Budżet partycypacyjny - co to jest? Jakie ma znaczenie?

● Budżet partycypacyjny umożliwia mieszkańcom współdecydować o przeznaczeniu części budżetu miasta lub gminy. ● Celem budżetu obywatelskiego jest aktywizacja mieszkańców i zwiększenie otwartości organów samorządu terytorialnego. ● Budżet partycypacyjny może przynosić znaczące korzyści polityczne, ekonomiczne i społeczne.

Budżet partycypacyjny, nazywany również budżetem obywatelskim, to demokratyczna metoda umożliwiająca mieszkańcom współuczestniczenie w decydowaniu o sposobie wydatkowania części środków z budżetu ich miasta lub gminy. Polega ona na prowadzeniu dyskusji i konsultacji, a następnie głosowaniu na temat tego, jak najlepiej przeznaczyć wydzieloną część budżetu.

W ramach budżetu partycypacyjnego możliwe jest także zgłaszanie przez obywateli własnych inicjatyw i projektów inwestycji. Projekty mogą być zgłaszane zarówno indywidualnie, jak i za pośrednictwem odpowiednich organizacji. W ten sposób mieszkańcy sami mogą najpierw zgłosić cel, na który powinny zostać przeznaczone pieniądze, a następnie przegłosować przyznanie funduszy i realizację tego celu.

Celem budżetu partycypacyjnego jest aktywizacja mieszkańców w życiu publicznym i wzrost ich zainteresowania funkcjonowaniem samorządu. Ma on jednocześnie służyć zwiększeniu otwartości organów samorządu terytorialnego na potrzeby i oczekiwania wspólnoty. Sprzyja on ponadto trafności decyzji podejmowanych przez władze.

Bardzo ważną rolą budżetu obywatelskiego jest także zwiększanie poczucia identyfikacji mieszkańców z daną wspólnotą i wzmacnianie zaufania do jej wybranych organów przedstawicielskich.

Budżet obywatelski nie ogranicza jednocześnie kompetencji i uprawnień lokalnych władz. 

Kluczowym elementem budżetu partycypacyjnego są regularne spotkania mieszkańców z przedstawicielami władz, podczas których mogą oni wspólnie dyskutować o przeznaczeniu publicznych pieniędzy. Aby budżet posiadał cechy budżetu obywatelskiego muszą zostać  spełnione następujące warunki:

● przeprowadzenie publicznej dyskusji nad sprawami finansowymi i budżetowymi, ● dyskusja musi być ciągłym procesem, zatem nie może ograniczać się pojedynczych spotkań, ● wyniki debaty muszą mieć charakter wiążący, ● realizacja budżetu nie jest procesem jednorazowym, zaobserwować można mechanizm ewolucji i oceny rezultatów budżetu.

Tworzenie budżetu partycypacyjnego po raz pierwszy miało miejsce w 1989 roku w Brazylii, w mieście Porto Alegre. W Polsce jego prekursorami w drugiej dekadzie obecnego stulecia były miasta Sopot, Bydgoszcz, Elbląg i Łódź. Od 2013 roku projekty budżetu obywatelskiego zaczęły działać w kilkuset polskich miastach i gminach.

Jak to wygląda w praktyce? W pierwszym etapie mieszkańcy lub organizacje zgłaszają swoje propozycje zadań do budżetu partycypacyjnego. Następnie są one analizowane przez organy samorządu terytorialnego, m.in. pod kątem możliwości ich realizacji. Propozycje, które przeszły pozytywnie weryfikację, poddawane są pod powszechne i bezpośrednie głosowanie w budżecie obywatelskim. Te, które uzyskają największą ilość głosów, aż do wyczerpania puli środków z budżetu, wpisywane są do uchwały budżetowej i podlegają realizacji. 

Informacje o tym kto dokładnie i jak może zgłosić zadanie do budżetu obywatelskiego, znaleźć można na stronach internetowych miast i poszczególnych organów samorządu terytorialnego. 

Wprowadzenie budżetu partycypacyjnego przynosi wiele korzyści – zarówno mieszkańcom i władzom samorządowym, jak też organizacjom pozarządowym i sektorowi prywatnemu. Wśród najczęściej wymienianych korzyści wskazać można:

● Efekty polityczne – wprowadzenie budżetu obywatelskiego powoduje, że rosną szanse lokalnych władz na reelekcję. Poprawa komunikacji pomiędzy mieszkańcami i władzami powoduje, że podnosi się poziom zaufania do wybranych władz samorządowych, ● Efekty ekonomiczne – wprowadzenie budżetu partycypacyjnego sprzyja zmianie alokacji środków i ich lokowaniu w inwestycje poprawiające życie mniej zamożnych mieszkańców, ● Efekty społeczne – współuczestniczenie w podziale środków z budżetu zmienia postrzeganie roli mieszkańców w procesie decyzyjnym. Widząc możliwość realizacji własnych interesów chętniej włączają się oni w działania organizacji społecznych. Upublicznienie procesu tworzenia budżetu zwiększa także zrozumienie dla pracy urzędników, a z drugiej strony zwiększa ich poczucie odpowiedzialności.