknotowi wartemu 10 tysięcy była równa moneta: 1 złoty, a banknotowi wartemu 1 milion – nowy o nominale 100 zł.

Jeszcze w 1995 roku prawnym środkiem płatniczym przestały być stare banknoty o nominałach 10, 20 i 50 zł, a także monety ze starymi złotymi, a do obiegu weszły nowe monety i banknoty: 10 zł, 20 zł i 50 zł. Przez dwa lata funkcjonowały jeszcze pozostałe stare równocześnie z nowymi złotymi, a ceny towarów podawano w obu wartościach.

Wraz z początkiem 1997 roku stare monety i banknoty zostały wycofane z obrotu i można je było wymieniać na nowe wyłącznie w oddziałach Narodowego Banku Polskiego i kasach banków krajowych. Od 1 stycznia 2011 roku nie jest możliwa wymiana pieniędzy sprzed denominacji. Po denominacji z 1995 roku wzrosła wartość polskiej waluty, wprowadzono też na rynek lepiej zabezpieczone pieniądze.

Akt prawny: Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o denominacji złotego