Unikatowy list gończy za uczestniczką powstania styczniowego Józefą Maciejewską można zobaczyć w zbiorach Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich na Podkarpaciu. Jak zauważają jarosławscy muzealnicy, kobiety uczestniczące w powstaniu styczniowym były rzadkością, zatem i list gończy za jedną z nich też należy do rzadkości.
Doktor Elżbieta Sieradzka-Burghardt z jarosławskiego muzeum zwróciła uwagę, że kobiety z okresu powstania styczniowego kojarzymy raczej z damami ubranymi w czarne stroje z czasu żałoby narodowej, uwiecznionymi na obrazach i grafikach z tamtej epoki. Są na nich przedstawione, gdy z bólem żegnają mężczyzn wyruszających do walki i czule witają ich z powrotem w domu.
- Wiemy, że kobiety uczestniczyły w manifestacjach patriotycznych, zbierały pieniądze dla oddziałów powstańczych, posługiwały w szpitalach wojskowych, dbały o godny pochówek poległych. Oczywiście służyły także w oddziałach powstańczych, jednak zwykle jako kurierki przenoszące ważne informacje i rozkazy. Natomiast co do kobiet, które z bronią w ręku walczyły o wolność Polski, to wiemy o zaledwie kilkudziesięciu - zauważyła dr Sieradzka-Burghardt.
Walczyła w powstaniu styczniowym w oddziale "Lelewela". Dostała 16 ciosów, cudem uniknęła śmierci
Jedną z uczestniczących w powstaniu styczniowym kobiet była właśnie, poszukiwana później listem gończym Józefa Maciejewska. Walczyła ona w oddziale jednego z ważniejszych dowódców powstania styczniowego Marcina "Lelewela" Borelowskiego. W innych oddziałach powstańczych walczyły również dwie młodsze siostry Józefy: Bronisława i Waleria.
- 3 września 1863 roku w krwawej bitwie pod Panasówką na Lubelszczyźnie Józefa Maciejewska biła się jako krakus, uzbrojona w kosę bojową. Waleczna kobieta otrzymała 16 ran od pałasza, jednak od śmierci ocalił ją towarzysz broni Wojciech Hendzel, który osłonił ją od kozaków i ciężko ranną wyniósł z pola walki - przekazała dr Sieradzka-Burghardt.
Zaznaczyła też, że nie wiadomo, kiedy się urodziła Józefa Maciejewska, gdzie mieszkała. Również jej dalsze losy, po powstaniu, nie są znane.
Po jednej z bitew wydano list gończy za waleczną Józefą
- Powszechnie przypuszczano, że w niedługim czasie zmarła od odniesionych ran. Jednak nowe światło na tę sprawę rzucają dokumenty przechowywane w Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich, wchodzące w skład akt ówczesnego burmistrza miasta Gustawa Adolfa Weissa - przekazała Sieradzka-Burghardt.
Wyjaśniła, że choć Jarosław był wtedy w zaborze austriackim, podczas gdy walki powstania styczniowego toczyły się w zaborze rosyjskim, to władze austriackie, kierując się zasadą solidarności mocarstw, ścigały i prześladowały zarówno powstańców, jak i osoby im pomagające.
Wśród tajnych rozkazów, będących w zbiorach jarosławskiego muzeum, jest m.in. pismo z 7 października 1863 roku, a więc miesiąc po bitwie pod Panasówką. W dokumencie władze obwodowe z Przemyśla nakazują zatrzymać Józefę Maciejewską w Jarosławiu.
- Na tej podstawie możemy zatem przypuszczać, oczywiście z dużą dozą niepewności, że przebywała w tym czasie w Jarosławiu - zauważyła dr Sieradzka-Burghardt.
Z kolei na podstawie innych dokumentów można domniemywać, że w niedługim czasie Józefa być może uciekła z Jarosławia. Może na to wskazywać wydany za nią w styczniu 1864 roku list gończy.
- Dokument z 2 stycznia 1864 roku poleca aresztowanie kobiety, w razie gdyby wróciła do miasta. Może to świadczyć o tym, że dozór policyjny okazał się nieskuteczny - podkreśliła dr Sieradzka-Burghardt.
Tekla, Barbara, Felicja i Teofila też walczyły w powstaniu i też był poszukiwane
Dodała, że nie jest to jedyny list gończy za kobietą biorącą udział w powstaniu styczniowym w zbiorach jarosławskiego muzeum.
Kierownik Działu Zbiorów i Badań jarosławskiego muzeum doktor Marcin Burghardt wymienił, że wśród osób objętych nakazem aresztowania są jeszcze: Tekla Sulikowska, Barbara Paszkiewicz, Felicja Tarnowska i Teofila Nazimska. Dozór policyjny zastosowano wobec Antoniny Ruppert.
- Niestety, tego typu dokumenty nie wymieniają żadnych szczegółów co do działalności konspiracyjnej tych kobiet - podkreślił.
Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich prowadzi badania nad archiwaliami z okresu powstania styczniowego w ramach projektu "Ballada o Złotym Oddziale", który został dofinansowany ze środków Biura "Niepodległa" w ramach Programu Dotacyjnego "Powstanie Styczniowe 1863-1864".
Źródło: PAP
Źródło zdjęcia głównego: Zbiory Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich