Literacka Nagroda Nobla 2023. Jon Fosse laureatem

Nagroda Nobla w dziedzinie literatury przyznawana jest przez Akademię Szwedzką. W Sali Giełdy w siedzibie Akademii w Sztokholmie jej sekretarz Mats Malm ogłosił w czwartek, że 120. laureatem literackiej Nagrody Nobla został Jon Fosse.

Malm przekazał, że Fosse nagrodzony został za "nowatorskie sztuki teatralne i prozę, które dają wyraz temu, co niewypowiedziane".

- Jestem przytłoczony i w pewien sposób przerażony. Postrzegam to jako nagrodę dla literatury, która przede wszystkim jest literaturą, bez żadnych innych względów - powiedział Fosse w oświadczeniu przekazanym przez sekretarza Akademii. 

64-letni noblista pisze, korzystając z nynorsk - jednego z dwóch oficjalnych standardów piśmienniczych języka norweskiego. Jak zaznaczył w czwartkowym oświadczeniu, trofeum postrzega również jako uznanie dla języka oraz jako ruch dla jego promocji. Zaznaczył, że ostatecznie zawdzięcza Nagrodę Nobla temu właśnie językowi. 

Nynorsk jest używany - jak podaje Reuters - przez zaledwie 10 proc. społeczeństwa norweskiego. Powstał w XIX wieku na bazie dialektów wiejskich jako alternatywa do dominującego języka duńskiego, co było związane z 400-letnią unią norwesko-duńską.

Fosse debiutował w 1983 roku powieścią "Raud, svart". W 1994 roku po raz pierwszy wystawiono i opublikowano jego sztukę teatralną "Og aldri skal vi skiljast". W swoim dorobku Norweg ma również poezję, książki dla dzieci i eseje. Jest również autorem przekładów tekstów literackich innych twórców. Był jednym z konsultantów literackich norweskiego wydania Biblii z 2011 roku. 

Jego teksty przełożone zostały na ponad 40 innych języków. Doczekał się również ponad tysiąca różnych produkcji teatralnych na podstawie swoich sztuk.  

CZYTAJ RÓWNIEŻ: Mieli swój system, typowali zwycięzców. Do czasu. Jaką szansę na literackiego Nobla ma Polak?

Na na łamach sierpniowego numeru czasopisma "Książki. Magazyn do czytania" Norweg tak komentował przewidywania, że otrzyma Nagrodę Nobla:

- Powiedziałbym, że mam wobec tego mieszane uczucia, podobnie jak kiedyś Beckett (Samuel Beckett dostał literackiego Nobla w 1969 roku - red.). Oczywiście, dzięki temu powracającemu na przełomie września i października zainteresowaniu Jonem Fossem moje książki znajdują nowych odbiorców, są tłumaczone na nowe języki. Cieszą się moi wydawcy, autorzy przekładów. W Norwegii król przyznał mi nawet rezydencję, mam mieszkanie w bezpośredniej bliskości jego pałacu! Ale jest też druga strona medalu. Po pierwsze, nie ma sensu ukrywać, że pozostawanie wiecznym kandydatem może być nieco frustrujące. Staram się mieć do tego dystans, ale nawet gdybym chciał o tym wszystkim zapomnieć, świat i tak mi przypomni. Po drugie zaś, cenię sobie prywatne życie i ten rodzaj samotności, którego wymaga praca pisarza.

Poniedziałkowe ogłoszenie laureatów z dziedziny fizjologii lub medycyny rozpoczęło serię konferencji prasowych, podczas których poznajemy kolejnych laureatów. Laureatami Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny zostali: Katalin Karikó - węgierska biochemiczka i Drew Weissman - amerykański biolog molekularny "za ich odkrycia dotyczące modyfikacji zasad nukleozydowych, które umożliwiły opracowanie skutecznych szczepionek mRNA przeciwko COVID-19".

We wtorek Królewska Szwedzka Akademia Nauk poinformowała, że w dziedzinie fizyki docenieni zostali: Francuz Pierre Agostini (Uniwersytet Stanu Ohio), Węgier Ferenc Krausz (Instytut Optyki Kwantowej im. Maxa Plancka, Monachijski Uniwersytet Techniczny) oraz Francuzka Anne L'Huillier (Uniwersytet w Lund) za utworzenie nowych narzędzi do badania świata elektronów wewnątrz atomów i cząsteczek.

W środę Królewska Szwedzka Akademia Nauk oświadczyła, że w dziedzinie chemii w tym roku Nagrodę Nobla przyznano: Moungiemu G. Bawendiemu z Francji, Louisowi E. Brusowi z USA i Aleksiejowi Jekimowowi z Rosji "za odkrycie i syntezę kropek kwantowych".

Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury otrzymało dotychczas 119 osób, z czego 17 to kobiety. Statystyki historii literackiego Nobla wyglądają bardzo ciekawie z perspektywy polskiej. Akademia Szwedzka doceniła pięciu polskojęzycznych twórców: Henryka Sienkiewicza (1905 r.), Władysława Reymonta (1924 r.), Czesława Miłosza (1980 r.), Wisławę Szymborską (1996 r.) oraz Olgę Tokarczuk (za rok 2018, przyznana w 2019 r.).

Do tego grona - zgodnie z wieloma głosami historyków literatury - należy dodawać Isaaca Bashevisa Singera, który pisał w jidysz. Singer, który urodził się w 1902 roku niedaleko Nowego Dworu Mazowieckiego - chociaż wyjechał do Stanów Zjednoczonych w 1935 - nigdy nie odrzucił polskiej tożsamości i uważał się za warszawiaka. W 1978 roku Akademia Szwedzka doceniła go za "pełną uczucia sztukę prozatorską, która, wyrastając z polsko-żydowskich tradycji kulturowych, porusza jednocześnie odwieczne problemy".

Nominacje do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury pozostają niejawne przez 50 lat. Z ujawnionych dotychczas dokumentów wynika, że najczęściej nominowaną polską pisarką była Maria Dąbrowska (1939, 1957, 1959, 1960, 1965) i Henryk Sienkiewicz (rokrocznie w latach 1901-1905). Stefan Żeromski uzyskał cztery nominacje (lata 1921-24), tyle samo Jarosław Iwaszkiewicz (1957, 1963, 1965, 1966). Władysław Reymont nominowany był również czterokrotnie: w latach 1919, 1920 i 1922 i 1924.

ZOBACZ TEŻ: Dlaczego najwięksi pisarze nie dostali Nobla. Kronika wypadków wstydliwych