Wielkimi krokami zbliżają się andrzejki, czyli wypadające pod koniec listopada święto znane z zabaw i wróżb. Jak wyglądały andrzejkowe wróżby w przeszłości, a jakie dziś cieszą się największą popularnością?
Andrzejki to święto ludowe wypadające na zakończenie roku liturgicznego w Kościele katolickim. Następnego dnia rozpoczyna się adwent, czyli czas postu i zadumy, okres, w którym aż do świąt Bożego Narodzenia nie powinno się wyprawiać żadnych imprez i zabaw. Dzień świętego Andrzeja uważano w przeszłości za przełomowy, a - jak wyjaśnia na swojej stronie Muzeum Etnograficzne w Rzeszowie - "od wieków wierzono, że daty przełomowe sprzyjają wróżbom".
Kiedy są andrzejki
Andrzejki obchodzimy w nocy z 29 na 30 listopada, w wigilię imienin Andrzeja. W tym roku 29 i 30 listopada to piątek i sobota. Święty Andrzej Apostoł był bratem świętego Piotra. Zgodnie ze świadectwami z IV wieku poniósł męczeńską śmierć na krzyżu w kształcie litery X. Jego śmierć "zespoliła się z bogatym folklorem, do którego przeniknęły elementy pierwotne, np. wróżby zwane andrzejkami" - czytamy na stronie parafii pw. św. Andrzeja Apostoła w Konojadzie. Święty Andrzej jest patronem Szkocji, Grecji i Rosji, patronuje także rybakom, podróżnikom, rzeźnikom i rycerzom.
Wróżby andrzejkowe
Andrzejkowe wróżby to współcześnie okazja do dobrej zabawy, kiedyś wierzono jednak, że przepowiednie andrzejkowe spełnią się, a wróżby tego dnia zarezerwowane były dla panien i wszystkie dotyczyły miłości i wyjścia za mąż. Oprócz lania wosku, niezamężne dziewczęta: liczyły kołki w płotach (parzysta liczba oznaczała rychłe zamążpójście, nieparzysta - dalsze oczekiwanie na męża), rzucały butami przez lewe ramię (jeśli but spadł przodem w kierunku drzwi, dziewczyna miała w nadchodzącym roku wyjść za mąż), czy puszczały dwie świeczki na wodę - ich spotkanie oznaczało szybki ślub.
Dawniej do wróżb andrzejkowych wykorzystywano też zwierzęta. Panny spotykały się w większym gronie i przygotowywały różne smakołyki, a następnie wpuszczały do izby psa. Której dziewczyny smakołyk został zjedzony jako pierwszy, ta miała najszybciej znaleźć męża. Ważne było też wsłuchiwanie się w nocne odgłosy zwierząt. Jeśli nie było słychać żadnych zwierząt, wróżyło to kolejny rok bez zamążpójścia.
Wróżby na andrzejki
Współcześnie wróżby andrzejkowe są częścią zabaw organizowanych dla osób obu płci. Największą popularnością cieszą się wśród dzieci, które często wróżą z rodzicami, obchodzą też andrzejki w przedszkolu. Obecnie jedną z najpopularniejszych wróżb andrzejkowych jest lanie z wosku. Popularne jest też układanie lewych butów w rzędzie: właściciel buta, który pierwszy wyjdzie za próg, zgodnie z zabawą znajdzie w przyszłym roku miłość lub będzie mieć szczęście.
Równie popularna jest wróżba z obrączką: pierścionek nawleka się na nitkę (lub włos) i zawiesza nad lewą dłonią. Na początku nitka powinna być nieruchoma. Kiedy zacznie się ruszać, obserwujemy uważnie jej ruch: wahadłowy - oznacza, że kobieta w przyszłości będzie miała syna, okrężny - dana kobieta urodzi córkę. To, ile razy obrączka się poruszy, przepowiada liczbę dzieci.
Lanie wosku
Jak wygląda wróżenie z wosku? Nad miską z zimną wodą należy trzymać klucz i przez jego dziurkę przelewać do wody roztopiony wosk. Tradycyjnie podczas wróżby z woskiem wypowiadało się zaklęcie: "Święty Andrzeju, daj mi znać, co się będzie ze mną dziać". Wróżby z wosku odgadywało się na podstawie cienia rzucanego na ścianę przez roztopiony i wyjęty z wody wosk. Kształt, który cień przybiera, jest wróżbą na nadchodzący rok.
Kartki na wodzie
W przypadku tej zabawy andrzejkowej wystarczą korki do wina, karteczki z imionami, szpilki i miska z wodą. W misce z wodą należy umieścić korki z karteczkami z imionami, a następnie dodać korek ze swoim imieniem. Złączenie się obu korków ma wskazać imię przyszłego wybranka bądź wybranki.
Ciasteczka z wróżbą
Od jakiegoś czasu w andrzejki popularne jest też wróżenie z chińskich ciasteczek z wróżbą. Najczęściej umieszcza się w nich aforyzmy, złote rady i krótkie zdania typu: "Miłość swojego życia spotkasz, kiedy będziesz się tego najmniej spodziewać", "Masz sekretnego wielbiciela", "Wkrótce wróci do ciebie stara miłość", "Coś niespodziewanego zmieni twoje plany na lepsze".
Wróżby andrzejkowe dla dzieci
W przypadku zabaw andrzejkowych dla dzieci wosk - ze względów bezpieczeństwa - może być zamieniony na przykład na kolorowy tusz. Tusz lub farbę można rozpuścić w misce z wodą. Następnie dzieci zanurzają w niej pędzelki i ustawiają je pionowo nad kartką lub kartonem tak, by ciecz spłynęła, tworząc kleksa. Powstały kształt może służyć do zinterpretowania, co czeka uczestników.
Innym pomysłem na zabawę andrzejkową jest położenie karteczki z wróżbą pod poduszką. Może to być też rysunek, które dzieci będą wspólnie interpretować, próbując odgadnąć, jakie przesłanie na przyszłość niesie. W ramach tej zabawy warto włączyć muzykę. Gdy melodia ucichnie, dzieci szybko biegną do najbliższej poduszki i odkrywają swoją wróżbę.
Źródło: muzeumetnograficzne.rzeszow.pl, konojad.archpoznan.pl, tvn24.pl
Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock